بهمن هادی لو

ادبیّات متعهّد می کوشد ارزش های دین اسلام و سجایای اخلاقی اهل بیت علیهم السّلام را به تصویر کشیده و در راستای الگوآفرینی ادبی - اخلاقی گامی مؤثّر بردارد. با توجّه به تعامل و پیوند فرهنگی و تاریخی میان ایرانیان و اعراب، بازتاب شخصیّت اخلاقی امامان معصوم در شعر ایشان قابل بررسی است. پژوهش حاضر، بر اساس روش توصیفی - تحلیلی با رویکرد تطبیقی، می کوشد تا مصادیقی از اخلاق اجتماعی امام رضا (ع) را در دو ادب فارسی و عربی، ارائه نماید. اگرچه امام (ع) جامع تمام فضائل انسانی است امّا با بررسی مواردی از شعر عربی و فارسی، برخی ویژگی های اجتماعی امام رضا (ع) از جمله: کرم، حسن خلق، صداقت، فروتنی و عدالت ایشان بیشتر خودنمایی می کند، از جهت بسامدی نیز، از میان سجایای اخلاقی - اجتماعی مذکور، شاعران هر دو زبان بیشتر به اصل اخلاقی کرم و بخشش آن حضرت پرداخته اند؛ و آن به جهت تأکید امام رضا (ع) بر بخشش و سخاوت و تجلّی آن فضیلت ها در گفتار و کردار می باشد.

یتناول هذا المقال موضوع التقابل الدلالی فی الجزء الثلاثین من القرآن الکریم من خلال أبعاده الوظیفیة، وتناسبه مع السیاقات المختلفة التی أحاطت به؛ بما أنّ القرآن الکریم منزل من الله لهدایة الناس، وأنّ الهدایة تتطلب تنویع الخطاب، واستخدام الأسالیب البیانیة، وفقاً لمقتضیات أحوال المخاطبین، والظروف الزمکانیة.ولما کان اسلوب التقابل الدلالی نوعاً من الأسالیب البیانیة، وله القدح الأوفى فی التأثیر على المتلقی، والدور الفعّال فی عرض المفاهیم؛ تعویلاً على قول المحققین «الأشیاء تُعرف بأضدادها» ونظراً لاستخدامه فی أغلب السور المبارکة جاء هذا البحث لیکشف عن مدى استخدامه فی الجزء الثلاثین، وتناسبه مع السیاقات التی اشتملت علیه؛ وللإجابة على الأسئلة المتعلقة بأنواعه المستخدمة، وتناسبه السیاقی، ومعطیاته الدلالیة. ومن النتائج التی أفرزها البحث: أنّ هذا الجزء المبارک، قد اشتمل على التقابل الدلالی، و احتوى على عدد من أنواعه، کما خلّص إلى أنّ جمال التقابل الدلالی لا یقف علی الصورة اللفظیة بل له قیمته المعنویة فی النص و أنّ هذا الأسلوب یتناسب مع حاجة الإنسان إلى معرفة الحقائق بأجلى صورها، لأن التقابل الدلالی یعرض الأمر بصورتین مختلفتین أمام البصر والبصیرة ، وکان للتناسب السیاقی سهم وافر فی ذلک.أیضا تشیر نتائج هذا البحث أنّ التقابل لیس فنا تجریدیا لذاته وإنما جزء من بناء النص له أهدافه و دلالاته و فاعلیته و لا سیّما فی النص القرآنی حیث وظّف لخلق الصور و الموسیقی و تداعی المعانی و اغراء المتلقی.

یکی از اهداف مهم قرآن کریم، نفوذ در انسان ها به منظور شکل دادن به رفتارها و نیل به مقاصد خاص است که این مهم در سایه روش هایی همچون اقناع انجام می شود. اقناع، فرایندی است برای مجاب ساختن مخاطبان نسبت به پذیرش موضوع و خواسته ای که به واسطه مهارت های کلامی و غیر کلامی حاصل می شود. در این پژوهش، کوشش شده است با روش توصیفی تحلیلی، استراتژی زبانی قرآن کریم در اقناع مخاطب به واسطه اسلوب بدیعی مقابله، مطالعه و چگونگی اثرگذاری آن تبیین شود. با احصای صورت گرفته در کل قرآن کریم، 121 نمونه آرایه مقابله به دست آمد؛ تمامی این نمونه ها با دو محور اساسی ایمان و کفر در ارتباط بوده اند و بحث اقناعی آن شایان توجه است که ازطریق خطاب وجدان صورت می گیرد. همچنین، نتایج بحث پیش رو حاکی از آن است که اسلوب مقابله، نقشی بنیادین در تصویرآفرینی و تولید موسیقی ازطریق سازه توازن و تکرار در متن دارد که این موارد نیز دارای کارکرد اقناعی اند و با نیکوسازی کلام، فحوای آن را با تأثیرگذاری بیشتر به مخاطب ابلاغ می کنند و به فرایند اقناع جامه عمل می پوشانند.

ترجمه یکی از مهم ترین ابزار رسانه ای است که بشر برای انتقال مفاهیم از زبان مبداء به زبان مقصد، از آن بهره می برد. یکی از اسلوب های مهمی که در فهم فحوای متن قرآن کریم مطرح می باشد، تضمین نحوی است.  تضمین از احوال لفظ و دارای معانی متفاوتی از جمله اعطای معنای چیزی به چیز دیگر است؛ به بیان دیگر، قرار دادن لفظی به جای لفظ دیگر به سبب اینکه معنای آن را می رساند. این قاعده هم در افعال، هم در اسماء و هم درحروف در گستره زبان و ادبیات عرب مشاهده می شود. تضمین نحوی در فعل این است که فعلی متضمّن معنای فعل دیگری باشد و یک لفظ بر دو معنا دلالت نماید. این نوشتار به روش توصیفی تحلیلی در صدد بررسی واژه شناسی افعالی است که دارای تضمین نحوی بوده و نیز به تطبیق معانی و برابرهای فارسی آن در ترجمه های مکارم و مشکینی می پردازد. نتایج تحقیق نشان می دهد 18 فعل از افعال سوره مبارک بقره دارای تضمین نحوی است که در هیچ یک از ترجمه های مذکور، جز در برخی موارد، به آن ها پرداخته نشده و معنای اولیه افعال به ترجمه انتقال داده شده است.

ازجمله مسائل مهم دانش سبک شناسی مسأله تشخیص سبک ادبی Literary Style  از سبک علمیScintific Style است. دانشمند آلمانی به نام أ. بوزیمان A.Busemann راه حل و شیوه ای عملی و روشمند ارائه کرد که به معادله بوزیمان مشهور شد.این معادله با بررسی رابطه تعدادافعال«Number of verbs» و تعداد صفات« Number of adjectives»  در متون ادبی سطح احساس آنها را می سنجد. این رابطه، VARیا (ن. ف .ص ) نامیده می شود. هدف از این پژوهش سنجش ادبیت هاشمیات کمیت و حجازیات شریف رضی سپس مقایسه آن دو با یکدیگر بر پایه این معادله آماری می باشد .با به کارگیری این معادله در هاشمیات کمیت و حجازیات شریف رضی مشخص شد که، حجازیات از سطح احساس بسیار بیشتری نسبت به هاشمیات برخوردار بوده و از این لحاظ ادبی تر می باشد. عواملی وجود دارد که منجر به کاهش و افزایش ارزش VAR (ن. ف. ص) در اشعار این دو شاعرشده است. از جمله آن می توان به مسأله سن،موضوع اشعار،محیط اجتماعی و سبک شعری آن دو اشاره کرد.

الحزن من الظواهر الشائعه فی قصائد کثیر من شعراء العرب فی العصر الحدیث؛ لمناسبته لطبیعه الظروف الحضاریه التی تمرّ بها الأمه، وغلبه الهزائم علیها، ممّا جعلت ظاهره الحزن تمثل قیمه تعبیریه واضحه أضافت إلی التجربه الشعریه بعامه آفاقاً جدیده، زادتها ثراءً وخصباً وإذا کان الحزن سمه عامه فی الشعر العربی الحدیث فإنّه فی الشعر الرومانسی اکثر وضوحا. بما أنّ إبراهیم ناجی یعدّ من أعلام الشعراء فی الحزن والألم ومن الشعراء المصریین المجددین. جری مجری الرومانسیه ویرکن شعره إلی الشکوی والأنین ویمتاز بالجده. وناجی من هولاء الشعراء الذین تتراءی له أشباح الآلام وشعره حافل بتصاویرها کما من خلال دراسه أشعاره نصل إلی أنغام مختلفه فی شعره وهذه النغمات تبین موقفه الأدبی وتأملاته وأحزانه مع تعابیره الخاصه حیث نجد هذه النغمات الحزینه فی شتی المواضع، ومنها الحب وإحساسه المأساوی إلی الحیاه وتاره أخری فی حبه لمصر والموت و...؛ فیجد الشاعر فی هذه الأغانی ما یغذی رومانسیته البکاءه وما یزید شکواه إلتهاباً. هذه المقاله تحاول الترکیز علی مظاهر الحزن والألم فی شعر إبراهیم ناجی وتبیین أسباب هذه المظاهر مع الإشاره إلی مفهوم الحزن فی الأدب العربی، فیقوم هذا البحث علی المنهج الوصفی والتحلیلی.

تغیرت لغه الشعر فی العصر الحدیث إثر الظروف الجدیده التی طرأت علی المجتمع العربی فقام الشعراء بتجدید لغتهم الشعریه. الشاعر خلیل حاوی کنظائره من الشعراء المعاصرین قام بتجدید فی لغته الشعریّه بأجزاءها المختلفه. واتخذها وسیله للإبداع ولغته الشعریه لها جمالیه ینبغی دراستها. فالمقاله هذه اعتماداً علی المنهج الوصفی- التحلیلی، یتناول الحدیث عن جمالیّات اللغه الشعریّه عند شاعرنا هذا محاولا للحصول علی المکونات الجمالیه فی قصیدتی «سدوم» و«بعد الجلید»، تحاکی نتیجه البحث بأنَّ لغه شعر حاوی فیها القوّه فی العباره والنّضاره وفی بعض الأحیان نراه یستخدم لغه زاخره بالحیاه والعاطفه. ومن بعد جمالیه اللغه الشعریه أعطی الشاعر للشعر مناخاً شعوریا جدیداً من خلال استخدام التقنیات التی حققها علی الصعید الدلالی والتشکیلی وأدت هذه التقنیات إلی جمالیه فی لغته الشعریه. ومن أهمّ عناصر الجمالیه عنده تکرار المفردات للتأکید علی المعنی وخلق الموسیقی، والتحول فی بنیه الجمل، واستخدام الضمیر الذاتی دلاله علی اهتمام الشاعر بالشعب، والمفارقه التصویریه، والإنزیاح بنوعیه الترکیبی والإستبدالی وتوظیف أسطوره تموز. 

قرآن کریم به عنوان یک متن خاص ادبی حاوی فنونی است که شناسایی سبک و موقعیت کاربردی آن ها نقش بسزایی در ظهور و بروز مراد کلام دارد. از جمله صناعات پرکاربرد در قرآن کریم صنعت ایجاز است که اگر در جایگاه خودش به کار رود ابلغ از ذکر است و موجب زیبایی متن می گردد. پژوهش پیش رو می کوشد که با تحلیل فن ایجازحذف در سوره کهف به جایگاه آن و همچنین انواع آن در این سوره بپردازد و ضمن نشان دادن پربسامدترین نوع آن، اهداف آن را نیز با تکیه بر روش توصیفی_تحلیلی بیان کند. با بررسی این سوره، نتایج تحقیق حاکی از آن است که مجموعاً 85 مورد از این نوع صنعت در سوره کهف وجود دارد و به تفکیک عبارتند از: حذف اسم (54 مورد)، حذف فعل (23 مورد)، حذف حرف (8 مورد) که از آن میان، ایجاز «حذف مفعول» با 26 مورد پربسامدترینِ جنسِ خود است که اختصار و تخفیف، دلالت مذکور و قرینه بر محذوف، روشن بودن محذوف و زیباسازی کلام از مهمترین انگیزه های بلاغی و هنری کاربرد ایجاز حذف بوده و تحلیل بلاغی ایجاز حذف نشان می دهد که اغلب موارد حذف شده در راستای ایجاد اختصار در کلام رخ داده است و اختصار به عنوان اساسی ترین کارکرد ایجاز حذف کاملا با محتوای سوره کهف که مشتمل بر داستان است، تناسب دارد.

ادب ورزی به عنوان یک پدیده مهم، به عملکرد مثبت ارتباط زبانی منجر شده و از بنیادی ترین عناصر ارتباطی در قرآن کریم بوده و در ساخت و بافت زبانی این کتاب آسمانی نمودی واضح داشته است. مقاله حاضر به روش توصیفیتحلیلی با بهره گیری از نظریه ادب «براون و لوینسون» که متکی بر تبیین انتخاب استراتژی خاص در ارتباطات زبانی است، به بازنمود ادب زبانی در قرآن کریم پرداخته است تا به عنوان الگویی تمامعیار برای پیاده سازی سبک بیانی ممتاز در تعاملات گفتمانی بین اثنینی براساس سبک زندگی اسلامی شایان توجه قرار گیرد. یافته های پژوهش نشان دادند براساس نظریه ادب «براون و لوینسون» ساخت های زبانی عرض و تحضیض، استفهام، کنایه، تقلیب و حسن اسناد ازجمله مهم ترین ساخت هایی هستند که قرآن کریم به عنوان الگوی بیانی مطرح کرده و برای اثرگذاری و اقناع هرچه بیشتر و نفوذ در عقل و وجدان مخاطب، در گفتمان خود از آنها بهره گرفته است و می توان اذعان کرد قرآن کریم ضمن توصیه به حفظ وجهه مخاطب که یکی از مهم ترین اصول و راهبردهای نظریه ادب «براون و لوینسون» محسوب می شود، در ساخت زبانی خود نیز نسبت به این اصل مهم پایبند بوده و ادب ورزی در بافت زبانی گزاره های گفتاری نمودی واضح داشته است.