سیما ساغروانی

در پژوهش حاضر پدیده «سازمان های مردم نهاد» و بستر مربوط به آن در کشور تبیین شده است. در این پژوهش از روش شناسی ظاهرشونده در «نظریه داده بنیاد» استفاده شد و بر اساس اصل نمونه گیری نظری 20 مصاحبه با دست اندرکاران آگاه در این حوزه تا رسیدن به اشباع نظری صورت گرفت. در ادامه با کدگذاری داده ها و مقایسه مستمر در فرایند کدگذاری 980 کد، 12 مفهوم، و یک مقوله محوری به منزله مدل نهایی با عنوان «تعادل نامتقارن در بستر سازمان های مردم نهاد» پدید آمد. مدل حاصل تعادل نامتقارنی را نشان می دهد که در آن عدم سلامت سمن ها و بسترشان بیش از سلامت آن هاست. به علاوه، نگاه امنیتی دولت به سمن ها چشمگیر است. نتایج حاصل از یافته های پژوهش ضرورت ایجاد تغییراتی در جهت رشد سلامت این پدیده و بستر آن را تأیید می کند.

هویت سازمانی یکی از سازه های کلیدی در بستر سازمان می باشد، که نتایج مثبت رشد آن غیر قابل انکار است، بنابراین مطالعه عوامل مؤثر بر این مفهوم، امری ضروری است. با این وجود درتحقیقات تجربی و مطالعات نظری در ایران، خلاء توجه به این مفهوم، کاملاً پررنگ و مشهود است. بنابراین پژوهش حاضر به عنوان یک مطالعه توصیفیِ پیمایشی با بررسیِ نقش فرهنگ سازمان بر هویت سازمانی، به این مهم پرداخته است. در این راستا 62 نفر از میان جامعه 157 نفری از کارمندان یکی از شرکت های دولتیِ استان خراسان رضوی، به عنوان نمونه برگزیده شدند و با تکمیل پرسشنامه های استاندارد مورد مطالعه قرار گرفتند. یافته های حاصل از پژوهش، که با استفاده از این پرسشنامه های استاندارد مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت؛ کلیه فرضیه های تحقیق را مبنی بر اینکه نه تنها فرهنگ سازمانی، بلکه ابعاد آن هر یک به صورت جداگانه، بر هویت سازمانی کارکنان اثر مثبت دارند؛ تأیید کرد.به علاوه یافته های آماری نشان داد که از میان ابعاد فرهنگ سازمانی، بعد روحیه در ترکیب با سایر ابعاد، بیشترین اثر را در میزان هویت سازمانی کارکنان دارد. چنین نتایجی می تواند برای مجریان امور و تصمیم گیرندگان، افق های جدیدی را بگشاید و ارتقإ فرهنگ سازمانیِ آنان را در جهت رشد هویت سازمانی کارکنان، رهنمون شود.

پژوهش حاضر در تلاش است تا با واکایِ مفهوم «ظرفیت مازاد سازمانی»، زوایای گوناگون آن را در بستر حقیقیِ سازمان، شناسایی و تبیین کند. در این راستا از روش شناسیِ ظاهرشونده در نظریه داد بنیاد، استفاده شد و با اتکإ به اصل نمونه گیری نظری، 16 مصاحبه با مدیرانِ صنایع بخش خصوصیِ استان خراسان رضوی تا رسیدن به اشباع نظری، صورت گرفت. تجریه و تحلیل های انجام شده از طریق روش مقایسه مستمر در فرآیند کدگذاری حقیقی و نظری، 713 کد، 34 مفهوم و 6 مقوله را نشان داد که منجر به ظهور مدل نهایی پژوهش، پیرامون مقوله محوری، بات عنوان «فرا محرک های سازمانی» شد. مدل مربوطه به علل، عوامل همبسته، عوامل میانجی، اقتضائات و نتایج مربوط به مقوله محوریِ پژوهش و بستر مطالعه اشاره دارد؛ که در رویکرد ظاهرشونده به «خانواده 6.س ی ها» مصطلح است. در مجموع، این پژوهش، زوایای جدیدی از مفهوم «ظرفیت های مازاد سازمانی» را شناسایی کرده و با تبیین نظریه «فر محرک های سازمانی»، برخی شکاف های موجود در رابطه با مفهوم «ظرفیت های مازاد سازمانی» را برطرف کرده و پرده از بسیاری ابهاماتِ آن پرده بر می دارد.

هدف اصلی این پژوهش، تشریح رویکرد ظاهر شونده در نظریه داده بنیاد و مقایسه آن با رویکرد نظام مند می باشد. بدین منظور، پس از تشریح مبانی روش شناختی رویکرد ظاهر شونده، این رویکرد در پنج محور اصلی فرایند کدگذاری، روش نمونه گیری، پارادایم ها، نگرش به ادبیات و رویه های اعتبار بخشی با رویکرد نظام مند مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که رویکرد ظاهر شونده در مقایسه با رویکرد نظام مند با مبانی روش شناختی نظریه داده بنیاد همگام تر است و به جای تحمیل نظریه به داده ها، ظهور نظریه از داده ها را بیش از رویکرد نظام مند مبنا قرار می دهد. این در حالی است که رویکرد نظام مند به دلیل سادگی و چهارچوب های از پیش تعریف شده بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.

پژوهش حاضر در تلاش است تا در بستر حقیقیِ سازمان، کنش ها و دیدگاه های مدیران صنایع را نسبت به مفهوم «ظرفیت مازاد سازمانی»، بررسی و تبیین نماید؛ چرا که صاحب نظران با نگرش ها و نقطه نظرات متناقض و متمایزی به این مفهوم پرداخته اند. در حقیقت، شکاف موجود در مبانی نظری، مطالعۀ دیدگاه های مدیرانی را که زندگی در بستر سازمان را تجربه کرده اند، ضروری می سازد. بدین منظور با استفاده از رویکرد ظاهرشونده (گلیزری)، در روش شناسیِ نظریۀ داده بنیاد، با 16 نفر از مدیران مجرب صنایع بخش خصوصی استان خراسان رضوی، مصاحبۀ عمیق صورت گرفت. نتایج حاصل از تحلیل مصاحبه ها و کدگذاری در دو مرحلۀ کدگذاریِ حقیقی و کدگذاریِ نظری نشان داد که مدیران، عمدتاً تجهیز کارکنان با «ظرفیت های مازاد سازمانی» را با چهار رویکرد عمده مورد توجه قرار می دهند: «رویکرد راهبردی»؛ «رویکرد انسانی»؛ «رویکرد انفعالی»؛ و «رویکرد مخالف». در مجموع بر اساس یافته های حاصل از این پژوهشِ بومی، تدارک «ظرفیت های مازاد سازمانی»، کارکردها و ناکارآمدی هایی دارد که باید به دقت مورد توجه قرار گیرد، در نتیجه نمی توان به طور قطع، الزام به ایجاد این ظرفیت ها را تایید و یا رد کرد، بنابراین لازم است که مدیران با بررسی جوانب و انجام مطالعات عمیق، سطح بهینه ای از «ظرفیت های مازاد سازمانی» را برای تجهیز کارکنان خود، برآورد نمایند.

تحقیق حاضر، به بررسی نقش پیش بینی کنندگیِ هویت سازمانی و گرایش ارزشی نسبت به کار، بر تعهد عاطفی کارکنان، می پردازد. با توجه به آنکه دو مفهومِ هویت سازمانی و گرایش ارزشی به کار، به عنوان سازه های مؤثر بر نگرش های سازمانی، مورد توجه واقع شده، در این پژوهش، تأثیر این دو مفهوم بر تعهد عاطفی به عنوان یک نگرش سازمانی، مورد مطالعه قرار گرفته است. بدین منظور، نمونه ای 115 نفری از 450 نفر از کارکنان یکی از سازمان های دولتی، اتخاذ و در ادامه پرسشنامه هایی که اعتبار و روایی آنها احراز شده بود، توسط این آزمودنی ها تکمیل شده است. به دنبال آن، الگوی ارتباطی میان سازه های ذکر شده، از طریق معادلات ساختاری و با استفاده از نرم افزار لیزرل، مورد آزمون قرار گرفه است. یافته ها نشان می دهد الگوی پیشنهادی، از برازش خوبی، برخوردار است (080/0 = RSME). از میان دو مسیر، در الگوی پیشنهادی، مقدار یکی از آنها معنا دار به دست آمده و بدین ترتیب، یکی از فرضیات تحقیق، مبنی بر تاثیر مثبتِ هویت سازمانی بر تعهد عاطفی(47/0 =)، تایید و فرضیه دیگر، با عنوانِ تاثیر مثبتِ گرایش ارزشی به کار بر تعهد عاطفی (53/0 =)، رد شده است. یافته های به دست آمده به سیاسست گذاران سازمان و محققان، متذکر می شود که با بررسی عوامل موثر بر هویت سازمانی و تقویت آن، زمینه هر چه بیشترِ تعهد کارکنان را به عنوان مزیت رقابتی فراهم آورند.