مصطفی دلاورپور اقدم

یکی از نظام مسائل اساسی سیاست خارجی جمهوری اسلامی، تبیین سیاست های کنگره آمریکا در قبال ایران و اتخاذ ابتکارات مناسب برای تحقق فرضیه مطلوب است. دو فرضیه در قبال راهبرد کنگره آمریکا متصور است. فرضیه اصلی بر چارچوب مفروضه های نظریه دیپلماسی اجبار بنا شده است و هوشمندسازی فشار حداکثری و تشدید هزینه های سیاسی اقتصادی در کنار تهدید به اقدام نظامی را، موتور پیشران مصالحه سیاسی و تغییر سیاست های منطقه ای، هسته ای و موشکی ایران قلمداد می کند. تهدید نظامی، تحریم، عملیات روانی و رایزنی با تروئیکای اروپایی برای فعال سازی مکانیسم ماشه، چهار اهرم فشار کنگره آمریکا برای اثرگذاری و تنظیم روندهای دیپلماتیک با ایران است. برخی تحلیل گران نیز به فرضیه رقیب باور دارند و تداوم کارزار فشار حداکثری را به دلیل اینکه فشارهای آن به طبقات متوسط و آسیبب پذیر منتقل می شود را عامل انسجام داخلی و مقاومت حداکثری در برابر آمریکا و بالا رفتن احتمال رفتار تهاجمی ایران در هر سه بخش سیاست های منطقه ای، غنی سازی اورانیوم و بازدارندگی موشکی قلمداد می کنند. پژوهش حاضر از لحاظ هدف راهبردی کاربردی و از لحاظ ماهیت و روش، توصیفی تبیینی است. نوآوری این تحقیق این است که با تحلیل محتوایی مستندات و شواهد رفتار کنگره در هر دو بخش فرضیه اصلی و رقیب، احتمال تحقق هر یک از فرضیه های را بررسی نموده و راهکارهایی را جهت مقابله با تهدیدات و انتفاع حداکثری از فرصت ها پیشنهاد نموده است.

یکی از کارکردهای سه گانه مجلس شورای اسلامی در کنار کارکرد قانونگذاری و نظارت، دیپلماسی پارلمانی است که نقش و اهمیت آن در ساختار و راهبرد دیپلماسی عمومی کشورها به تدریج در حال افزایش است. کارآمدی و اثربخشی مقوله ای چندوجهی و متأثر از هر دو بخش ساختار و کارگزار است است. سؤال اصلی این تحقیق این است که چه عواملی کارآمدی فعالیت های دیپلماتیک مجلس شورای اسلامی را کاهش می دهند. به نظر می رسد کارآمدسازی فعالیت های دیپلماتیک مجلس دوازدهم مستلزم ترمیم و ایجاد برخی ساختارها، اصلاح قانون آئین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی، بهبود مستمر فرآیندها و نگاه تحولی به هر دو بخش ساختار – کارگزار است. مهم ترین هدف این پژوهش نیز، شناسایی موانع و الزامات توانمندسازی فعالیت های دیپلماتیک مجلس دوازدهم از طریق جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای و تحلیل محتوایی اسناد و تجارب مجامع پارلمانی است. به همین دلیل این پژوهش در ذیل تحقیقات کاربردی، راهبردی و توسعه ای قرار می گیرد.

مهار برنامه های هسته ای، موشکی و فضایی ایران، تحرکات منطقه ای ایران برای مبارزه با تروریسم تکفیری، تفسیرهای دوگانه امریکا از تروریسم و حقوق بشر، گسترش لابی گری ایپک در کنگره و حمایت ایران از جنبش های آزادی بخش منطقه موجب شدند قانونگذاران امریکا تا پیش از برجام، به سمت تصویب تحریم های جامع گام بردارند. مهم ترین اولویت جمهوری اسلامی ایران در پذیرش برجام، ترمیم اقتصاد و معیشت کشور و کاهش بار ایران هراسی از دریچه تعدیل تحریم ها بود. به همین دلیل دیپلماسی اجبار صدوپانزدهمین کنگره امریکا به سمت ناکارآمدسازی دیپلماسی اقتصادی، تجاری و بانکی جمهوری اسلامی ایران، تحدید توان موشکی سپاه پاسداران و مهندسی ترتیبات منطقه ای از طریق متراکم سازی، تجمیع و هوشمندسازی تحریم های غیرهسته ای متمایل شده است. مهم ترین نوآوری مقاله این است که با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و با کمک جمع آوری اطلاعات از طریق اسنادی و کتابخانه ای، ضمن مطالعه تطبیقی سیاست های تحریمی کنگره در دوران قبل و پسابرجام، در پایان راه کارهایی را برای مقابله با دیپلماسی اجبار کنگره پیشنهاد داده است.

یکی از پژوهش های راهبردی کاربردی در حوزه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، شناسایی ماهیت و عناصر تأثیرگذار بر دیپلماسی خاورمیانه ای آمریکا در قبال ایران است. این مقاله به دنبال کنکاش نقش کنگره در سیاست خارجی آمریکا در هشت سال ریاست جمهوری باراک اوباماست. این دوره با پوست اندازی اندیشه سیاسی نومحافظه کاری در آمریکا و تلاش نئوکان ها برای تأثیرگذاری بر کنگره مصادف شده بود. به همین دلیل به تدریج از سال 2009، سیاست خارجی کنگره آمریکا در قبال ایران به سمت دیپلماسی تهاجمی و مداخله گرایانه گام برمی دارد، به طوری که از ابتدای شروع کنگره صدویازدهم (ژانویه 2009) تا پایان فعالیت کنگره صدوچهاردهم (ژانویه 2017) نزدیک به 100 لایحه تحریمی علیه ایران در کنگره مطرح می شود. به دلیل افزایش تأثیرپذیری رهبران و قانونگذاران شاخص کنگره از اندیشه سیاسی نومحافظه کاری، سیاست خارجی کنگره آمریکا در قبال جمهوری اسلامی ایران در هشت سال ریاست جمهوری باراک اوباما به تدریج به سمت دیپلماسی پیشدستانه، تهاجمی و مداخله گرایانه متمایل می شود. این تحقیق به دنبال آن است که با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و با کمک جمع آوری اطلاعات از طریق اسنادی و کتابخانه ای ، ضمن بررسی سازوکارهای دیپلماسی پارلمانی آمریکا، دلایل و تبعات تغییر رویکرد کنگره آمریکا به سمت دیپلماسی پیشدستانه را بررسی کند.

توانمندسازی دیپلماسی پارلمانی جمهوری اسلامی ایران، مستلزم بازتعریف و اصلاح برخی از ساختارها و فرایندهای سیاستگذاری در مجلس شورای اسلامی است. در این میان، نبود همسویی بین دیپلماسی رسمی و پارلمانی، کم رنگ بودن نقش کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در فعالیت های دیپلماتیک مجلس شورای اسلامی ، قاعده مند نبودن فعالیت های دیپلماتیک مجلس شورای اسلامی ، عدم مستندسازی و ثبت تجارب مرتبط با دیپلماسی پارلمانی چابک نبودن فعالیت های دیپلماتیک مجلس شورای اسلامی ، کم بودن منابع مرتبط با دانش دیپلماسی پارلمانی ، فقدان توسعه نظام مند احزاب و فراکسیون های پارلمانی ، نبود معاونت بین الملل در ساختار سازمانی مجلس شورای اسلامی ، عدم مکانیسم لازم برای بهره گیری از تجارب نمایندگان ادوار با تجربه و متخصص ، فقدان اساسنامه منسجم برای فعالیت گروه های دوستی و هیئت های دیپلماتیک پارلمانی ، پایین بودن تعداد اتحادیه های پارلمانی منطقه ای و فقدان سند مشارکت راهبردی بین وزارت امور خارجه و کمیسیون امنیت ملی تنها بخشی از مجموعه مواردی هستند که توانمندسازی فعالیت های دیپلماتیک مجلس شورای اسلامی را با چالش هایی مواجه ساخته اند . در این مقاله ضمن بررسی و اولویت بندی موانع فراروی فعالیت های دیپلماتیک نمایندگان ، راهکارهایی برای توانمندسازی دیپلماسی پارلمانی جمهوری اسلامی ایران پیشنهاد شده اند.

با آغاز مذاکرات هسته ای بین ایران و گروه 1+5 در دوره دولت یازدهم، دولتمردان و قانونگذاران آمریکایی با استفاده از مبانی نظری قدرت نرم بر این باورند که با کاهش تدریجی تنش بین ایران و آمریکا در بخش هسته ای و کم رنگ شدن تحریم هایی که با ادبیات مقابله با تکثیر تسلیحات کشتار جمعی صادر شده اند، لازم است سیاست های تحریمی در حوزه های حقوق بشری پرنگ تر شود. مسیر حرکت قوانین و مصوبات تحریمی کنگره آمریکا نیز به خوبی نشان می دهد سیاست های تحریمی آمریکا از تحریم های سخت افزاری به سمت گسترش تحریم های نرم افزاری حرکت می کند. در این رویکرد آمریکا با فاصله گرفتن از لفاظی های نظامی، سیاست های تحریمی خود را به سمت بخش هایی همچون نهادهای قضایی و امنیتی، نهادهای دفاعی دانش بنیان و انسجام ملی متمرکز می کند. در کنار سیاست های تحریمی، از فنون تهاجم روانی مانند تصویرسازی مجازی از تهدیدهای موشکی ایران و شیعه هراسی نیز برای اعمال فشار بر ایران استفاده می کند. در این تحقیق ضمن روندکاوی قوانین تحریمی کنگره آمریکا، به ارزیابی چشم انداز سیاست های تحریمی واشنگتن در قالب نظریه قدرت نرم پرداخته می شود