محمدامین عرفان منش

مقدمه: همزمان با افزایش تعداد مجلات ایرانی نمایه شده در پایگاه های اطلاعاتی و استنادی بین المللی، بررسی نحوه عملکرد کیفی و جایگاه این مجلات نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. پژوهش حاضر با هدف بررسی عملکرد و جایگاه بین المللی مجلات علوم پزشکی ایران انجام شده است. روش کار: پژوهش حاضر با استفاده از شاخص های کتاب سنجی انجام شده است. در این پژوهش عملکرد 21 مجله علوم پزشکی ایرانی نمایه شده در پایگاه گزارش استنادی نشریات سال 2013 با استفاده از 20 شاخص مختلف بررسی شده است. جهت گردآوری داده ها از پایگاه های گزارش استنادی نشریات، وب علوم و وب سایت مجلات استفاده گردید. یافته ها: نتایج پژوهش نشان داد که اکثر مقاله های منتشر شده در مجلات علوم پزشکی ایران توسط پژوهشگران داخلی تالیف شده است. از سوی دیگر تنها حدود 23 درصد از استنادهای دریافتی مجله های مذکور از سوی مقاله های نویسندگان خارجی و یا مقاله های مشارکتی نویسندگان ایرانی و خارجی بوده است. یافته های پژوهش نشان داد که میانگین ضریب تاثیر تمامی مجلات علوم پزشکی ایرانی از میانه ضریب تاثیر مجلات هم رشته آن ها در پایگاه گزارش استنادی نشریات کمتر بوده است. نهایتا وجود رابطه آماری معنادار میان تعداد مقالات خارجی و تعداد استنادهای خارجی و همچنین تعداد مقالات مشارکتی و تعداد استنادهای مشارکتی، بر لزوم جذب هر چه بیشتر مقالات پژوهشگران برجسته بین المللی جهت افزایش کیفیت مجلات ایرانی تاکید دارد. نتیجه گیری: برخی از مجله های ایرانی علی رغم نمایه شدن در پایگاه های اطلاعاتی و استنادی معتبر جهان، از نظر ترکیب نویسندگان، استنادکنندگان و اعضای هیات تحریریه در سطح بین المللی قرار ندارند.

مقدمه: بررسی پایگاه استنادی اسکوپوس نشان می دهد که میزان بروندادهای پژوهشی علوم پزشکی کشور در سال های اخیر از رشد قابل توجهی برخوردار بوده است. از سوی دیگر مقاله های پراستناد پژوهشگران، موسسات و کشورها می تواند جهت مطالعه اثرگذاری و کیفیت فعالیت های پژوهشی مورد استفاده قرار گیرد. بنابراین پژوهش حاضر در راستای بررسی کیفیت تولیدات علمی حوزه علوم پزشکی کشور، به مطالعه مقاله های پراستناد پژوهشگران ایرانی در مقایسه با سایر کشورهای برتر جهان می پردازد. روش کار: این پژوهش با استفاده از شاخص های علم سنجی انجام شده است. جامعه پژوهش از تعداد 45065 مقاله علوم پزشکی کشور نمایه شده در پایگاه استنادی اسکوپوس طی سال های 2010 تا 2014 تشکیل شده است. سهم پژوهشگران و دانشگاه های ایرانی در صدک، دهک و چارک اول پراستنادترین مقاله های جهانی مورد بررسی قرار گرفته است. یافته ها: نتایج پژوهش نشان داد که در بازه زمانی پنج ساله مورد بررسی، 35/0 درصد از کل تولیدات کشور جزء صدک اول، 9/4 درصد جزء دهک اول و 39/17 درصد نیز جزء چارک اول پراستنادترین مقاله های علوم پزشکی جهان قرار داشته اند. این تعداد مقاله، ایران را در رتبه 25 در صدک اول و رتبه 24 در دهک و چارک اول پراستنادترین مقاله های علوم پزشکی در میان 25 کشور پرتولید جهان قرار می دهد. اگرچه درصد مقاله های پراستناد به کل تولیدات علمی ایران در مقایسه با سایر کشورهای برتر جهانی در جایگاه پایین تری قرار دارد، اما بیشترین میزان رشد در صدک، دهک و چارک اول مقاله های پراستناد در میان 25 کشور برتر جهان در سال 2014 نسبت به سال 2010 به جمهوری اسلامی ایران تعلق داشته است. نتیجه گیری: در کنار افزایش تعداد مقاله های بین المللی علوم پزشکی کشور در بازه زمانی مورد بررسی، کیفیت این تولیدات از نظر تعداد مقاله های پراستناد نیز با افزایش همراه بوده است.

هدف: پژوهش حاضر به بررسی تولیدات علمی و اثرگذاری مقالات علوم کتابداری و اطلاع رسانی در پایگاه وب علوم می پردازد. روش پژوهش:جامعه پژوهش حاضر که به روش علم سنجی انجام شده است را تعداد14592 مقاله تشکیل می دهند که طی سال های 2007 تا 2011 در 83 مجله کتابداری و اطلاع رسانی به چاپ رسیده و در پایگاه وب علوم نمایه شده اند. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار اکسل و اس. پی. اس. اس و آزمون رگرسیون نمایی استفاده شده است. همچنین برای ترسیم نقشه همکاری موسسات علمی کشورهای مختلف از نرم افزار یو.سی.آی.نت و برای ترسیم جایگاه کشورهای جهان در تولیدات این حوزه از نرم افزار سایت سپیس بهره گرفته شده است. یافته ها: نتایج پژوهش نشان می دهد که میانگین استنادهای دریافتی حوزه کتابداری و اطلاع رسانی برای هر مقاله 52/3 استناد بوده و مقالات منتشر شده در سال 2007 میلادی با میانگین 49/12 استناد برای هر مقاله، بیشترین اثرگذاری را دارا بوده اند. مطالعه نرخ رشد تولیدات کتابداری و اطلاع رسانی در  سال های مورد مطالعه از طریق آزمون رگرسیون نمایی نشان می دهد که مقالات این حوزه از نرخ رشد سالانه معادل 92/4 درصد برخوردار بوده اند. از سوی دیگر بررسی سهم کشورهای جهان در تولیدات و استنادهای کتابداری و اطلاع رسانی بیان گر این است که ایالات متحده با تولید بیش از 38 درصد مقالات بیشترین سهم را در جهان دارا بوده است. مطالعه جایگاه ایران نیز نشان می دهد که در دوره پنج ساله مورد بررسی پژوهشگران کشورمان با انتشار 171 مقاله در جایگاه بیستم جهان قرار داشته و نرخ رشد تولید علم ایران نیز بیش از پنج برابر میانگین جهانی بوده است. همچنین دکتر حمیدرضا جمالی با انتشار 33 مقاله در جمع ده پژوهشگر پرتولید جهان قرار داشته است. نتیجه گیری: رشد تولیدات علمی و میانگین استنادهای دریافتی کتابداری و اطلاع رسانی در دوره پنج ساله مورد بررسی به نسبت دوره های مشابه گذشته زیادتر بوده که بیانگر افزایش تولیدات و اثرگذاری حوزه مربوطه است.

هدف: پژوهش حاضر بر آن است تا ضمن بررسی سطح اضطراب کتابخانه ای گروهی از دانشجویان، تاثیر آموزش مهارت های کتابخانه ای و تورهای آشنایی با کتابخانه را در کاهش اضطراب کتابخانه ای آن ها بررسی نماید. روش شناسی: جامعه پژوهش حاضر که به روش تجربی با طرح پیش آزمون پس آزمون با گروه کنترل انجام گرفته است را 75 دانشجوی ترم اول مقطع کارشناسی در دانشگاه مالایای مالزی تشکیل می دهند. در ابتدا سطح اضطراب کتابخانه ای این دانشجویان با استفاده از نسخه بومی شده مقیاس اضطراب کتابخانه ای بوستیک مورد سنجش قرار گرفت. سپس دانشجویان فوق به سه گروه دسته بندی شدند؛ دانشجویان گروه اول در کلاس رسمی آموزش مهارت های کتابخانه ای شرکت کردند؛ دانشجویان گروه دوم بدون شرکت در دوره آموزشی مهارت های کتابخانه ای، در تور آشنایی با کتابخانه دانشگاه که در محیط کتابخانه برگزار شد حضور یافتند و دانشجویان گروه سوم در هیچ کدام از آموزش های فوق را دریافت نکردند. پس از دو هفته سطح اضطراب کتابخانه ای دانشجویان سه گروه مجددا با استفاده از مقیاس اضطراب کتابخانه ای سنجیده شد. یافته ها: یافته های پژوهش نشان می دهد که اگرچه تفاوت معناداری در پیش آزمون سه گروه مورد بررسی وجود نداشتهاست، سطح اضطراب کتابخانه ای دانشجویانی که در تورهای آشنایی با کتابخانه شرکت داشته اند به میزان معناداری کاهش یافته است. نتیجه گیری: بررسی اضطراب کتابخانه ای پیش آزمون و پس آزمون دانشجویانی که در دوره آموزش مهارت های کتابخانه ای شرکت کردند بیانگر کاهش سطح اضطراب این دانشجویان است، اگرچه که میزان این کاهش در سطح معناداری نبود.      

هدف: پژوهش حاضر به ترسیم و بررسی شبکه هم نویسندگی دانشگاه ها و مؤسسات پژوهشی در 1351 مقاله منتشرشده در 7 مجله علمی پژوهشی حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی ایران طی سال های 1387 تا 1391 می پردازد. روش پژوهش:این پژوهش با رویکرد علم سنجی و تحلیل شبکه های اجتماعی انجام گرفته و در آن ساختار شبکه هم نویسندگی مؤسسات در مقاله های علم اطلاعات و دانش شناسی ایران با استفاده از شاخص های کلان تحلیل شبکه ها مانند تراکم، اتصال، ضریب خوشه بندی، مؤلفه های شبکه، میانگین فاصله و قطر شبکه بررسی شده است. از سوی دیگر برای بررسی عملکرد هر یک از مؤسسات دارای تألیف در شبکه، شاخص های خرد تحلیل شبکه ها مانند مرکزیت درجه، مرکزیت بینیت، مرکزیت نزدیکی، بردار ویژه، تعداد گره های مجاور و همچنین شاخص تولید استفاده شده اند. ترسیم و تحلیل شبکه با استفاده از نرم افزار یو.سی.آی.نت انجام گرفته است. یافته ها: نتایج پژوهش نشان می دهد که بیشتر مقاله های علم اطلاعات و دانش شناسی مورد بررسی (8/68 درصد) به صورت مشارکتی منتشر شده اند و مشارکت میان دو پژوهشگر مهم ترین الگوی همکاری در مقاله های مذکور بوده است (22/45 درصد). همچنینهمکاری بین سازمانی (4/63 درصد) بیشتر از سایر انواع مشارکت های علمی از سوی پژوهشگران علم اطلاعات و دانش شناسی کشور استفاده می شود. شبکه هم نویسندگی مؤسسات در مقاله های علم اطلاعات و دانش شناسی ایران از تعداد 218 گره و 1002 پیوند تشکیل شده است. با در نظر گرفتن تمامی شاخص های مرکزیت و تولید، می توان از دانشگاه های تهران، شهید چمران اهواز، فردوسی مشهد، اصفهان، آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، آزاد اسلامی واحد همدان و کتابخانه ملی ایران به عنوان مرکزی ترین مؤسسات در شبکه هم نویسندگی مقاله های علم اطلاعات و دانش شناسی ایران نام برد. همچنین شبکه مذکور با دارابودن شاخص تراکم معادل 019/0 انسجام کمی دارد. اصالت پژوهش: ترسیم شبکه همکاری علمی میان مؤسسات دارای تألیف در حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی، نمایی از دانشگاه نامرئی پژوهشگران این حوزه به دست می دهد که شاید از سوی این مؤسسات برای برنامه ریزی همکاری های آینده استفاده شود.

هدف اصلی از اجرای پژوهش حاضر، شناسایی متخصصان رشته برنامه درسی از راه بررسی مقاله های آنان و تعیین حوزه خاص پژوهشی هر کدام است. این پژوهش از نوع کاربردی و به روش توصیفی- تحلیلی است که طی سه گام اجرا شده است. درگام اول، نام افراد دارای پنج مقاله یا بیشتر در مجلات تخصصی برنامه درسی مورد تأیید وزارت علوم، استخراج شد که تعداد آنها به 57 نفر رسید و به عنوان مبنای کار قرار گرفت. در گام دوم، به منظور تهیه فهرست موضوعی مقاله ها، نام پژوهشگران منتخب در دو پایگاه مجلات نور و جهاد دانشگاهی جستجو شد. در این مرحله با بررسی مقاله های ده نویسنده اول از نظر تعداد مقاله، فهرستی از حیطه های موضوعی تهیه شد. در گام سوم، مقاله های هر پژوهشگر در دسته بندی موضوعی جایگذاری شد. این فهرست شامل چهار دسته به شرح زیر است: 1-دسته بندی کلی؛ 2- آموزش عالی، 3- آموزش متوسطه و 4- آموزش ابتدایی که هر کدام دربردارنده عناصرطراحی، اجرا، هدف، محتوا، روش، ارزشیابی از برنامه درسی، معلم، فراگیر، زمان و مکان و کاربرد فناوری هستند. بر این اساس، فهرست نام های متخصصان رشته برنامه درسی به همراه تعداد مقاله های هر کدام در 4 حیطه به دست آمد و نقشه راهی تدوین شد.