حسین همتی فر

از مهم ترین تحولات ژئوپلیتیکی سال های اخیر غرب آسیا، شکل گیری پیمان ابراهیم است. این پیمان را می توان نقطه آغاز تحولات بنیادی در نظم منطقه ای غرب آسیا دانست که تأثیر بسزایی بر محیط سیاسی و امنیتی این منطقه خواهد داشت. بنابراین تبیین آن با رویکرد ژئوپلیتیکی ضروری است. ارائه پاسخ مناسب برای سؤال محوری «چیستی ابعاد و مؤلفه های پیمان ابراهیم از منظر ژئوپلیتیک» و ترسیم الگوی نظری پیمان، هدف اصلی پژوهش محسوب می گردد. در این پژوهش با روش «گراندد تئوری»، مفاهیم، مقوله ها، پیامدها و الگوی نظری پیمان از درون داده ها پدیدار و رویش پیدا کرده است. به منظور افزایش اعتبار و دقت فرایندها و یافته ها، از نرم افزار(MaxQDA) استفاده شده است. یافته های این تحقیق، فرا مقوله های «عوامل شکل گیری» متشکل از 14 مقوله، «پدیده محوری» متشکل از 9 مقوله، «تسهیل گر» متشکل از 8 مقوله، «موانع و آسیب ها» متشکل از 10 مقوله، «راهبردها و اقدامات اساسی» متشکل از 10 مقوله، «پیامدها» متشکل از 18 مقوله، «اهداف» متشکل از 12 مقوله و ارائه الگوی نظری پیمان ابراهیم هستند. در نهایت می توان مهم ترین پیامدهای این پیمان را عدول برخی کشورهای عربی از آرمان فلسطین، تشدید مبارزات فلسطینیان و پویایی سیاست خارجی ایران در تعامل با همسایگان دانست. 

واقعیت های مرتبط با ساخت سیاسی و فضایی قدرت در ایران و واقعیت های ژئوپلیتیکی حاکم بر نظام بین الملل سبب همگرایی ایران و چین شده است. باتوجه به اهمیت استراتژیک برنامه ی جامع همکاری ۲۵ساله ی ایران و چین، این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی کوشیده است تا مبادی اقتصاد سیاسی این توافق نامه را بررسی و عوامل تأثیرگذار بر همگرایی دو کشور و انعقاد آن را شناسایی نماید. نتایج نشان می دهد دولت چین با رویکرد نئومرکانتیلیستی، جهت رفع تنگناهای پیشروی اقتصاد صادرات محور خود و امنیت بخشی به منابع انرژی وارداتی به دنبال گسترش نفوذ در مناطق استراتژیک جهان مثل خلیج فارس است. از طرفی ماهیت نظام سیاسی حاکم بر ایران، مقابله با نظام سلطه و هژمون آمریکا، خروج از انزوا، مهار فشارهای جبهه غرب، افزایش تاب آوری نظام سیاسی در قبال فشار های احتمالی آتی غرب و افزایش ضریب خطرپذیری در کشور، استفاده از حق وتوی چین در شورای امنیت و گسترش قلمروهای ملی و منطقه ای مؤثر مثل مناطق آزاد، از عوامل تأثیر گذار بر انعقاد این توافق از جانب ایران بوده است. در این مقاله همچنین تلاش شده است شرایط بحرانی یا مطلوبی که این سند می تواند برای ایران به ارمغان آورد را تعیین نماید. در نهایت می توان بیان نمود که این سند می تواند شرایط مطلوبی را برای ایران در دوره کنونی فراهم آورد.

واکاوی وضعیت منابع آب ایران گویای آن است چالش های هیدروپلیتیک از مقیاس ملی به مقیاس فروملی (در سطح حوضه آبریز) کشیده شده و تعارض منافع بهره برداران تضاد رویکرد کارگزاران به ویژه در هنگامه های خشک سالی را در پی داشته است. در این میان، حوضه آبریز کرخه در خوزستان در پایین دست به جریان رود کشکان در استان لرستان وابسته است. بیشینه جمعیت استان لرستان و بیشینه شهرستان دلفان در این استان که رود کشکان در آنجا جاری است کشاورزی پایه است. از این رو، بهره گیری از رود کشکان و جلوگیری از بروز سیلاب، ساخت سد گاوشمار روی این رود را گریزناپذیر کرده است. بازتاب های ساخت این سد کاهش حجم آب ورودی به شهرستان های پایین دست سد و نیز حوضه آبریز کرخه در خوزستان به ویژه در هنگامه های خشک سالی را در پی دارد. ساخت این سد به تعارض منافع کنشگران و پیدایش چالش های هیدروپلیتیک در مقیاس فروملی انجامیده است. مقاله حاضر کاربردی است و روش شناسی حاکم بر متن ماهیت تبیینی- تحلیلی دارد. داده ها و اطلاعات مورد نیاز پژوهش به روش کتابخانه ای و میدانی (مصاحبه) گرداوری شده، بر این فرضیه استوار است که ساخت سد گاوشمار روی رودخانه کشکان در شهرستان دلفان (لرستان) در مقیاس درون و برون استانی به تنش هیدروپلیتیک و در مقیاس ملی به همکاری هیدروپلیتیک کنشگران سیاسی- فضایی انجامیده است. نتیجه تحقیق نشان داد با ساخت سد گاوشمار مناسبات هیدروپلیتیک در مقیاس درون استانی (لرستان) و فرااستانی دو استان خوزستان و لرستان را به هماوردی و تنش هیدروپلیتیک کشانده و با ورود مسئولان مقیاس ملی به مسئله با نظرداشتن منافع ملی به همکاری هیدروپلیتیک در این مقیاس انجامیده که بازتاب فضایی آن در شکل سازگارسازی این منافع متعارض به کاهش بلندای سد و حجم آب ذخیره شده پشت سد نمود یافته است.