عمق بخشی

انقلاب اسلامی ایران برای آنکه بتواند در میان مسلمانان و ملت های سایر کشورها ریشه بدواند، ناگزیر به برقراری ارتباط روزافزون با مراکز و نهادهای مهم کشورهای هدف است. پدیده ای که تحت عنوان عمق بخشی انقلاب اسلامی از آن یاد می شود. بر این اساس، یکی از ابزارهای مهمی که امروزه با توجه به ماهیت و کارکردهای آن می تواند کارآمد باشد، به موضوع رسانه برمی گردد. رسانه ها با توجه به پیشرفت هایی که در زمینه فناوری های ارتباطی شکل گرفته است امروزه، مرزهای جغرافیایی را در می نوردند و ارتباطات را به شیوه فراملی و جهانی گسترش می دهند. بنابراین تبیین نقش رسانه در مقوله صدور انقلاب هدف این پژوهش می باشد. متناسب با این هدف این پرسش مطرح می شود که ارتباط بین رسانه ها و عمق بخشی به انقلاب اسلامی ایران چیست؟ در پاسخ به پرسش تحقیق این فرضیه مطرح می شود که رسانه ها و به ویژه رسانه های نوین اجتماعی، با توجه به قابلیت هایی که از نظر حجم اطلاعات، گستره و سرعت پخش و انتشار آن در اختیار دارند می توانند در پیشبرد عمق بخشی انقلاب اسلامی به صورت القاء، اقناع افکار عمومی ملت ها، تصویرسازی، ایجاد پیوندهای ارتباطی، ایجاد جذابیت و غیره در ده سال آینده ایفای نقش کنند. این تحقیق با روش علّی و گردآوری داده ها با رجوع به منابع کتابخانه ای، کتب، مجلات معتبر علمی به بررسی ارتباط مابین متغیرهای تحقیق پرداخته است.

پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که نظم منطقه ای و جهانی مطلوب و موردنظر انقلاب اسلامی بر اساس آموزه های دینی را در قالب چه نظریه ای می توان تئوریزه و تبیین نمود؟  در پاسخ این فرضیه مطرح می شود که «نظریه نظم نوین انقلابی» بر اساس شاخصه های فکری- معرفتی و اجرایی- عملی ارائه شده، ظرفیت و قابلیت تببین و تفهیم این مسئله را دارد چراکه براساس نظریه های موجود در رشته روابط بین الملل اعم از جریان اصلی و جریان انتقادی، هیچ کدام به صورت کامل نه می تواند سیاست خارجی انقلاب اسلامی را تئوریزه کند و نه پاسخگوی مسائل مرتبط با این حوزه در عرصه میدان و عملِ مناسبات منطقه ای و بین المللی کشور باشد. زمینه سازی برای کاربست عملی نظریه نظم نوین انقلابی با رویکرد تمدنی جز با نگاه وسیع فرامرزی و فرامنطقه ای به جغرافیای مقاومت مبتنی بر عقلانیت راهبردی انقلابی به سامان نخواهد شد و یکی از مصادیق راهبردی عقلانیت انقلابی، «دیپلماسی نهضتی» است که ظرفیت متحدنمودن و یکپارچه کردن ملل ستم دیده و دُول مستقل را بر محور و مدار مقاومت بارها به اثبات رسانیده است.

عمق بخشی، اطلاقی نو برای مأموریتی مستمر در نهادهای انقلابی به ویژه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است که رهبران و اندیشمندان راهبردی انقلاب اسلامی وجهه همت خود را معطوف به تحقق آن در دو بعد داخلی و خارجی می نمایند. دراین میان، با وجود حجم انبوهی از رهنمودهای رهبری معظم انقلاب اسلامی دراین خصوص، فقدان الگویی متیقّن و برخوردار از روایی علمی، برآمده از این داده ها به مثابه «طراز انقلاب اسلامی» راهبردپژوهان را برآن داشته است تا با هدف تکثیر ارزش های خود در فراپیرامون و افزایش شعاع اثرشان در محیط های گوناگون، تهدیدات منافع امنیت ملی را فروکاهیده، بستر لازم برای کسب آن منافع را بیشینه نمایند. بدین منظور، تحقیق حاضر که ازحیث هدف، تحقیقی کاربردی است و ازحیث ماهیت داده ها در زمره تحقیقات آمیخته محسوب می شود، اعتباربخشی علمی به الگوی طراز عمق بخشی خارجی انقلاب اسلامی را مطمح نظر خویش قرار داده و با بهره گیری از راهبرد پژوهشی آمیخته؛ برمبنای روش گرندد تئوری، داده های لازم را از کل آراء و نظرات مقام معظم رهبری گردآوری نموده و از نرم افزار تحلیل کیفی مکس کیودا12 برای تولید سطوح، ابعاد و مؤلفه های آن مفهوم، استفاده و نگاشت (گراف) مدل خروجی آن را در دو مرحله، اعتبارسنجی نموده است. در مرحله نخست، با روش دلفی به اخذ نظرات 7 نفر از خبرگان، درخصوص نگاشت (گراف) نهائی نرم افزار موصوف پرداخت. خروجی این مرحله، مدلی بود حاوی سه سطح «صدورانقلاب»، «بازتابش انقلاب» و «وسع افزائی انقلاب اسلامی» که مجموعاً در 4 بعد «لوازم الگوشدن انقلاب»، «ظرفیت های الگوشدن انقلاب»، «الزامات نهضت سازی» و «گفتمان سازی»، 24 مؤلفه را دربرگرفته بود. سپس مدل خروجی مرحله نخست را در حجم نمونه 24 نفره از خبرگان تحقیق اعتبارسنجی کرد. در این مرحله نتایج ضریب سی.وی.آر آزمون لاوشه، اعتبار مدل را تأیید نمود. لیکن نتایج آزمون فریدمن و ضریب موزون آن نشان داد که مؤلفه «تأسی به اولیای الهی» در سطح اطمینان 95 درصد فاقد معنی داری آماری است. لذا مدل حاوی 23 مؤلفه مابقی، به عنوان الگوی عمق بخشی خارجی انقلاب اسلامی مبتنی بر اندیشه سیاسی رهبری معظم معرفی شد. یافته های تحقیق نشان می دهد مؤلفه های «آرمان فلسطین»، «استکبارستیزی» و «کار تشکیلاتی قبل از پیروزی و نظام سازی بعد از پیرزوی نهضت ها» دارای بیشترین نقش آفرینی در تعمیق خارجی انقلاب اسلامی در محیط های متجانس و نامتجانس می باشند.

دیپلماسی نهضتی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران از آغازین روزهای پیروزی انقلاب اسلامی نقش مهمی در شکل گیری روابط خارجی و بین المللی کشور ایفا نموده است. چنین نقشی در بستر قانون اساسی به تدریج منجر به تشکیل ساختارهای حاکمیتی چون نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی گردید که مأموریت اصلی و اساسی آن پُشتیبانی و حمایت از نهضت های آزادی بخش و دولت های حامی مقاومت در سراسر جهان است؛ که این مهم در تعامل و همکاری با سایر ساختارهای رسمی و قانونی نظام تعیّن پیدا می کند. با این وجود به نظر می رسد این موضوع پس از چهار دهه از تشکیل نظام جمهوری اسلامی و در آغازین سال های گام دوم انقلاب آنچنان که باید و شاید مورد ساخت پژوهشی و پرداخت علمی قرار نگرفته و از طرفی نقشه راه آن با توجه به مسائل و مشکلات پیش رو طراحی و تدوین نشده است. هدف اصلی این مقاله، بررسی و تحلیل همین موضوع است که تلاش می کند ضمن تبیین چهارچوب مفهومی و نظری مقاومت و جایگاه محکم آن در قانون اساسی، نسبت دیپلماسی نهضتی و سیاست خارجی را مورد واکاوی قرار داده و در نهایت مسائل پیش روی کاربست دیپلماسی نهضتی در عرصه سیاست خارجی را در چهارچوب نقشه راه پیشنهادی مورد ارزیابی قرار دهد. روش پژوهش به لحاظ نوع تحقیق، توصیفی تبیینی و به لحاظ روش شناسی تحقیق بر مبنای نوع داده ها، روش کیفی است. روش گردآوری داده ها نیز کتابخانه ای، اینترنتی، اسنادی و مطالعات میدانی بوده و روش تجزیه و تحلیل اطلاعات نیز تحلیل محتوا و روایی می باشد. نتیجه نهایی تحقیق این است که دیپلماسی نهضتی در راستای نظام ارزشی و منافع ملی جمهوری اسلامی ایران به دنبال تشکیل محور مقاومت در سطح منطقه ای و بین المللی از طریق بومی سازی مقاومت بوده و این مهم در یک نقشه راه پیشنهادی شش مرحله ای یعنی گفتمان سازی، شبکه سازی، جریان سازی، جنبش سازی، نظام سازی و در نهایت تمدن سازی مدیریت و اجرا می گردد. البته تحقق نقشه راه مستلزم توجه به مسائل و چالش های پیش روی دیپلماسی نهضتی است که در بخش پایانی مقاله مورد بررسی و تحلیل قرار خواهد گرفت.

این مقاله، به منظور طراحی الگوی دیپلماسی دفاعی جمهوری اسلامی ایران به امنیت زایی و عمق بخشی انقلاب اسلامی نگارش شده است. جامعه آماری این تحقیق شامل سه طیف، خبرگان علمی «اساتید دانشگاه»، مدیران ستادی نیروهای مسلح و کارشناسان وزارتخانه های دفاع و امور خارجه بود. روش نمونه گیری بر اساس نمونه گیری هدفمند است. حجم نمونه نیز از 18 نفر شامل: 6 نفر خبره علمی، 6 نفر از فرماندهان ستادی و 6 نفر از کارشناسان خبره امور سیاسی و دفاعی است. برای گردآوری داده ها، از هر دو روش کتابخانه ای و میدانی استفاده شد، به این ترتیب که از روش کتابخانه ای برای بررسی ادبیات تحقیق و از روش میدانی برای گردآوری نظر اعضای نمونه استفاده شد. ابزار گردآوری داده ها در روش کتابخانه ای، فیش و در روش میدانی مصاحبه عمیق بود. برای تحلیل داده ها، از روش تحلیل محتوا استفاده شد. یافته های پژوهش نشان داد که این الگو شامل سه بعد ملی، منطقه ای و بین المللی است. بعد ملی دارای هشت مؤلفه شامل: «تقویت و توسعه توان و آمادگی های دفاعی، تبدیل تهدید ها به فرصت ها، متنوع سازی رویکردها و ابزارهای دیپلماسی دفاعی، تولید ادراک امنیتی و تصویرسازی راهبردی دفاعی، تقویت اتحاد و همدلی، تحرک بخشی و چابک سازی وزارت دفاع در حوزه های ساختاری و اجرایی، توانمندسازی حرفه ای و معنوی کارکنان نیروهای مسلح و هم سوسازی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران با دیپلماسی دفاعی»، بعد منطقه ای دارای هشت مؤلفه شامل: «تقویت همگرایی با ارتش کشورهای هم سو، بهره گیری از آموزه های اسلام و انقلاب در مناسبات و تعاملات دفاعی، اهتمام برای مدیریت بحران های منطقه ای، حمایت مادی و معنوی از جریان بیداری اسلامی، تقویت انسجام بین کشورهای اسلامی و مسلمان، دفاع در عمق راهبردی، تلاش در جهت مصون سازی گروه های مقاومت در برابر پدیده نفوذ و دفاع آینده نگر» بعد بین المللی دارای هفت مؤلفه شامل: «توسعه همکاری های دفاعی بین المللی، مدیریت بحران های بین المللی، چندجانبه گرایی راهبردی، مقابله با نظام سلطه، کنترل مناقشه از طریق رایزنی دفاعی، به کارگیری دیپلماسی عمومی به منظور مشروعیت بخشی به اقدامات دیپلماسی دفاعی و جایگاه یابی جهانی» است.