اسدالله عبدلی آشتیانی

پَنگان یا فنجان متشکل از جامی مسی یا برنجی است که در ته آن سوراخ ریزی تعبیه شده و آن در ظرف بزرگی که از آب پرشده قرار می گیرد و آب از سوراخ جام به داخل آن هدایت می شود تا در نهایت جام غرق شود. به پر شدن یک جام به اصطلاح یک پنگ گفته می شود. این سنتی ترین شیوه زمان بندی در نزد ایرانیان است که بی شک عمری به قدمت قنات دارد. شخصی که این کار را انجام می دهد پنگ گیر یا پنگ گو نام دارد و به محلی که در آن این تقسیم آب صورت می گیرد، پنگ خانه گفته می شود. اگرچه راجع به پنگان و اصطلاحات آن در اکثر نقاط این سرزمین کارهای ارزنده ای صورت گرفته است، اما به شخص پنگ گو، پنگ خانه و اسناد محلی و روستایی کمتر پرداخته شده است. به راستی پنگ گو چگونه انتخاب می شده است؟ او چگونه کشاورزان را از نوبت حقابه خود مطلع می کرده است و آیا او می توانسته در برخی مواقع پنگ خانه را ترک کند؟ پنگ خانه ها در کجای مزارع قرار می گرفته اند و کاربرد آن ها چه بوده است و هم اکنون چند پنگ خانه در کشور وجود دارد؟ دلایل اختلاف مدت زمان پنگ به دقیقه در یک مکان در دو قنات نزدیک به یکدیگر چیست؟ چگونه است که پنگ و تعداد آن در قباله های ازدواج (شهرستان برخوار) ذکرشده است؟ و آیا اسناد محلی و روستایی (مصالحه نامه ها، قباله های ازدواج و...) می توانند ابزاری برای بهتر درک کردن پرسش های پیش رو باشند؟ این پژوهش با مراجعه به منابع کتابخانه ای و اسناد معتبر محلی و به صورت میدانی و مصاحبه شفاهی با کشاورزان خبره محلی و آخرین بازماندگان پنگ گو که روزگاری در پنگ خانه ها پنگ گیری کرده و آن ایام را به یاد دارند و بررسی آخرین پنگ خانه های موجود تدوین یافته است.