علیرضا شاه حسینی

یکی از راههای تقویت اراضی کشاورزی ، کودورزی با کودهای حیوانی و معدنی است. همین کود ورزی باعث شده تا زمین های کشاورزی بدون استفاده از کودهای شیمیایی حاصلخیزی خود را حفظ کنند. در این مقاله با روش میدانی اطلاعات کشاورزان و باغداران نواحی مختلف استان سمنان مستند سازی شده است. همچنین در این پژوهش انواع کودهای حیوانی شامل کودهای گاوی ، گوسفندی ، شتری ، الاغ ، کبوتر و ماکیان، که از نظر کشاورزان برای انواع محصولات زراعی و باغی مناسب شناخته شده است، گرد آوری شده است. در ادامه به کود انسانی ، مردار جانوران، کود سبز و نقش سیلاب در تقویت و بهبود کیفیت زمین پرداخته شده است. مناطق مورد مطالعه روستاهای ابرسج شاهرود ، ارمیان میامی ، دشت گرمسار ، دره حبله رودو سمنان بوده است.نتایج نشان می دهد که کودهای حیوانی که بر اساس تجارب کشاورزان استفاده شده بدون این که آسیبی به زمین وارد سازد موجب تقویت و حاصلخیزی آن شده است.

مقدمه: دانش بومی به عنوان ذخیره دانایی عشایر دارای فنونی است که استفاده از آن می تواند دستیابی فنون جدید را تسهیل  و در تحقق فعالیت های تولید پایدار مؤثر باشد امری که توجیه گر انجام تحقیق پیش روست. دانش بومی مبتنی بر تجربه، در طول قرن ها مورد آزمون قرار گرفته و جنبه کاربردی پیدا کرده است؛ با محیط و فرهنگ بومی سازگار است؛ پویا و در حال دگرگونی است به همین جهت در دهه های اخیر بهره گیری از دانش بومی در برنامه های توسعه در سطح جهان افزایش یافته است. هدف پژوهش: هدف مقاله حاضر مطالعه دانش بومی دامداران سنتی در قلمرو ایلات استان سمنان به ویژه دو ایل سنگسری و الیکایی، با تمرکز خاص در پرورش "بره" بوده است. در این تحقیق، به این پرسش پاسخ داده شده است که در دامداری سنتی، در زمینه تولید، نگهداری و بهره برداری از بره، چه فنونی رایج بوده است. روش شناسی تحقیق: داده های تحقیق به روش مردم نگاری جمع آوری شده و با استفاده از فنون مردم شناسی مورد تفسیر  و قرار گرفته است. قلمرو جغرافیایی پژوهش: جامعه آماری تحقیق را ایلات و طوایف "نیمه کوچرو" و "رمه گردان" استان سمنان تشکیل می دهد. یافته ها و بحث: استفاده از تجربه و انباشت دانایی های یک جامعه که با هزینه های بسیار حاصل شده از الزامات دستیابی به دانش فناورانه نوین است کندو کاو و تفکر و تعقل پیرامون دانش بومی یک جامعه به نحو بایسته و درک شایسته آن می تواند به برند سازی محصولات و تولیدات منجر شود و نوآوری فناورانه را تشویق و تحریک نماید. به دنبال، برندسازی و نوآوری فناورانه مسأله مالکیت فکری پیش می آید که در نهایت می تواند روندهای سرمایه گذاری و جذب سرمایه مولد را در پی داشته باشد. نتایج: ظرفیت زیادی در دانش بومی عشایر کوچنده و شبانان منطقه وجود دارد و شایسته است که این ذخایر دانایی بدون تکبر، در توسعه فعالیت های مولد به عنوان زیر بنا و نقطه شروع تحولات علمی مورد استفاده قرارگیرد و جامعه از مواهب آن بهره مند شود. ذخایر دانایی بدون تکبر، در توسعه فعالیت های مولد به عنوان زیر بنا و نقطه شروع تحولات علمی مورد استفاده قرارگیرد و جامعه از مواهب آن بهره مند شود.

از گذشته های دور، یکی از پیشه های اصلی ساکنان مناطق بیابانی، شترداری بوده است. شرایط اقتصادی و اقلیمی و پیشینه فرهنگی، ایلات و کویرنشینان را شیفته شتر کرده بود، نه فقط به دلیل اینکه شتر شاهرگ اقتصادی آنان بوده است، بلکه بدین سبب که روابط عاطفی و دوستانه دیرینه ای با این حیوان برقرار کرده بودند. شتر در فرهنگ و ادبیات مردم استان سمنان بازتاب گسترده ای یافته است. هدف از این تحقیق، گردآوری و تحلیل ویژگی های شتر در دو بخش صفات صوری و عرضی در ادبیات عامه مردم استان سمنان به ویژه شترداران و ساربانان است. شیوه دستیابی به داده ها، گردآوری میدانی با ابزار جست وجوی شنیداری اعم از پرسش و پاسخ (مصاحبه) بوده و در تحلیل و استدراک داده ها از دانش های اهل فن بهره گرفته شده است. بازتاب شتر را می توان در ترانه ها، مثل ها، آواها، چیستان ها و باورها ملاحظه کرد. این ترانه ها، داستان ها، ضرب المثل ها و غیره در کل بیانگر اندیشه ها، آرزوها، بیم و امیدها، غم ها و خوشی های این مردم و گذشته تاریخی آن و به عبارت دیگر بیانگر روان شناسی اجتماعی و نانوشته آنان است. این مقاله حاصل پژوهشی است که با استناد به مطالعات میدانی و مصاحبه با ساربانان و شترداران و مطالعات کتابخانه فراهم آمده است . باورها، ضرب المثل ها، چیستان ها، ترانه ها، حکایت ها و افسانه های مردم استان سمنان به ویژه شترداران و ساربانان در این پژوهش بیان شده است. نتایج تحقیق بیانگر آن است که شتر به ویژه در بین شترداران حوزه کویری استان سمنان، نقش مهمی در ادبیات عامه (ترانه ها، ضرب المثل ها، افسانه ها، آواها و باورها و ...) دارد. این مقاله نخستین بررسی تحلیلی در این زمینه است.

امروزه در ادبیات توسعه، پارادایم هایی نظیر توسعه روستایی درون زا، معیشت پایدار روستایی، توسعه پایدار و پساتوسعه، کاربرد دانش بومی در توسعه جوامع، به ویژه جوامع محلی دارای طرفدارانی است. از این رو توجه به این موضوع، شناسایی چارچوب و روش شناختی متناسب آن، اهمیت فراوانی یافته است. دستیابی به توسعه همه جانبه پایدار، نیازمند استفاده از تجارب چند هزار ساله پیشینیان؛ و به عبارتی مادر دانش رسمی است. شترداران همانند دیگر جوامع بومی از دانش های بومی ارزشمندی برخوردارند که تاکنون کمتر مورد توجه بوده است. در این تحقیق، دانش بومی شترداران حسن آباد دامغان، به عنوان مهم ترین روستای شتردار شهرستان دامغان به روش میدانی مورد بررسی قرار گرفته است؛ با روش نمونه گیری گلوله برفی افراد مورد مطالعه انتخاب شدند؛ از تکنیک های مشاهده مشارکتی، مشاهده آزاد و مصاحبه نیمه ساختار یافته استفاده شد. مقاله بخشی از دانش بومی شترداران روستای حسن آباد را بررسی کرده است که در حال فراموشی است ولی می تواند به عنوان مکمل دانش رسمی یا نوین مورد توجه قرار گیرد. نتیجه نشان می دهد که دانش بومی منطقه ظرفیت زیادی جهت تداوم روند توسعه همساز با محیط دارد و می تواند در گسترش دانش رسمی توسعه منطقه مورد استفاده قرار گیرد.

از عمده ترین نتایج توسعه شتابان شهر نشینی، گسترش فضایی شهرها و خورندگی و هضم روستاها  و اراضی پیرامونی آنها در شهرها بوده و در شهر های بزرگ نمود گسترده ای داشته است. شهر گرمسار  طی چهار دهه  اخیر (پس از پیروزی انقلاب اسلامی) به دنبال مهاجرت روستاییان به شهر، با رشد سریع جمعیت به سوی فضاهای پیرامونی توسعه ای شتابان را تجربه کرده است، از مهمترین  پیامد های خزش شهری و ادغام روستاهای پیرامونی، تغییرات اقتصادی آنها و تغییر کاربری زمین های زراعی و باغی به مسکونی و تجاری و خدماتی است. امروزه نتیجه بسیاری از تحقیقات اهمیت استفاده از دانش بومی را  برای توسعه پایدار نشان می دهد. بخش عمده دانش بومی روستاییان به ویژه در روستاهای پیراشهری به فراموشی سپرده شده است. مطالعه حاضر با هدف شناخت و  مستند سازی  دانش بومی کشاورزان روستاهای کرند و فرور از روستاهای پیراشهری شهر گرمسار انجام شده است. در این مطالعه از بین انبوه دانش های بومی به دو مورد  تقویت زمین های کشاورزی و مبارزه با آفات پرداخته شده است. روش تحقیق، میدانی و اسنادی بوده است. نتایج این پژوهش نشان داد که به دلیل تغییرات سریع اقتصادی و اجتماعی روستاهای پیراشهری، دانش بومی در این روستاها، با آسیب پذیریبیشتری روبرو بوده و در صورتی که چاره اندیشی کارا صورت نگیرد، ذخایر علمی، فرهنگی گرانبهای مردمی از دست خواهد رفت.

هدف تحقیق حاضر آن است که نبوغ و خلاقیت جامعه عشایری را در زمینه سازگاری با محیط و حفاظت از شیر (به عنوان ماده ای فاسد شدنی) در مناطق پراکنده کوهستانی مورد بررسی قرار دهد؛ چگونگی تولید ایل سنگسری را شناسایی کند؛ مشتقات شیر و موارد استفاده مصرفی و دارویی آن را معرفی نماید ترانه های کار تولید کنندگان عشایر را به عنوان نیروی محرک تولید شناسایی نموده و قابلیت چنان نبوغی را به عنوان دانشی بومی و کاربردی در شرایط کنونی جامعه به تصویر درآورد، پژوهش به روش میدانی و با نمونه گیری هدفمند و مصاحبه با تولید کنندگان این فرآورده لبنی در ییلاق های ایل سنگسری انجام شده است. نتیجه نشان می دهد که عشایر ایل سنگسری در راستای تطابق با طبیعت و تأمین معیشت پایدار خود نبوغ قابل اعتنایی در نگهداری از تولید شیر (ماده با فساد پذیری سریع) و تهیه مشتقات مختلف از آن نشان داده اند و تجربه آنان به عنوان ذخیره دانایی می تواند در گسترش دانش امروزی مورد استفاده قرار گیرد.<br /> کلید واژه ها<br /> سازگاری محیطی، فراورده های لبنی، فناوری های بومی، ایل سنگسری.