سید قاسم حسنی

مسایل زیست محیطی در دوران معاصر چنان همه جایی شده که در تمام فعالیت های انسانی نفوذ کرده و حتی سازمان های دولتی و بین المللی را درگیر کرده است و به نوعی در جستجوی راه حل هایی برای این بحران جهانی اند. اما در کنار این توجهات،برخی از رشته های آکادمیک از جمله مردم شناسی به مواردی چون: 1_ روابط میان گروه های محلی- بومی و محیط های شان 2 _شیوه هایی که درآن این گروه ها، محیط شان را درک می کردند یا اکنون درک می کنندو3_ چگونگی تعامل با محیط زیست شان مورد توجه قرار می دهند. اهمیت مطالعه ی فرهنگ به عنوان یک سیستم تطابقی و تعاملی با محیط زیست در مطالعات بسیاری از محققین مورد توجه بوده است.همه فرهنگ ها و جوامع بشری دارای یک محیط زیست فرهنگی و یک محیط زیست بیولوژیکی هستند. در درون این زیست محیط ها عناصر درونی در فرایند تاریخی با یکدیگر مرتبط و پیوند دارند. بخصوص این پیوند را می توان بین انسان و فرهنگ و زیست بوم مشاهده کرد. اختلال در این تعامل امروزه بحث های زیادی را در محافل سیاسی و آکادمیک منجر شده است. برخی از جوامع محلی با این که از این بحث ها و چالشها از منابع رسانه ای مطلع می شوند اما همچنان احساس خطری که گسست فرهنگ محلی و زیست بوم می تواند داشته باشد بدان اهمیت نمی دهند. استان مازندران یکی از مناطق زیست بومی است که مناسبات فرهنگ و زیست بوم و انسان در تعامل با یکدیگر در فرایند زمانی طولانی شکل یافته است. اما تحولات در سبک و شیوه زندگی در دهه های اخیر به شدت بر پیوند ها و تعاملات تاثیر گذاشته است. مقاله حاضر با توجه به رویکرد تئوری فرهنگی تحلیلی خواهد بود بر گسست فرهنگ بومی و زیست بوم در استان مازندران که به سطحی از خطر برای افراد بومی نرسیده است. مدل گرید_گروپ مری داگلاس می تواند دلایل فقدان احساس خطر که منجر به گسست فرهنگ بومی و زیست بوم گردیده را نشان دهد.

پرسش اساسی این مقاله آن است که  اجتماع محلی که در مسیر تاریخی اش تا به امروز تاب آورده است با چه چالش هایی روبروست و آسیب پذیری تاب آوری در یک اجتماع بومی-محلی  تحت تاثیر چه عواملی صورت می گیرد؟ اگرچه بسیاری از  اجتماعات نتوانستند در مقابل تحولات و تغییرات بیرونی تاب بیاورند و خود را براساس دگرگونی های به وجود آمده تنظیم کرده و بسیاری از مناسبات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و بوم زیستی را از دست داده اند، اما در این میان اجتماعاتی وجود داشته اند که با وجود تغییرات ایجاد شده در فرایند مدرنیزاسیون، شهری شدن مدرن  و عوامل  توسعه زا توانسته اند، با استفاده از استراتژی ها و مدیریت های شان که از ساختار فرهنگی، اجتماعی و تاریخ شان بوده تاب بیاورند و خود را تداوم بخشند. این مقاله سعی دارد با مطالعه دامگاه هان فریدون کنار در استان مازندران که نمونه ای از تاب آوردن یک اجتماع است، نشان دهد که با وجود همه تغییرات و تحولات ایجادشده از بیرون تا به امروز بر اساس ساختار مدیریتی متفاوت اش چگونه تداوم یابد. از طرفی دغدغه نگارنده مقاله آن است همین اجتماع تاب آور با تهدیداتی جدیدی روبه روست که به صورت ساختاری وارد عمل شده و تاب آوری را به چالش می کشد. مطالعه حاضر که با روش تحقیق کیفی با تحلیل مقیاس صورت گرفته، سعی دارد تاب آوری و فشار های جدید آن را نشان دهد و همچنین پتانسیل و ظرفیت تاب آوری یک اجتماع را  فرصتی در جهان امروز قلمداد کند که بر پایداری جوامع محلی ودرک شان در حفظ زیست بوم شان یاد آور شود.

کشاورزی نقش اساسی و تعیین کننده ای در سرنوشت جامعه روستایی مازندران دارد و با تغییراتی که برای آن رخ می دهد، پایداری جوامع روستایی نیز تحت تأثیر آن قرار می گیرد. هدف تحقیق حاضر بررسی دو نوع کشاورزی سنتی و مدرن و رابطه آن با سیستم پایداری روستایی است. جامعه موردمطالعه در این تحقیق شامل اجتماعات روستایی در شهرستان آمل است که با استفاده از فرمول کوکران، نمونه ای به حجم 77 نفر از افراد کشاورز که دارای سابقه طولانی کشاورزی بودند و تجربه دو نوع کشاورزی سنتی و مدرن را داشتند انتخاب گردیدند. در این تحقیق از ابزار پرسشنامه و مصاحبه استفاده شده است. بر اساس نتایج تحقیق درمجموع کشاورزی سنتی با سیستم پایداری تأثیر مستقیم دارد و می توان آن را نوعی از کشاورزی پایدار قلمداد کرد. هر آنچه کشاورزی روستایی به سمت مدرن شدن می رود به شدت بر پایداری روستایی اثر منفی دارد. با توجه به تأکید بر کشاورزی پایدار، پیشنهاد آن است که کشاورزی مدرن صرفاً در جهت منافع اقتصادی و سودبَری سوق نیابد و نگرش کشاورز از این که از کشاورزی مدرن می توان بیشترین سود حاصل گردد تغییر کند.

مقاله حاضر مطالعه ای تجربی در باب رابطه جامعه پذیری فرهنگی و هویت قومی پایدار در بین چهار گروه قومی (کرمانج، ترک، تات و بربر) است. جامعه پذیری فرهنگی فرایندی است که در آن افراد یک گروه قومی، ارزش ها، سنت ها و معانی مرتبط با فرهنگ خود را می آموزند. در تحقیقاتی که به هویت قومی در ایران پرداخته اند، کمتر به رابطه میان جامعه پذیری فرهنگی و هویت قومی توجه شده است. بررسی این رابطه می تواند جایگاه موقعیتی و وضعیتی گروه های قومی را نشان دهد. برای جمع آوری اطلاعات، از روش پیمایش با ابزار پرسشنامه استفاده شد. داده های مورد نیاز پژوهش، از میان چهار گروه قومی کرمانج، ترک، تات و بربر جمع آوری شد که 386 نفر از آن ها گروه سنی 18-30 سال بودند. در این مرحله از روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای و تصادفی ساده استفاده کردیم. نتایج نشان دهنده آن بود که گروه های قومی شهرستان اسفراین تحت تأثیر عوامل جامعه پذیری فرهنگی، هویت قومی شان را استمرار می بخشند. البته گروه های قومی پایداری و هویت قومی با هم متفاوت هستند؛ برای مثال، گروه قومی کرمانج در مقایسه با گروه های دیگر قومی از پایداری هویت قومی بیشتری برخوردارند. این پایداری را می توان در بازنمایی های عناصر فرهنگی نظیر موسیقی، زبان، لباس و غیره مشاهده کرد. یافته ها بیانگر آن است که بین عوامل اجتماعی شدن نیز تفاوت وجود دارد. آنچه باید بدان اشاره کرد این است که هویت قومی در میان این گروه های قومی، متأثر از جامعه پذیری فرهنگی است.

با آنکه پژوهش های بسیاری به بررسی رابطه میانِ بازاندیشیِ معلمان و عملکرد حرفه ای آن ها پرداخته است، رویکردهای معدودی بسترِ خودبازاندیشی را برای معلمان فراهم کرده است. با توجه به این ضرورت، پژوهشِ حاضر بر آن است تا به معرفیِ روشِ «خودمردم نگاری» به مثابه یک روشِ پژوهشِ کیفی در خود باز اندیشیِ معلمان و تأثیر آن در زندگیِ حرفه ای و شخصیِ آن ها بپردازد. در این پژوهش، تجربه نویسنده اول از روش خودمردم نگاری با نگاهی «فرا-خودمردم نگارانه» مورد بررسی قرار گرفته است. آموخته هایِ محقق از روایتِ تجربه ها و یافتنِ معنا در انبوهی از داده ها، نگارش داستان گونه، رعایتِ اخلاق و تغییرِ نگاه او نسبت به معیارهایِ ارزیابیِ کیفیت خودمردم نگاری تشریح شده است. یافته های پژوهش حاکی از تأثیر عمیقِ خودمردم نگاری بر تحولاتِ درونی و بیرونی محقق است که از آن جمله می توان به تغییراتِی در رویکرد او نسبت به کارِگروهی و تلاش او در به کارگیری و آموزشِ آن در کلاس، چرخش نگرش او از اثبات گرایانه به پسامدرنیته و تأثیر آن بر زندگی او اشاره کرد. به اشتراک گذاری تجربه های یک معلم خودمردم نگار می تواند معلمانِ دیگر را با کارکردِ خودمردم نگاری در جهتِ رشد و تعالی خود آشنا نماید. همچنین، تشریحِ فهمِ یک معلم از خودمردم نگاری می تواند در جهتِ تعمیمِ این روشِ پژوهشی در حیطه آموزش مؤثر واقع شود.

چکیده یکی از مهمترین دلیل انجام این تحقیق ، آن بود که نشان دهد؛  آب را نباید صرفا به عنوان کالای مصرفی در نظر گرفت و آن را باید دارای ارزش نهادی-مادی دانست. تشخیص اینکه غیر از ارزش نهادی-مادی ، آب دارای ارزش فرهنگی-غیرمادی است می تواند برای قاعده مند کردن و فرموله کردن سیاست های آب و مدیریت آن کارامد باشد. به دلیل تاکیدی که بر بخشی از ارزش های آب می شود و غفلت های زیادی که  در مدیریت منابع آب با توجه به ارزش های دیگر آن صورت می گیرد، هنوز کمبودهای عمیقی در شناخت سیستم های ارزش های متنوع آب و مدیریت  منابع آب وجود دارد. .هدف مقاله، بررسی آگاهی و نگرش کارمندان ادارات و سازمان های مربوط به امور آب نسبت به  غیر از ارزش نهادی-مادی آب است. برای تشخیص این امر ، تحقیق حاضر بین دو نوع ارزش نهادی-مادی و ارزش فرهنگی-غیرمادی تفاوت قایل شده است. روش بررسی کمی و توصیفی بوده و برای جمع آوری داده ها  از پرسشنامه استفاده گردید. در این تحقیق از کارمندان ادارات آب به صورت نمونه گیری سهیمه ای پرسیده شد.نتایج به دست آمده  حاکی از آن است که افتراقی بین جایگاه ارزش های فرهنگی (ارزش های فرهنگی-غیر مادی) و ارزش های نهادی-مادی(آب به عنوان یک کالای مصرفی)  در بین سازمان های اداری و کارمندان آن وجود دارد. در واقع نوع جهت گیری کارمندان سازمان های آب  به سمت ارزش های نهادی-مادی بوده است.

در میان همه ژانرهای ادبی، رمان بیشترین ارتباط را با جامعه و زندگی واقعی دارد. همچنین نویسندگان زن، برای نوشتن از جنبه های گوناگون زندگی و جنسیت خویش، از آغاز گونه ادبی رمان را برگزیده اند. این مقاله با روش تحلیل محتوایی به بررسی مسائل مربوط به زنان در رمان های نویسندگان زن سه دهه 1370، 1380 و 1390 ایران می پردازد و تأثیر تحولات اجتماعی و فرهنگی هر دهه را بر محتوای رمان ها نشان می دهد. به همین منظور، از هر دهه دو رمان برای بررسی انتخاب شده و نتیجه حاکی از آن است که دگرگونی های اجتماعی و فرهنگی تأثیر بسیاری بر دیدگاه نویسندگان زن در پرداخت شخصیت ها و مسائل زنانه دارد و تحول محتوای رمان ها منطبق با تحولات جامعه و متأثر از آن است. در رمان های دهه 1370، سلطه مردانه و خشونت پررنگ تر است و زنان قدرت و جایگاهی ندارند. شخصیت های زن رمان های دهه 1380 نیز شرایط تقریباً مشابهی با دهه قبل دارند و بحث هویت یابی در این دهه بسیار پررنگ و مهم است. زنان رمان های دهه 1390 اما به استقلال و آزادی عمل دست یافته اند، فعالانه در جامعه حضور می یابند و دغدغه ها و مطالبات متفاوتی دارند.

بررسی ها و تحقیقات نشان از این دارد که مصرف کالاها و خدمات تجملاتی در زنان در کشور ما در حال افزایش است و به همین علت می توان گفت که پدیده ای اثرگذار و اثرپذیر بر حوزه احساسات کنشگران اجتماعی است برخی از پژوهش ها این را بیان کرده اند که مصرف کالاهای لوکس در احساس هویت و یا حتی تبدیل ناراحتی به خوشحالی بسیار اثرگذار است و فرآیندهای اجتماعی این تغییر احساسات هدفی است که این پژوهش دنبال کرده است. با توجه به اینکه مصرف اساسا امری است که بیشتر برای زنان نمود پیدا می کند؛ پژوهش حاضر بر روی زنان انجام شده است.«تعریف احساسات به مرور زمان از روانشناسی فاصله گرفته و برای خود تعریفی متعلق به علوم اجتماعی پیدا کرده و در نظریه های علوم اجتماعی احساس را اینگونه بیان می کنند: عکس العملی بدنی در مقابل شرایط اجتماعی که در یک فضای کنش متقابل نمادین به وجود می آید. ظهور احساس در انسان تحت تأثیر شرایط اجتماعی به وجود می آید و در دو سطح خرد و کلان است در سطح خرد فرد تا در کنش متقابل با کسی نباشد احساس به وجود نمی آید» و طبیعی است که با این رویکرد بررسی موضوع مورد مطالعه در این تحقیق کاملا جنبه اجتماعی پیدا می کند؛ پژوهشگر به دنبال مطالعه این حوزه نیست به دنبال مطالعه احساسی است که در سطوح خرد و کلان برای یک کنشگر در اثر این نوع از مصرف به وجود می آید.