درخت حوزه‌های تخصصی

مفروض این نوشتار این است: «قیام امام حسین علیه السلام بر پیروزى انقلاب اسلامى تاثیر گذاشته است .» این مفروض بر اساس این کلام امام خمینى‏قدس سره «انقلاب اسلامى ایران، پرتوى از عاشورا . . . است .» (2) انتخاب شده است . بنابراین، در این نوشتار، تلاشى براى اثبات تاثیر انقلاب اسلامى از قیام امام حسین علیه السلام صورت نمى‏گیرد; بلکه مقاله حاضر به دنبال نشان دادن ابعاد تاثیر عاشورا بر وقوع انقلاب اسلامى است . از این رو، سؤال اصلى این تحقیق عبارت‏است از: «ابعاد تاثیر انقلاب‏اسلامى از قیام امام حسین علیه السلام چیست؟»

نویسنده در این نوشتار به تحلیل شرایط تاریخی پس از رحلت پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله پرداخته و دوره‏ی شکوه‏مند نبوی را ترسیمی کوتاه نموده و رحلت جان‏گداز پیامبر گرامی اسلام را به عنوان یک تراژدی غم‏بار تاریخی مطرح نموده و سپس دگردیسی تاریخی پس از رحلت آن پیامبر بزرگ را ترسیم نموده است. پیش بینی پیامبر در حاکمیت فاجران را تصویر کرده است که دقیقا پس از رحلت پیامبر، مفاسد گوناگونی از بالای هرم حاکمیت به سطح توده‏های اجتماعی سرایت کرده و حاکمیت کانون مفاسدی گشته است که همه چیز را در معرض هجوم بی امان خود قرار داده است. حاکمیت بنی امیه، حاکمیت یک حزب خطرناک تاریخی است، بخشش‏های بی قاعده، بی توجهی به وضعیت توده‏های اجتماعی، فساد دربار اموی، حاکمیت رعب و وحشت بر جامعه از جمله انحرافات سطح حاکمیت است. اما در سطح توده‏های اجتماعی، انحراف در مفهوم اطاعت، انحراف در برداشت از کلمه‏ی بیعت، فقدان ارتباط با رهبری دینی و مردمی، همه و همه دست به دست هم داده‏اند و مردمی فاقد قدرت درک و تحلیل و ارزیابی را پدید آورده‏اند، مردمی که به سرعت تحت تأثیر قرار گرفته و به بیراهه می‏روند. بیراهه روی در این اوضاع، یک قاعده‏ی تراژیک شده که حسین بن علی و یاران بزرگش رقم می‏خورد و عاشورا، بسان مدرسه‏ی عزّت و شکوه دینی تجلی می‏نماید. شیوه‏ی برخورد امام با چنان وضعیتی، نمی‏تواند نشستن در کرسی تدریس و یا خروج از عراق و یا شیوه‏ی سکوت و انزوا باشد، بلکه بهترین و مناسب‏ترین شیوه که همان اقدام انقلابی و مقدس است که در راه آن استقبال از شهادت، شیوه‏ی مردان و زنانی مجاهد و نستوه می‏گردد و بدین‏سان یک رسالت بزرگ تاریخی توسط حسین بن علی و یاران بزرگوارش به انجام می‏رسد.

مکتب اسلام با ظهور خود در عصر جاهلى، ترقیات عظیم مادى و معنوى به وجود آورد. اما متاسفانه پس از مدتى با موانع و انحرافات عمیقى روبه‏رو شد که مسیر تکاملى جامعه اسلامى را منحرف ساخت. اصلى‏ترین انحراف سیاسى در نیمه اول قرن هجرى از ماجراى سقیفه شروع مى‏شود که در آن با کنار گذاشتن بیعت منصوص، زمینه خلافت دیگران فراهم آمده است. نویسنده معتقد است این روند با منع از کتابت و نقل روایات پیامبر (ص) و سپس در دوران بعد جعل احادیث‏به هدف تقلیل نقش و شخصیت اهل‏بیت (ع) و توجیه حکومت‏خویش ادامه یافت و در عصر خلیفه سوم به شدت به آن دامن زده شد. با افزایش و گسترش انحراف توسط سیاستهاى مزورانه معاویه و با تبدیل خلافت‏به سلطنت‏بر مبناى زور و قدرت، دگرگونى در کیفیت‏بیت المال، پایان آزادى عقیده و حریت راى و زوال سیادت و برترى قانون، در عصر وى، این انحرافات به اوج خود رسید. مقاله نتیجه مى‏گیرد، معاویه در حالى وفات کرد که با تبدیل خلافت‏به ملوکیت، فرآیند انحراف اساسى نخستین را کامل کرده با حذف اسوه‏هاى هدایت و تمهید روى کار آمدن فرزندش یزید، جهان اسلام را مبتلا به رنجها و مصیبتهایى نمود که امام حسین (ع) را وا داشت در جهت اصلاح آن و راه احیاء سنت نبوى و علوى خون خویش را فدا نموده به این وسیله حیات مجدد اسلام راستین را تضمین کند.

رحلت پیامبر اکرم (ص) آغاز تحولى ژرف در جامعه اسلامى به شمار مى‏رود. تحولى که در اندک زمانى پس از رحلت‏بنیان‏گذار آن، برخى از نزدیک‏ترین افراد به آن حضرت به شیوه‏اى اسفناک قربانى شدند. براستى چرا جامعه‏اى که اساس و حیثیت و ویت‏خویش را از اسلام یافته بود بر چنین واقعه هولناکى لب فرو بسته و شریک جرمى بزرگ در تاریخ بشریت‏شد؟ نویسنده بر آن است‏با نگاه به واقعیات آن روز، با تحلیلى جامعه‏شناختى پاسخ این پرسش را بیابد. وى معتقد است دنیازدگى و روى آورى به زندگى بى‏دغدغه همراه با آسایش، تعبیرهاى ناصواب و غیر صحیح از دین و سنت، فضاى موسوم و تبلیغاتى و در پى آن فشار و اختناق سیاسى پیش آمده پس از رسول گرامى اسلام، بدنمایى حرکت امام حسین (ع) از سوى دشمنان، به همراهى جهل و ناآگاهى سیاسى و اجتماعى مسلمانان، واقعیات جامعه آن روز بود که زمینه‏ساز کشتار بى‏سابقه در تاریخ اسلام گردید.

به دنبال بررسی دیدگاه‏های گوناگونی که پیرامون نهضت عاشورا ارائه شده است، یک جستجوگر دقیق، در می‏یابد که پاره‏ای از آنها به خاطر ذهنیت‏های غایت شناختی است که نویسنده‏ی مقاله به اهم آنها اشاره نموده، در مورد هر کدام توضیح و سپس نقدی ارائه می‏دهد: 1) نخستین موردی که از آن بحث می‏شود، هدف تشکیل حکومت است. این دیدگاه بر آن است که امام برحسب تکلیفی که داشت برای برگرداندن حق به مدار اصلی آن قیام نمود و شرط اصلی تحقق چنین منظوری کسب قدرت و دست‏یابی به حکومت است. 2) کسانی هم معتقدند که امام علیه‏السلام حرکتی اصلاحی انجام داده است و برحسب وظیفه‏ی دینی امر به معروف و نهی از منکر، در مقابل فسق دستگاه حکومت و فساد آن قیام نموده است، لیکن مؤثر واقع نشده، کار به قتل امام و یارانش منتهی گردیده است. 3) دیدگاه بسیار قدیمی فدای گناهان امت شدن، به همراه تز جدید آن که فدا را به مثابه ایثار خود برای ارائه‏ی الگوی قیام و مبارزه معرفی می‏نماید، در این قسمت مقاله مطرح و بررسی می‏گردد. 4) احیاگری ارزش‏های به ظلمت خفته‏ی الهی و انسانی، بیدار نمودن روحیه‏ی غیرت دینی، دمیدن دوباره‏ی روحیه‏ی شهادت خواهی و حسّاس نمودن افراد جامعه‏ی خود و آیندگان نسبت به آسیب‏هایی که از این رهگذر بر اسلام وارد می‏شود، آخرین دیدگاهی است که مورد بررسی و بحث قرار می‏گیرد.