حمیده بهجت

آنه ماری شیمل، پژوهشگر و شرق شناس آلمانی سده حاضر (1922-2003)، در میان فارسی زبانان، عمدتاً، به عنوان پژوهشگر عرفان اسلامی (به ویژه مولانا پژوه) معروف و شناخته شده است و جنبه هنرورانه و شاعری وی به دلیل عدم ترجمه نغمه نی به زبان فارسی ناشناخته مانده است. پژوهش پیش رو، در پی آن بوده است تا با روش تحلیلی توصیفی، سبک زبانی و اندیشگی منظومه یاد شده را در انطباق با سبک و سیاق سخنان مولانا تحلیل کرده و از این منظر میزان اثرپذیری شیمل از مولانا را در خلق این منظومه به خواننده بنمایاند. آنچه در این مطالعه و تطبیق به دست آمد به اختصار عبارت از آن بود که: شیمل در ساخت و پرداخت نغمه نی از همه جهات سبکی به جز موسیقی کلام: به واسطه دو زبانه بودن آثار طرفین متأثر از زبان و ذهنیت مولانا بوده است به طوری که حتی نماد و نشانه های مولانا را نیز برای القای مبانی حکمی و عرفانی که بدان ها باور داشته، وام گرفته و تقریباً با همان تصویرها که ساخته و پرداخته مولاناست با مخاطب سخن گفته است. البته، شیمل گاهی نیز جهت بیان عقیده و مقصود، در وجه شبه های معانی حقیقی و مجازی کلمات استعاری یا رمزی خود دست برده و بدین طریق ردپایی هم از استقلال فکری و ادبی از خویش بر جای نهاده است، از همین رو اگر تفاوت یا تمایزی اندک در میان اندیشه های فلسفی عرفانی او در مقایسه با اندیشه های فلسفی عرفانی مولانا دیده شود، از این زاویه است.

با نگاهی به تاریخ ادب اقوام و ملت های کهن درمی یابیم که حماسه ها بنیادی ترین و تأثیرگذارترین آثار پهنه ادبیات هستند. بزرگ ترین نقش آفرینان این حماسه ها، قهرمانانی هستند که در ناخودآگاه جمعی بشر ریشه دارند و وجود و حضورشان پاسخی است به آرزوها، آرمان ها و نیازهای انسان. از این رو قهرمان سازی، پدیده ای خفته در نهاد بشریت است. اقوام هند و ایرانی و به تبع آن، ایرانیان و ژرمن ها نیز از این قاعده مستثنی نبوده و همین امر، پدیدآمدن حماسه های شگرفی چون شاهنامه و سرود نیبلونگن را موجب شده است. سرود نیبلونگن جایگاه ویژه ای در ادبیات آلمانی دارد. درواقع این اثر ارزش مند، میراث فرهنگی و گنجینه ملی زبان آلمانی محسوب می شود. جستار حاضر می کوشد تا با نقد و بررسی این کتاب به شناخت هرچه بیشتر و بهتر آن کمک نموده، ادیبان زبان فارسی را به خوانش این اثر ترغیب و تشویق نماید. این پژوهش نخست به اجمال سرود نیبلونگن را معرفی می نماید و پس از ارایه خلاصه ای موجز از داستان، به شرح مفاهیم اسطوره، حماسه و تاریخ پرداخته می شود. سپس در یک بررسی دقیق، ساختار و محتوای این حماسه نقد شده، در این راستا عناصر اسطوره ای و تاریخی اثر مشخص می گردد.

نگارش را می توان پیچیده ترین توانش آموزش زبان دانست. شیوه فراگیری این توانش، آگاهی نداشتن زبان آموزان به راهبردهای نوین از جمله "نگارش آزاد" و "نگارش آفرینشگر" و"ساخت گرایی" در پایه انگاره نوین آموزشی رایج در کشورهای پیشرو در آموزش زبان، به کار نبستن این شیوه ها از سوی آموزگاران دانشگاهی و ...، به آن انجامیده، تا به این توانش آن چنان که باید، به ویژه در نهادهای آموزشی ویژه "پرورش مترجم"، پرداخته نشود. نگارندگان تلاش کرده اند، تا بر بنیان ساخت گرایی میانه و نگارش فرایند محور استوار بر ساخت گرایی و روان شناسی شناختی و در چارچوب نگارش آزاد- آفرینشگر ریز مدلی ارائه نمایند، تا دانشجویان با فرایندهای نگارش آشنا شوند. ثمره این آشنایی پویا سازی دانشپایه-های مرتبط با آموزش نگارش خواهد بود و در ادامه زدودن ترس دانشجویان از آغاز نگارش و آفرینش متن هایی هماهنگ از دیدگاه "گزاره شناسی" و "ساخت واژه شناسی" را در پی خواهد داشت. جستار فرارو در پی آن است، تا در چارچوب ساخت گرایی بن مایه ای برای گنجاندن شیوه نگارش آزاد در پایه کارشناسی رشته "مترجمی زبان آلمانی" به دست دهد.

تأثیرپذیری و تعامل ادبی در بین اقوام و فرهنگ های مختلف همواره وجود داشته است. در این تعامل جهانگردان، مستشرقان و ادیبان گامی مؤثر برداشته اند. از جمله این مستشرقان می توان به آنه ماری شیمل، نویسنده، مترجم، شرق شناس، اسلام شناس و عرفان پژوه دوره معاصر اشاره کرد که ویژگی های شخصیتی علمی او، چه در جهان اسلام و چه در غرب شناخته شده است. او بیش از صد مقاله و کتاب به رشته تحریر درآورده است. یکی از برجسته ترین آثار وی، بوستان معرفت می باشد که از کتاب تذکرهالاولیاء عطار نیشابوری تأثیر پذیرفته است. این جستار بر آن است تا نخست آنه ماری شیمل را به عنوان یک اندیشمند معاصر که در راستای شناساندن جهان اسلام، مذهب تشیع و عرفان گام مؤثری برداشته است، معرفی کند. سپس به بررسی تذکرهالاولیاء و کتاب بوستان معرفت پرداخته و وجوه شباهت و تمایز آثار یادشده را نشان دهد. بدیهی است که برای تحقق این مهم ساختار و نیز محتوای دو کتاب مورد توجه قرار می گیرد

امروزه بسیاری از شرکت های تولیدی کالای خود را در سایر کشور ها نیز عرضه می کنند. بدین دلیل برگرداندن تبلیغات بازرگانی از فرهنگ و زبان مبدأ به فرهنگ و زبان مقصد نیز اهمیت زیادی پیدا کرده است. سازندگان تبلیغات برای جلب توجه مخاطبان و تشویق آن ها به خرید محصولات خود عناصر زبانی و بصری متنوعی را به کار می برند. زبان تبلیغات زبانی خلاقانه است و سازندگان تبلیغات می کوشند تا در آن مواردی چون بازی با کلمات، ساخت کلمات تازه و غیره به کار رود. هم چنین باید توجه داشته باشیم که تبلیغات بازرگانی با فرهنگ کشور مربوطه پیوند محکمی دارند. در این جا با دو مسئله مواجه می شویم، نخست این که آیا می توان تبلیغات بازرگانی را مستقیم در زبان مقصد ارائه داد یا نیاز به ایجاد تغییر در تصاویر و در زبان مبدأ است؟ دوم آن که مترجم برای برگرداندن تبلیغات با چه مشکلاتی مواجه می گردد؟ این مقاله سعی در یافتن پاسخ سؤال های فوق دارد و می کوشد راهکا ر هایی برای حل آن ها ارائه دهد.

هر ادبیات کلاسیک دارای حماسه ایست که در آن عناصر اسطوره ای، عناصر داستانی و عناصر واقعی برگرفته از تاریخ وجود دارند. این نکته درمورد ادبیات آلمانی و فارسی که نیبلونگن و شاهنامه سرآمد آثار آنان هستند نیز صدق می کند. از آن روی که این دو اثر از دیدگاه زبانی و فرهنگی زیر مجموعه زبان های هند و ژرمن هستند، عناصر مشابه بسیار در آنان وجود دارد که با اندک مقایسه ای پدیدار می گردد. این پژوهش تلاشی است بر مقایسه میان این دو حماسه ملی و شرط مهم در مقایسه دو اثر با یکدیگر، شناختن هر چه بهتر آنان است. به همین دلیل در این مقاله ابتدا دو شاهکار «سرود نیبلونگن» و «شاهنامه» از لحاظ پیدایش، ساختار و محتوی بررسی گشته اند. سپس نخست به ذکر شباهت ها و تفاوت های پهلوانان برتر دو حماسه پرداخته شده و بعد نمادها یا پدیده های مشترک میان دو اثر آمده است. آنچه در مقایسه این دو اثر در هر بخش به دست آمده است به صورت جدول ارائه گشته تا بتوان بر آنچه گفته شد، نگاهی اجمالی افکند.

"دوره روشنگری یکی از دوره های درخشان و مهم در عرصه فلسفه و علوم بود که در سده های هفدهم و هجدهم سراسر اروپا را دربرگرفت. در این دوره، مبنای شناخت برای انسان خرد و عقل اوست که معیار سنجش همه تفکرات وی قرار می گیرد. جنبش حاکم در این دوره، یعنی «جنبش روشنگری»، ریشه در عقاید رنه دکارت (????- ????)، فیلسوف فرانسوی داشت. وی با عبارت معروف خویش می اندیشم پس هستم (Cogito ergo sum)، سرآغاز فصل جدیدی در فلسفه می شود و متفکران آن عصر را تحت تاثیر قرار می دهد. او سعی می کند مبانی شناخت بشری را به واسطه عقل (Ratio) تعیین کند و به این ترتیب بنیانگذار جنبش عقل گرایی می شود. مقاله حاضر از دو بخش تشکیل شده است. در بخش اول نگاهی داریم اجمالی به دوره روشنگری در آلمان، زمینه های پیدایش و تاثیرپذیری آن. در بخش دوم به بررسی جهان بینی بزرگترین نویسنده آلمانی در این عصر، یعنی گوتهلدابراهام لسینگ می پردازیم و تاثیر و ابعاد فعالیت های وی را در این زمینه از نظر می گذرانیم. پس از آن تحلیل نمایشنامه ناتان حکیم به عنوان نمایشنامه ای که مبین و نماد تفکر روشنگرانه لسینگ است، مورد بحث قرار می گیرد."

دوره روشنگری یکی از دوره های درخشان و مهم در عرصه فلسفه و علوم بود که درسده های هفدهم و هجدهم سراسر اروپا را دربرگرفت. دراین دوره، مبنای شناخت برای انسان خرد و عقل اوست که معیار سنجش همه تفکرات وی قرار می گیرد. جنبش حاکم در این دوره، یعنی «جنبش روشنگری»، ریشه در عقاید رنه دکارت (????- ????)، فیلسوف فرانسوی داشت. وی با عبارت معروف خویش می اندیشم پس هستم (Cogito ergo sum)، سر‍آغاز فصل جدیدی در فلسفه می شود و متفکران آن عصر را تحت تاثیر قرار می دهد. او سعی می کند مبانی شناخت بشری را به واسطه عقل (Ratio) تعیین کند و به این ترتیب بنیانگذار جنبش عقل گرایی می شود. مقاله حاضر از دو بخش تشکیل شده است. در بخش اول نگاهی داریم اجمالی به دوره روشنگری در آلمان، زمینه های پیدایش و تاثیرپذیری آن. در بخش دوم به بررسی جهان بینی بزرگترین نویسنده آلمانی در این عصر، یعنی گوتهلدابراهام لسینگ می پردازیم و تاثیر و ابعاد فعالیت های وی را در این زمینه از نظر می گذرانیم. پس از آن تحلیل نمایشنامه ناتان حکیم به عنوان نمایشنامه ای که مبین و نماد تفکر روشنگرانه لسینگ است، مورد بحث قرار می گیرد.