سعدی محمدی

طرح مسئله: آسیب پذیری زیاد در نواحی روستایی و ناتوانی رویکردها و برنامه های توسعه روستایی در طول چند دهه در کاهش آن، موجب شد پیشگیری در قالب رویکرد تاب آوری برگرفته شده از الگوی پایداری به منزله یگانه رویکرد مقابله با آسیب پذیری نواحی روستایی مطرح و برای تحقق آن نیز بر لزوم شرایط زیست پذیر در نواحی روستایی تأکید شود. در روستاهای شهرستان مریوان نیز شرایط اقتصادی، اجتماعی و طبیعی، ضعف ها و فرصت هایی را پیش روی وضعیت زیست پذیری و تاب آوری روستاها قرار داده است که شیوه برخورد و بهره گیری از آنها در نواحی مختلف این شهرستان باید شناخته شود. هدف: هدف این پژوهش، تبیین ارتباط بین دو مقوله تاب آوری و زیست پذیری در نواحی روستایی شهرستان مریوان است. روش تحقیق: در پژوهش کاربردی حاضر، مبتنی بر روش توصیفی - تحلیلی، گردآوری داده ها در بخش نظری به روش اسنادی و در بخش عملی به روش پیمایشی مبتنی بر توزیع تصادفی پرسش نامه در میان 300 نفر از سرپرستان خانوار روستاهای شهرستان انجام پذیرفت که تعداد به روش کوکران از میان 11401 خانوار تعیین شد. این پرسش نامه ها به صورت طبقه ای در میان دهستان ها و روستاهای برگزیده آنها توزیع شد که با قرعه کشی انتخاب شدند. در ادامه داده ها با بهره گیری از آزمون های آمار استنباطی (تی زوجی، تحلیل مسیر) و شاخص های آمار فضایی در محیط GIS (شاخص موران و ابزار لکه های داغ) تجزیه وتحلیل شد. نتایج: نتایج نهایی نشان از ارتباط مثبت، مستقیم و معنا دار وضعیت زیست پذیری و تاب آوری روستاها در منطقه مطالعه شده در قالب توزیع خوشه ای لکه های داغ دارد؛ همچنین با توجه به یافته های استنباطی، بعد اقتصادی و شاخص توانایی سازگاری و انطباق با تهدیدات، تبیین کننده های اصلی میزان زیست پذیری و تاب آوری در منطقه مطالعه شده اند. نوآوری: بارزکردن مفهوم تاب آوری در کنار و به منظور تداوم شرایط زیست پذیر در محیط های روستایی، نوآوری اصلی پژوهش حاضر است.

در چند دهه اخیر، رشد افقی و توسعه فیزیکیِ بدون برنامه در شهرها منجر به تغییراتی در وضعیت توسعه روستاهای پیرامون شهرها شده است. این تغییرات، علاوه بر داشتن جنبه های مثبت محدود، عمدتاً تأثیراتی منفی بر روند توسعه نواحی روستایی پیرامون شهرها ایجاد کرده است. در این راستا، هدف اصلی پژوهشِ حاضر تحلیل پیامدهای پدیده خزش شهر مریوان بر تغییرات وضعیت توسعه روستاهای پیرامون است که در چند دهه اخیر با سرعت زیادی، توسعه فیزیکی یافته است. پژوهش حاضر از لحاظ هدف، کاربردی؛ از لحاظ نوع، توصیفی- تحلیلی و از لحاظ گردآوری اطلاعات، ترکیبی از روش اسنادی- پیمایشی است. گردآوری اطلاعات در بخش نظری به روش اسنادی و در بخش میدانی، به روش پیمایشی مبنی بر مصاحبه با کارشناسان و مردم محلی درجهت شناسایی پیامدها و سپس توزیع پرسشنامه و مشاهده وضع موجود، درجهت تعمیم یافته های حاصل از مصاحبه ها است. محدوده مورد مطالعه 5 روستای اطراف شهر مریوان را در بر می گیرد. جامعه آماری شامل 30 نفر از متخصصان و کارشناسان و 964 نفر از سرپرستان خانوارها است که از این تعداد 303 خانوار براساس فرمول کوکران به عنوان حجم نمونه مشخص شد. روش نمونه گیری در ابتدا به روش طبقه ای و در ادامه از روش تصادفی ساده استفاده شده است. نتایج تجزیه و تحلیل داده ها با آزمون های آمار استنباطی (خی دو، t تک نمونه ای و فریدمن)، تکنیک تحلیل سلسله مراتبی و آزمون خود همبستگی مکانی مورن، نشان داد که پدیده خزش شهری علاوه بر پیامدهای مثبت محدود در بهبود وضعیت کالبدی، موجب ایجاد نارسایی های اجتماعی، اقتصادی، کیفیت بصری و تخریب محیط طبیعی و نارسایی های مدیریتی- نهادی شده است. همچنین روستای موسک و سپس لنج آباد، بیشترین تأثیر را از پیامدهای خزش شهری در روند توسعه خود پذیرفته و شاخص تغیر ساختارها و ارزش های اجتماعی نیز بیشترین تأثیر را در ایجاد ناپایداری وضعیت توسعه روستاها به واسطه تأثیرپذیری از پدیده خزش شهری داشته است و درنهایت نیز یافته ها نشان دادند که الگوی خزش شهری مریوان و اسکان مهاجران به صورت الگوی خوشه ای است.

به واقع، آثار باقی مانده از جنگ این پتانسیل را دارند که با جذب گردشگران و توسعه گردشگری زمینه ساز بازسازی اقتصادی- اجتماعی مناطق مرزی که بیشترین آسیب ها و خسارت ها را از جنگ متحمل شده اند؛ گردند. اما تحقق این امر، در گرو هماهنگی و شرایط مطلوب کمی- کیفی تمامی اجزای سیستم گردشگری که زیرمجموعه دو بعد عرضه و تقاضا هستند، می باشد. وجود موانع و مشکلات پیش روی عملکرد موفق دو بعد عرضه و تقاضا، شرایط ناموفق کنونی را در گسترش گردشگری جنگ در مناطق مرزی سبب گردیده است. جهت حل این معضل و رونق گردشگری جنگ در این مناطق، ابتدا نیاز است که مطالعات جامعی با مشارکت گروه های ذی نغع صورت گیرد تا با شناسایی این موانع و مشکلات، در مرحله بعد، برنامه های کاربردی جهت رفع آنها تدوین گردد. پژوهش کاربردی حاضر، در منطقه مرزی و جنگ زده شهرستان مریوان استان کردستان با روشی توصیفی - تحلیلی و با رویکردی اکتشافی انجام گرفته است. جامعه آماری این پژوهش، دو گروه آگاهان محلی، شامل متخصصان عرصه گردشگری و مسئولین توسعه منطقه به همراه گردشگرانی است که در قالب راهیان نور به منطقه اعزام شده اند. جمع آوری اطلاعات در بخش نظری با استفاده از منابع اسنادی و در بخش میدانی مبتنی بر مصاحبه و توزیع پرسشنامه در میان 350 نفر از جوامع آماری انجام گرفته است. تجزیه و تحلیل داده ها در بخش کیفی با استفاده از روش تحلیل محتوا و در بخش کمی با استفاده از آزمون های تحلیل عاملی و تحلیل مسیر، نشان از شناسایی 3 مؤلفه انگیزه و تمایل کم به بازدید از منطقه، ضعف آشنایی با منطقه و جاذبه های آن و هزینه های سفر به منطقه مربوط به بعد تقاضا و 6 مؤلفه کمبود امکانات و خدمات رفاهی و اقامتی؛ کیفیت نامناسب اطلاع رسانی،آموزش و تبلیغات، ضعف ساختارهای حمل و نقل، کیفیت نامناسب جاذبه ها، عدم توجه، نظارت و عملکرد مطلوب نهادهای دولتی و ضعف در مشارکت مردم محلی مربوط به بعد عرضه گردشگری منطقه، به عنوان موانع و مشکلات مؤثر بر گسترش گردشگری جنگ منطقه می باشد.

گردشگری جنگ به عنوان گونه ای جدید از بازار پرتنوع گردشگری است. برای جذب آن ها به مقصد موردنظر باید نیازها و انگیزه های گردشگران را برآورده نمود. به منظور دستیابی به این امر در ابتدا نیاز است که مطالعات امکان سنجی به منظور شناسایی این انگیزه ها در مقاصد گردشگری انجام و سپس به دنبال حصول این شناخت؛ سعی در برآوردن آن ها نمود. ضرورت این امر در گونه های جدید و خاص گردشگری به مانند گردشگری جنگ، اهمیتی دوچندان دارد. پژوهش کاربردی حاضر نیز که آمیخته ای از هر دو روش کمی و کیفی بوده، به منظور دستیابی به این هدف یعنی شناسایی انگیزه های گردشگران جنگ و برآوردن آن ها در استان کردستان، با روش توصیفی-پیمایشی انجام گرفته است. در بخش کیفی با انجام مصاحبه نیمه ساختارمند با گردشگران، جهت شناسایی انگیزه هایشان و سپس تحلیل این مصاحبه ها با تکنیک تئوری بنیادی و در بخش کمی نیز، با توزیع پرسشنامه ای به صورت تصادفی در میان 400 نفر از گردشگرانی که به روش کوکران از حجم جامعه 360 هزارنفری بازدیدکنندگان مقاصد گردشگری جنگ استان کردستان، انتخاب شدند، اطلاعات گردآوری و مورد آزمون قرار گرفتند. تجزیه وتحلیل داده های پرسشنامه ها با بهره گیری از مدل سازی ساختاری در نرم افزار لیزرل، نشان داد که مهم ترین انگیزه های گردشگران، در قالب 41 مفهوم، 10 مقوله؛ شامل: انگیزه های یادگیری، نشر و یادآوری، جاذبه ها، کنجکاوی، نوستالژی و بزرگداشت، خودشکوفایی، ملی گرایانه، ایدئولوژی و عقیده، مذهبی، کسب آرامش و لذت و درنهایت دو مقوله و بعد اصلی انگیزه های کششی و فشاری که در بخش کیفی شناسایی و دسته بندی گردیدند؛ دارای ارتباط و اثر معنی داری با عوامل و سازه مرتبط با خود بوده و در این میان، انگیزه های ملی گرایانه در بخش انگیزه های فشاری با بار عاملی 14/1 و مقدار t محاسبه شده برابر 47/6 و انگیزه های مربوط به بازدید از جاذبه ها در بخش انگیزه های کششی با مقدار بار عاملی برابر 06/1 و مقدار t برابر 18/8، بیشترین تأثیر را در هدایت و ایجاد تقاضای گردشگران به مقاصد گردشگری جنگ استان کردستان، دارا هستند.

پژوهش کاربردی حاضر که با روش توصیفی- تحلیلی و آمیخته ای از دو رویکرد کمی و کیفی انجام گرفته است، داده های مورد نیاز را در بخش نظری با بهره گیری از منابع اسنادی و در بخش عملی به روش پیمایشی مبتنی بر مصاحبه، مشاهده و توزیع پرسشنامه گردآوری نموده است. بر این مبنا ابتدا جهت شناسایی موانع و چالش ها، به روش نیمه ساختارمند با متخصصان و آگاهانی که به روش نمونه گیری گلوله برفی مشخص شده اند، مصاحبه هایی انجام و در مرحله بعد این مصاحبه ها با بهره گیری از تکنیک تئوری بنیادی تجزیه و تحلیل گردیدند. در ادامه و در بخش کمی، به منظور تعمیم اطلاعات حاصله از بخش کیفی، پرسشنامه ای تدوین و در اختیار 50 نفز از متخصصین و آگاهان عرصه توسعه روستایی منطقه و اعضای منتخب انجمن چیا که به روش گلوله برفی انتخاب شدند، قرارگرفت. همچنین با بهره گیری از فرمول کوکران و تعیین حجم نمونه، 300 پرسشنامه نیز به صورت طبقه ای در میان دهستان ها و سرپرستان خانوار در روستاهای منتخب هر دهستان که به روش قرعه کشی انتخاب شدند، توزیع گردید. تجزیه و تحلیل داده ها در بخش کمی با آزمون تحلیل عاملی و تحلیل مسیر در نرم افزارهای spss و Amos نشان داد که سه عامل عدم توسعه ظرفیتی جامعه محلی، نارسایی های مدیریتی، ضعف برنامه ریزی و کمبود منابع در انجمن چیا و وضعیت نامناسب عملکرد و برنامه ریزی های توسعه ای نهادهای دولتی، مهمترین موانع و در این میان نیز، عامل های عدم توسعه ظرفیتی جامعه محلی و وضعیت نامناسب عملکرد و برنامه ریزی های توسعه ای نهادهای دولتی با بارهای کلی تقریبا مشابه برابر 0.440 بیشترین تاثیر را به عنوان مانع در عملکرد مطلوب و گسترش فعالیت های زیست محیطی انجمن سبز چیا در نواحی روستایی شهرستان دارا هستند.

دستیابی بهزیست پذیری و ارتقای قابلیت زندگی در نواحی روستایی در گرو اجرای برنامه های توسعه ای با تکیه بر توانمندی های بومی و محیطی است تا بتواند برای تعالی روستاییان، محیط روستایی را به محیطی جذاب و مطلوب برای زندگی تبدیل کند. در این راستا، در پژوهش حاضر به بررسی اثرات ایجاد بازارچه های مرزی به عنوان نهادهای اقتصادی که به منظور بهره گیری از پتانسیل تجارت نواحی مرزی تأسیس می شوند، بر روی ارتقای سطح قابلیت زیست پذیری نواحی روستایی مرزی دهستان های خاوومیرآباد و دزلیواقع دراستان کردستان پرداخته می شود. این پژوهشِ توصیفی- تحلیلی، به منظور مقایسه وضعیت زیست پذیری محیط های روستایی در دو دوره قبل و بعد از تأسیس بازارچه های مرزی انجام گرفته است و داده های آن از منابع اسنادی و میدانی مبتنی بر مصاحبه، مشاهده و توزیع پرسشنامه در میان 260 نفر از سرپرستان خانوار روستاهای نمونه که از طریق فرمول کوکران از حجم جامعه به میزان 4032 خانوار تعیین شدند، حاصل آمده است. تجزیه و تحلیل داده های گردآوری شده ازطریق آزمون های آمار استنباطی (تی دو نمونه ای، تحلیل مسیر و رتبه ای فریدمن) حاکی از این واقعیت است که بازارچه های مرزی تأسیس شده موجب ارتقای سطح قابلیت زیست پذیری روستاهای مورد مطالعه نسبت به دوره قبل از تأسیس شده اند و از سویی دیگر نیز در میان ابعاد چهارگانه زیست پذیری (اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و محیطی)، این بُعد اقتصادی است که بیشترین تأثیر را در افزایش فضای زیست پذیر روستاها داشته است. همچنین شاخص بهبود وضعیت مساکن روستایی، ارزش زمین های روستا و افزایش درآمد روستاییان نیز دارای بیشترین اثرپذیری و بهبود وضعیت به دنبال تأسیس بازارچه های مرزی و فعالیت مردم محلی در آن ها هستند.

در رویکرد غالب مدیریت گردشگری یعنی رویکرد سیستمی، گردشگری از دو بعد اصلی عرضه و تقاضا شکل گرفته که عملکرد مطلوب آنها تحت تأثیر محیط بیرونی(شرایط اقتصادی، اجتماعی و..) اثرگذار بر عملکرد این دو بعد می باشد. باید دانست که گسترش مطلوب گردشگری در نواحی روستایی به عنوان فعالیتی با صحنه ای گسترده که دربرگیرنده بازیگران متعدد می باشد، نیازمند عملکرد هماهنگ و سازمند تمامی ابعاد و عناصر آن می باشد. این در حالی است که در روستاهای منطقه مورد مطالعه نیز همانند شرایط عمومی گردشگری روستایی کشور، تسلط دیدگاه بخشی و جزئی نگری در مدیریت گردشگری آنها سبب عملکرد نامطلوب عناصر اصلی سیستم گردشگری و در نتیجه عدم تحقق نتایج مثبت توسعه گردشگری روستایی گردیده است. در این راستا نیاز است که در ابتدا با دیدگاهی جامع و مبتنی بر رویکرد سیستمی، وضعیت گردشگری منطقه آسیب شناسی گردیده و در وهله بعد راهبردهای عملی جهت برون رفت از وضع نامطلوب موجود تدوین گردد. پژوهش کاربردی حاضر نیز به منظور دستیابی به این اهداف انجام گرفته است. گردآوری اطلاعات در بخش نظری با استفاده از منابع اسنادی و در بخش عملی با توزیع پرسشنامه در میان 100 نفر از صاحبنظران و متخصصان گردشگری استان کردستان بوده است. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از شاخص های آمار توصیفی(میانگین و مد) و آزمون های آماری T تک نمونه ای و رتبه ای فریدمن و تکنیک سوات در نرم افزارهای SPSS، excel و expert choice، نشان دادند وضعیت شاخص های بعد تقاضا و محیط بیرونی در حد رضایت بخشی هستند و در مقابل وضعیت بعد عرضه سیستم گردشگری منطقه نامطلوب ارزیابی گردیده است. همچنین نتایج تکنیک برنامه ریزی سوات هم نشانگر قرار گرفتن منطقه مورد مطالعه در موقعیت تهاجمی و رسوخ در بازار می باشد و در میان راهبردهای این موقعیت نیز بهره گیری از موقعیت مطلوب قرارگیری در مسیر عمده و مهم گردشگری تجاری کشور یعنی بانه – مریوان، مهمترین و اولویت دارترین راهبرد اجرایی است.

اقتصاد مقاومتی که اولین بار در سال 1389 توسط مقام معظم رهبری مطرح شد نوعی از اقتصاد بومی و درون زا بوده که با تاکید بر ظرفیت ها و توان های بالقوه و بالفعل مناطق مختلف کشور زمینه ساز پیشرفت و ارتقا و تعالی کشور در ابعاد مختلف خواهد شد و بستری مناسب برای خوداتکایی و خودکفایی مناطق روستایی فراهم نماید. دراین راستا پژوهش حاضر با هدف تحلیل اثرات اقتصاد مقاومتی در توسعه روستاهای دهستان خاومیرآباد شهرستان مریوان انجام گرفت. تحقیق از لحاظ هدف کاربردی، از لحاظ روش، توصیفی_تحلیلی و از لحاظ گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه ای و میدانی استفاده شد. 13 روستا مورد مطالعه، طبق فرمول کوکران 352 خانوار به عنوان حجم نمونه تعیین و با استفاده از روش نمونه گیری سیستماتیک پرسشنامه ها تکمیل شد. روایی گویه های پرسشنامه با نظر تعدادی از محققان تایید و پایایی آن نیز با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ به میزان 0/82درصد محاسبه شد. نتایج به دست آمده از آزمون تی تک نمونه ای نشان داد که همه شاخص های اقتصادی در وضعیت مطلوبی قرار دارند، آزمون برای بعد اجتماعی_فرهنگی نشان داد که شاخص کاهش مهاجرت و افزایش امید به زندگی در وضعیت مطلوبی قرار دارند. نتایج این آزمون برای شاخص های بعد کالبدی نشان داد شاخص های افزایش امکانات، بهبود زیر ساخت ها در وضعیت مطلوبی قرار دارند. همچنین نتایج این آزمون برای شاخص بعد زیست محیطی، به ترتیب افزایش چشم انداز بصری، افزایش سطح زمین های زیر کشت، پاکیزگی محیط و افزایش سطح باغات در وضعیت مطلوبی قرار دارند.

امروزه در عرصه برنامه ریزی روستایی به جای تمرکز بر روی آسیب پذیری روستایی، بر تاب آور نمودن آن ها به عنوان راهکاری پیشگیرانه و مقابله گرانه با بحران ها تاکید می گردد. در این راستا نیز یکی از اقدامات مؤثر با توجه به ضعف های اقتصادی و نقش آن در آسیب پذیری بالای نواحی روستایی، متنوع سازی اقتصاد روستاهاست تا بدین ترتیب عوامل و زمینه های آسیب زا حذف گردند. بدین منظور، در این پژوهش کاربردی، نقش تنوع بخشی به اقتصاد نواحی روستایی شهرستان های سروآباد و مریوان در استان کردستان بر روی بهبود سطح تاب آوری آنها مورد مطالعه قرار گرفته است. جمع آوری اطلاعات در بخش نظری، با منابع اسنادی و در بخش میدانی، پیمایشی؛ مبتنی بر توزیع پرسش نامه و مصاحبه با مردم محلی است. جامعه آماری این پژوهش، روستاهایی از دهستان های خاوومیرآباد و زریبار در شهرستان مریوان و دهستان های اورامان و دزلی در شهرستان سروآباد هستند که فعالیت های متنوع اقتصادی در روستاهای خود دارند. تعداد سرپرستان خانوار روستاهای نمونه که به روش قرعه کشی تعیین گردیدند 3358 خانوار بوده که با اعمال فرمول کوکران 260 سرپرست خانوار به عنوان حجم نمونه تعیین و پرسشنامه ها به صورت تصادفی ساده در میان آنها توزیع گردید. تجزیه و تحلیل داده های گردآوری شده با استفاده از آزمون های آمار استنباطی(خی دو، تی تک نمونه ای، ویلکاکسون و تحلیل مسیر) نشان داد که در مجموع، تنوع اقتصادی موجود در منطقه توانسته است در سطح معنی داری 0.001 و با میانگین برابر 3/45، موجب بهبود و ارتقای سطح تاب آوری روستاهای مورد مطالعه گردد. در این میان، بُعد تاب آوری اقتصادی با میانگین محاسبه شده برابر 44/3، بُعد اجتماعی با میانگین برابر45/3 و بُعد تاب آوری محیطی – کالبدی با میانگین 42/3 بهبود یافته اند که بُعد تاب آوری اقتصادی با بارکلی 442/ دارای بیشترین تاثیر در بهبود سطح تاب آوری روستاهای مورد مطالعه بوده است؛ همچنین، میانگین آسیب پذیری مردم محلی در برابر بحران های طبیعی و انسانی وارده بر معیشت شان از میانگین نامطلوب 74/2 دوره قبل به میانگین رضایت بخش 58/3 در دوره بعد از تنوع اقتصادی در منطقه کاهش یافته است.

Purpose- In this applied study, which has been done by descriptive-analytical method, various agricultural and non-agricultural economic activities, and their impacts on the villagers’ livelihood assets are analyzed. Design/methodology/approach- Data collection was both theoretical using documentary method and empirical using interviews, observation, and distribution of questionnaires among 260 heads of households in the villages of the district. The sample size was determined by the Cochran method from a population size of 2736 households. The questionnaires were distributed among random heads of households as well as the sample villages that were selected by a stratified method. Findings- The analysis showed that the created economic diversity was able to increase the villagers’ livelihood capital, and among them, financial capital has had the greatest impact on improving the level of livelihood capital for the villagers. Research limitations/implications- Among the limitations of the study were the dispersion of a large number of villages in the border area, lack of easy access to these villages, lack of cooperation in providing information, and the villagers’ problem with completing questionnaires. Practical implications- The practical solutions of the study can be: prepare for the development and expansion of tourism (rural, commercial, and nature tourism), Making the necessary legal, administrative, and supportive bases for the development of entrepreneurship and domestic & foreign private sector investment (Iraqi Kurdistan region), Development of trade in goods from the border markets, and Support the formation of fundraising from the micro-savings in the villages for investment and launching production activities in the villages of the district. Originality/Value- Today, the predominant approach of rural planning to eliminate poverty as the most important obstacle to rural development is to provide sustainable livelihoods for villagers. In this regard, the main strategy of this approach is to diversify the rural economy and to bring about various agricultural and non-agricultural income resources in rural areas, so that the villagers’ assets will be increased and/or preserved, which is the core of the sustainable livelihood approach and the main factor of sustainable rural livelihood.

پژوهش حاضر با هدف بررسی وضعیت اثرگذاری تبدیل روستا به شهر بر وضعیت تاب آوری روستاشهری جدید در دو سکونتگاه اورامان و برده رشه در استان کردستان انجام شده است. این پژوهش ازلحاظ هدف، کاربردی و ازلحاظ روش، توصیفی- تحلیلی است. برای گردآوری اطلاعات، از روش اسنادی در بخش نظری و نیز روش میدانی مبتنی بر مصاحبه، مشاهده و توزیع پرسش نامه استفاده شده است. 250 سرپرست خانوار از حجم جامعه ای به تعداد 951 خانوار با استفاده از فرمول کوکران انتخاب و پرسش نامه ها درمیان آن ها به روش تصادفی، پس از مشخص شدن سهم هریک از روستاشهرها از تعداد کل پرسش نامه ها توزیع شد. نتایج تجزیه و تحلیل نشان داد که تبدیل روستاها به شهر و ایجاد روستاهای جدید نقش مؤثری در ارتقای سطح تاب آوری سکونتگاه های موردبررسی دارد و میانگین وضعیت تاب آوری از 2.85 دوره ی قبل به 3.17 در دوره ی بعد در سطح معنی داری 0.001 ارتقا یافته است. از سوی دیگر، بعد اقتصادی با بار کلی 0.510 بیشترین تأثیر را در بهبود وضعیت تاب آوری این روستاشهرها داشته است. همچنین، بین میزان بهبود سطح تاب آوری دو روستاشهر، تفاوت معنی داری وجود دارد و روستاشهر برده رشه با میانگین 3.41 وضعیت بهتری از روستاشهر اورامان با میانگین سطح تاب آوری 2.96 یافته است. تفاوت در وضعیت موقعیت طبیعی، موقعیت استراتژیک، موقعیت ارتباطی، وضعیت عملکرد مسئولان و تنوع استراتژی های معیشتی مهم ترین عوامل ایجادکننده ی این تفاوت بهبود سطح تاب آوری هستند.

در میان شاخص های مختلف توسعه، شاخص بهداشت از مهم ترین شاخص های پیشرفت هر کشور به شمار می آید و میزان موفقیت برنامه های توسعه ملی نیز تا اندازه زیادی در گرو دستیابی به هدف های این بخش است. نابرابری در بهداشت و درمان در بین مناطق، بیانگر ا ختلاف و تفاوت ها در میزان توسعه امکانات بهداشتی و درمانی در بین شهرها، روستاها، مناطق و کشورها می باشد . هدف این پژوهش بررسی پراکنش فضایی شاخص بهداشتی- در مانی در شهرستان های استان کرمانشاه و مشخص شدن شهرستان های برخوردار و محروم در شاخص بهداشتی – درمانی می باشد. پژوهش حاضر از لحاظ هدف، کاربردی و به لحاظ روش انجام، توصیفی– تحلیلی و جامعه ی آماری آن 14 شهرستان استان کرمانشاه می باشد. داده های مورد نیاز از سرشماری عمومی نفوس و مسکن و سالنامه آماری 1394 استان کرمانشاه استخراج شده است.  به منظور تعیین سطح توسعه شهرستان های استان، 41 متغیر در بخش بهداشتی – درمانی که سرانه سازی شده اند برای تعیین اهمیت هر یک از متغیرها از روش آنتروپی شانون استفاده شد. جهت تجزیه و تحلیل از مدل های کمیSAW و TOPSIS و برای ادغام نتایج از روش های میانگین رتبه ها، بردا و کپلند استفاده و همچنین برای بررسی همبستگی بین نرخ شهرنشینی و فاصله از مرکز استان با وضعیت توسعه خدمات بهداشتی- درمانی از همبستگی پیرسون استفاده شده است نتایج پژوهش نشان می دهد چهار شهرستان قصرشیرین، پاوه، سنقر و کرمانشاه در رتبه های اول تا چهارم و توسعه یافته هستند، سه شهرستان جوانرود، کنگاور و صحنه در رتبه های پنجم تا هفتم و در سطح نیمه توسعه یافته، پنج شهرستان دالاهو، هرسین، گیلانغرب، اسلام آبادغرب و سرپل ذهاب در رتبه های هشتم تا دوازدهم و درحال توسعه هستند و دو شهرستان روانسر و ثلاث باباجانی در رتبه های سیزده و چهارده و محروم از توسعه هستند. با توجه به نتایج مشخص شد در توزیع خدمات بهداشت و درمان و میزان برخورداری در سطح شهرستان های استان کرمانشاه، تفاوت و نابرابری وجود دارد و وضعیت شهرستان ها نسبت به هم متفاوت است  و دیگر پژوهش حاکی از آن است بین نرخ شهرنشینی و فاصله از مرکز با وضعیت توسعه خدمات بهداشتی- درمانی همبستگی وجود ندارد.

شناسایی ابعاد و شاخصهای موثر در ناپایداری سکونتگاههای روستایی، نقش به سزایی در تحقق اهداف توسعه پایدار روستایی دارد بدون تردید، سنجش و ارزیابی دقیق متغیرهای موثر در ناپایداری سکونتگاههای روستایی با استفاده از مطالعات میدانی و استفاده از مدلهای چند معیاره در برنامه ریزی جامع به برنامه ریزان ، سیاستگزاران و مسئولین امور اجرایی کشور کمک خواهد کرد بدین منظور این پژوهش با هدف شناسایی و سنجش عوامل موثر بر ناپایداری روستاها در منطقه کوهستانی و پایکوهی زاگرس (مطالعه موردی روستاهای شهرستانهای مریوان و سروآباد) انجام گرفته است. روش انجام تحقیق، توصیفی – تحلیلی بوده ، برای انجام پژوهش از مدلهایAHP، TOPSISو تحلیل خوشه ای استفاده شده ، داده ها با استفاده از مدل Expert choice وزن دهی شده و برای تعیین وضعیت پایداری محیطی – اکولوژیکی منطقه از مدلAHP و برای تعیین وضعیت پایداری انسانی از مدل تاپسیس و تحلیل خوشه ای استفاده شده، یافته های این تحقیق در بخش مدل AHP نشان داد که شهرستان سروآباد از لحاظ پایداری محیطی در وضعیت نامناسب و بسیار نامناسب قرار دارد و دهستانهای شهرستان مریوان از نظر پایداری محیطی در وضعیت بهتری قرار دارند اما یافته های در مدل TOPSIS حاکی از آن است که از لحاظ پایداری انسانی وضعیت روستاهای شهرستان سروآباد بهتر از وضعیت پایداری روستاهای مریوان می باشد بنابراین می توان نتیجه گرفت که عامل اصلی در مهاجرتهای روستایی شهرستان سروآباد عامل محیطی و عامل اصلی مهاجرت در روستاهای مریوان عامل انسانی و بالاخص عامل فضایی – کالبدی می باشد.

در پژوهش کاربردی حاضر، سعی گردید که با رویکردی جامع در دو بخش کمی-کیفی، روشی توصیفی-تحلیلی و با گردآوری اطلاعات با استفاده از منابع اسنادی و میدانی مبتنی برمصاحبه نیمه ساختارمند و توزیع پرسشنامه در میان 50 نفر از صاحبنظران عرصه توسعه و امنیت شهرستان مریوان که به روش گلوله برفی و 300 نفر از روستاییان که با استفاده از روش کوکران تعیین گردیدند؛ عوامل ناپایداری امنیتی روستاهای شهرستان، شناسایی و در مرحله بعد راهکارهایی جهت حل معضلات شناسایی شده و حرکت در مسیر امنیت پایدار ارائه گردد. لازم به ذکر است که پرسشنامه ها به صورت طبقه ای در میان دهستان ها و تصادفی در میان سرپرستان خانوار در روستاهای منتخب هر دهستان که به روش قرعه کشی انتخاب شدند، توزیع گردید.تجزیه و تحلیل داده ها در بخش کیفی با استفاده از تکنیک تئوری بنیادیو در بخش کمی با استفاده از آزمون های استنباطی(t تک نمونه ای و خی دو) و روش درون یابی در محیطی Arc GIS، نشان دادند که مولفه هاینارسایی در عملکرد رسانه ها، ضعف عملکرد نیروی انتظامی، نارسایی های اجتماعی–فرهنگی، نارسایی های اقتصادی، ضعف در قوانین و عملکرد نهادها، ضعف در عرصه محیطی –کالبدی، ضعف در وضعیت خدمات،امکانات و تسهیلات و مشکلات عرصه خارجی، مهمترین عوامل ناپایداری امنیت روستاهای شهرستان هستند.همچنین، پهنه بندی فضایی وضعیت ناپایداری امنیتی نیز، نشان از وجود تفاوت فضایی دارد؛ بگونه ای که روستاهای نزدیک مرز در وضعیت ناپایداری امنیتی کم(میانگین کمتر از 2)، روستاهای مرکزی، دارای ناپایداری متوسط(میانگین برابر 2.1 تا 3) و روستاهای شرق شهرستان، دارای ناپایداری امنیتیدر سطح زیاد (میانگین بیشتر از 3.1) بودند.

بازارچه های مرزی به عنوان راهبردی که موجب پویایی و تنوع بخشی اقتصاد روستایی می گردند، توانایی حل بسیاری از معضلات کنونی روستاهای مرزی و حرکت آن ها در مسیر توسعه را دارند. اما تحقق این امر، نیازمند تدارک بسترها، زیرساخت ها و رفع موانع و مشکلاتی است که فراروی عملکرد مطلوب این بازارچه ها قرار دارند. در این راستا؛ پژوهش کمی - کیفی حاضر با روشی توصیفی-تحلیلی انجام و سعی گردید که مهم ترین موانع و مشکلاتی که کارایی و اثرگذاری مطلوب بازارچه های مرزی شهرستان مریوان در تغییر وضعیت توسعه یافتگی نواحی روستایی موردمطالعه را با چالش، مواجه ساخته اند، شناسایی شوند تا رهیافت این امر، تدوین برنامه های کاربردی و اتخاذ راهکارهای عملی در راستای پویایی بازارچه ها باشد. در ابتدا؛ مهم ترین موانع و مشکلات از طریق مصاحبه ها با دو گروه مسئولین و آگاهان روستایی به روش نمونه گیری غیر احتمالی گلوله برفی، شناسایی شد و سپس از طریق توزیع 360 پرسشنامه (بهره گیری از فرمول کوکران) در میان سرپرستان خانوار دهستان های خاوومیرآباد و زریوار به عنوان جامعه آماری پژوهش، این موانع و مشکلات، مورد تأیید واقع گردیدند. درنهایت؛ با تجزیه وتحلیل اطلاعات به دست آمده با آزمون تحلیل عاملی؛46 متغیر یا مانع اثرگذار در قالب 5 عامل: نارسایی های مدیریتی؛ ضعف و کمبود در خدمات، امکانات و زیرساخت های بازارچه؛ ضعف در مشارکت و همکاری مردم محلی؛ کیفیت نازل توسعه روستایی منطقه و مکان گزینی نادرست بازارچه ها، خلاصه گردیدند. همچنین آزمون تحلیل مسیر نیز، نشان داد که عامل مکان گزینی نامناسب، دارای بیشترین تأثیر مستقیم، عامل نارسایی های مدیریتی؛ دارای بیشترین تأثیر غیرمستقیم و درمجموع نیز؛ عامل نارسایی های مدیریتی بیشترین تأثیر را بر عملکرد نامطلوب بازارچه ها دارند.

در کشورهای درحال توسعه ازجمله ایران، نیاز است که با شناسایی مزیت های نسبی نقاط سکونتی یک مجموعه، سعی شود که این نقاط در یک فضای عملکردی بر مبنای مزیت های شان با یکدیگر رقابت کرده و فرصت های برابر پیشرفت را برای آن ها فرآهم آورد. در این راستا نیز، در پژوهش حاضر ابتدا میزان پایداری اقتصادی روستاهای منطقه مورد مطالعه مورد سنجش قرار گرفت؛ در ادامه توانمندی های فعلی و مزیت های نسبی نواحی روستایی درجهت شکل گیری فضای همگن عملکردی در 7 محور شناسایی شدند جامعه آماری این پژوهش شامل روستاهای شهرستان سروآباد از استان کردستان به تعداد 72 روستا است. برای سنجش وضعیت پایداری روستاها از 17 متغیر اقتصادی استفاده شده است. پژوهش حاضر از لحاظ هدف، کاربردی، از حیث روش انجام؛ توصیفی-تحلیلی بوده که درجهت گردآوری داده ها از روش اسنادی و پیمایشی بهره گرفته است. داده های حاصل ازطریق اطلاعات سرشماری 1395 نواحی روستایی شهرستان سروآباد، قضاوت شفاهی گروه دلفی و بازدیدهای میدانی حاصل آمد و تجزیه وتحلیل آن ها با بهره گیری از تکنیک تاپسیس، ابزارهای آمار فضایی (شاخص خود همبستگی موران، لکه های داغ)، مقایسه دودویی، انجام گرفت. نتایج تحقیقی حاکی از آن است که میزان پایداری اقتصادی روستاهای منطقه در حد نیمه مناسب و از لحاظ توزیع فضایی نرمال و تصادفی است. از لحاظ تقسیم بندی روستاها در سه سطح پایدار، نیمه پایدار و ناپایدار قرار گرفتند. 11 روستا از 72 یعنی کمتر از 16 درصد کل روستاهای شهرستان در طبقه پایدار، 25 روستا قریب به 35 درصد روستاهای منطقه، در طبقه نیمه پایدار توزیع یافته و 50 درصد (36 روستا) نیز در طبقه ناپایدار جای گرفته اند. همچنین توانمندی های فعلی و مزیت های نسبی نواحی روستایی در هفت محور، دارای مزیت های توسعه تجارت مرزی، تولید بادام درختی و گردشگری روستایی بر مبنای گردشگری غذایی؛ توسعه گردشگری روستایی بر مبنای طبیعت گردی، گردشگری فرهنگی و گردشگری سلامت (طبیعت درمانی، بهره گیری از گیاهان دارویی و...)؛ توسعه شیلات و تولید صنایع دستی؛ توسعه باغات و تولید توت فرنگی و فرآوری محصولات مرتبط با آن ها؛ دامداری و بهره گیری از توان های آب های معدنی و گیاهان دارویی؛ زراعت با تأکید بر کشت صیفی جات و کشت محصولات دیمی و آبی (گندم و جو)، تولید عسل و مزیت خدماتی-ارتباطی، شناسایی شدند تا با درنظرگرفتن منطقه به عنوان یک فضای عملکردی، فرصت های برابر توسعه به تمامی روستاها در یک نظم فضایی مطلوب، درجهت بهره مندی عادلانه از ثمرات توسعه داده شود. درنهایت نیز، راهکارهایی در راستای بهره مندی از مزیت های شناسایی شده درجهت حرکت در مسیر توسعه پایدار روستاها و شهرستان، ارائه شده است.

درهم ریختگی کالبدی روستاهای پیرامون شهری به دلیل رشد هدایت نشده فیزیکی، این دسته از روستاها را با معضلات متعددی در عرصه های اقتصادی و اجتماعی روبه رو ساخته است که جهت رفع این معضلات، اجرای طرح های محلی روستایی که در کشور، مهمترین آنها طرح های هادی می باشد، جهت اصلاح وضع نامطلوب موجود و توسعه کالبدی این روستاها ضروری است. در این راستا پژوهش کاربردی حاضر با هدف سنجش اثرگذاری اجرای طرح های هادی در توسعه کالبدی روستاهای پیرامون شهری شهرستان مریوان با روشی توصیفی – تحلیلی و گردآوری اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانه و میدانی مبتنی بر توزیع تصادفی پرسشنامه در میان 250 نفر از سرپرستان خانوار روستاها مورد مطالعه و 10 تن از کارشناسان توسعه روستایی منطقه انجام گرفته است تا به دنبال شناسایی وضع موجود کالبد روستاها؛ راهکارهایی جهت توسعه مطلوب کالبدی آنها ارائه گردد. تعیین حجم نمونه با اعمال فرمول کوکران از میان 1122 خانوار روستاهای نمونه و تعیین سهم هر روستا نیز از تعداد کل پرسشنامه ها به روش طبقه ای انجام گرفته است. تجزیه و تحلیل داده های گردآوری شده با استفاده از شاخص توصیفی میانگین، آزمون های آمار استنباطی(T تک نمونه ای و خی دو) و وزن دهی شاخص ها با روش دلفی، در نرم افزار EXPERT CHOICE و اولویت بندی آنها با تکنیک VIKOR، نشان می دهد که اجرای طرح های هادی توانسته است با توجه به میانگین مجموع محاسبه شده برابر 3.50؛ در سطح رضایت بخشی موجب توسعه کالبدی روستاهای مورد مطالعه گردد و در این میان بعد کیفیت معابر با میانگین محاسبه شده برابر 3.62 دارای بیشترین بهبود وضعیت از اجرای طرح های هادی و روستای (( نی )) به عنوان پرجمعیت ترین روستای منطقه با کمترین مقدار آماره ویکور (000.)، دارای بیشترین سطح اثرپذیری و توسعه کالبدی می باشد.

  عدالت فضایی شهر عمدتاً بر وجه توزیعی عدالت با توجه به ناهمسانی های ناحیه ای، حفظ تعادل مناسبات انسان و محیط، برخورداری همسان شهروندان از فرصت ها و کاهش آثار زیان بار ناشی از عدم توزیع عادلانه و فرصت ها و امکانات در گستره ی سرزمین ملی با محوریت مقوله تنوع فضایی تأکید دارد. هدف اصلی این پژوهش بررسی و ارزیابی کاربری های خدمات شهری در محلات منطقه دو اردبیل می باشد. پژوهش حاضر از لحاظ هدف، کاربردی و از نظر روش، توصیفی- تحلیلی می باشد روش جمع آوری اطلاعات اسنادی و کتابخانه ای می باشد که از ده شاخص خدمات شهری برای نیل به هدف استفاده شده است در این پژوهش از مدل آنتروپی شانون برای وزن دهی و اهمیت شاخص ها و از مدل های ویکور و تاپسیس برای رتبه بندی و میزان برخورداری محلات استفاده شده است با توجه به اینکه نتایج حاصل از این دو مدل (ویکور و تاپسیس) در مواردی با هم تفاوت داشت در نتیجه برای رسیدن به نتیجه ی واحد در رتبه بندی و میزان برخورداری محلات از تکنیک تلفیقی کپ لند استفاده شده که نتایج بیانگر آن است در محلات یازده گانه توزیع کاربری های خدمات شهری نامتعادل است به طوری که محله های هشت، چهار و نه به ترتیب در رتبه های اول، دوم و سوم در سطح برخوردار، محله های یک و یازده در رتبه های چهارم و پنجم در سطح نسبتاً برخوردار، محله های پنج و سه در رتبه ششم در سطح نیمه برخوردار و محله های هفت و دو در رتبه های هفتم و هشتم در سطح نیمه برخوردار و نهایتاً محله های شش و ده در رتبه آخر در سطح محروم قرار دارند. همچنین نتایج بر اساس مدل رتبه- اندازه نشان داد که از نظر جمعیت و خدمات بین محلات شهری منطقه دو، تعادل فضایی وجود ندارد بر این اساس محله یک و سه دارای وضعیت مناسب و منطقه چهار و ده در وضعیت نامناسب قرار دارند.  

پژوهش حاضر به دنبال توسعه گردشگری و ایجاد منافع آن، حاصل برگزاری جشنواره بین المللی تئاتر خیابانی به عنوان نمادی از گردشگری رویداد محور، در شهرستان مریوان -قطب گردشگری استان کردستان- است؛ جشنواره ای که با کیفیت و اعتباری مناسب، برگزار شده و مریوان را به پایتخت تئاتر خیابانی کشور بدل کرده است. فرصتی که در صورت بهره گیری از آن، می توان در بازار و ماراتن رقابتی امروزی گردشگری، گوی سبقت را از رقبا ربود. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی، به شیوه کیفی و با دیدی جامع و سیستمی و رویکردی مشارکتی که خاصیت مطالعات و مدیریت فعالیت های گردشگری است، به انجام رسید. داده های موردنیاز با بهره گیری از مصاحبه های نیمه ساختارمند، در میان گروه های متعدد ذی نفع و اثرگذار بر اعتباربخشی هنری و توسعه گردشگری جشنواره، جمع آوری شدند و درنهایت، داده های گردآوری شده با تکنیک تئوری بنیادی با طی سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی، مورد تجزیه و تحلیل و بهره گیری قرارگرفتند. در این راستا چالش ها و موانع پیشِ روی بهره مندی از منافع و توسعه گردشگری جشنواره در سه سطح شناسایی شدند. سطح اول که عمومی ترین و کلی ترین سطح نیز به شمار می رود، مرتبط با ضعف ها و چالش های توسعه گردشگری به طور عام در سطح شهرستان مریوان؛ سطح دوم، مرتبط با توسعه گردشگری رویداد و ایام محور در سطح شهرستان مریوان و سطح سوم، مرتبط با ضعف ها و چالش های پیشِ روی تبدیل جشنواره بین المللی تئاتر خیابانی به یک رویداد با بازدهی گردشگری است. این یافته ها نشان دادند که نیاز است در راستای بهره مندی و توسعه منافع گردشگری جشنواره، مدیریت یکپارچه و سیستمی گردشگری، آموزش و حرفه ای سازی فعالان و ذی نفعان و بازنگری در شیوه جذب و بازاریابی بخش گردشگری در کنار برجسته سازی و تقویت بخش هنری، مدنظر قرار گیرد

گردشگری جنگ به عنوان محصولی جدید و پرطرفدار در بازار پرسود و منفعت گردشگری توانایی بازسازی اقتصادی و اجتماعی نواحی جنگ زده مرزی را دارد. تحقق این امر در گروه برنامه ریزی صحیح بر پایه وضع موجود می باشد؛ در این میان ضروری است که مناطق دارای این پتانسیل شناسایی و الویت بندی گردند تا بدینوسیله امکانات و سرمایه ها جهت گیری صحیحی داشته و در مسیر درستی هدایت شوند. این امر سهم مهمی در تصمیم گیری های مدیریتی داشته و از سویی دیگر به گردشگران برای انتخاب مقاصد و سرمایه گذاران برای سرمایه گذاری کمک بسیاری خواهدکرد. از سویی نیاز است که برنامه ریزی های گردشگری و در این میان اولویت بندی های مقاصد گردشگری بر پایه رویکرد پذیرفته شده کنونی مدیریت گردشگری یعنی رویکرد سیستمی و روش های جدید تصمیم گیری باشد. در این راستا پژوهش کاربردی حاضر به اولویت بندی مقاصد هدف گردشگری جنگ استان کردستان بر پایه رویکرد سیستمی پرداخته و با استفاده از تکنیک تحلیل سلسله مراتبی یکی از زیرمجموعه های روش های تصمیم گیری چندمنظوره انجام پذیرفته است. نتایج پژوهش نشان دادند که در میان مناطق هدف گردشگری استان، شهرستان بانه دارای مطلوبترین وضعیت نسبت به سایر رقبا(مقاصد) جهت توسعه و گسترش گردشگری جنگ است.