علی رجب زاده طهماسبی

هدف این پژوهش، بررسی کاستی های موجود در برنامه های مستند تلویزیونی با موضوع زندگی شخصیت های دینی است که در برخی موارد، منجر به معرفی نادرست این شخصیت ها شده است. با توجه به اینکه اغلب کمبودها به مرحله پیش تولید بازمی گردد، این پژوهش با استفاده از روش مصاحبه عمیق با ده نفر از صاحبنظران و مستندسازانِ این حوزه، به بررسی مهم ترین چالش ها در پنج بخش سوژه یابی، تحقیق، فیلمنامه، تعیین مخاطب و انتخاب عوامل تولید پرداخته است. براساس یافته ها، «پژوهش»که از ارکان تولید فیلم مستند است، در تعداد زیادی از این آثار با سهل انگاری انجام گرفته که در نتیجه وجوه دراماتیک زندگی سوژه بر مستندساز مخفی مانده است. همچنین در ساختار و فرم این گونه مستندها، خلاقیت و تنوع خاصی دیده نمی شود. از این رو، برای بروز خلاقیت در ایجاد ساختارهای مناسب در بازنمایی زندگی و سیره عالمان دینی ضروی است که برنامه سازان مستند در تولید آثاری با این موضوع، پنج مرحله متمایزی که در این پژوهش معرفی شده اند، طی کنند.

امروزه سینما و تلویزیون موثرترین وسیله بیان تصویری است که بیش از سایر هنرها توانسته است تخیل مخاطب کودک را در دست گیرد .همچنین بازآفرینیِ منابع فولکلوریک که از لحاظ ساختاری و محتوایی با ویژگی های کودکان مطابق هستند، رشد «ادبیات عامیانه» و «ادبیات دراماتیک» را همزمان تأمین می کند. فیلمنامه نویسی که از افسانه ها سود می برد؛ ظرفیت های نمایشی فیلم را بررسی می کند و با «تشخیص» این ظرفیت ها، عناصری را «حذف»، «اضافه» و «تلفیق» می کند تا انتقال از ادبیات به درام صورت پذیرد. می دانیم که ادبیات نمایشی نوعی از هنر است که در آن هنرمند با استفاده از حرکات و اجرای خود به بیان آن می پردازد و از آن به عنوان دیالوگ در اجرا بهره می گیرد. این نوع از ادبیات در واقع از زمان یونان باستان مورد استفاده قرار می گرفت که به تدریج گسترش پیدا کرد . این مقاله، می کوشد که با معرفی این عناصر در فیلمنامه و تطابق چارچوب افسانه های عامیانه (با تأکید بر افسانه ی هزار و یک شب) با ساختار فیلمنامه، به چگونگی پرداختِ اثری نمایشی با مخاطب کودک بپردازد. در این رابطه، نظریه ها ی دِرام ارسطویی و ساختارشناسی پِراپ مورد مطالعه قرار گرفته و با تحلیلِ ارتباط بین افسانه ، فیلمنامه و مخاطب، و با ارائه ی نمونه ی موردیِ افسانه ی هزار و یک شب، تلاش شده تا الگویی منطقی از روندِ فیلمنامه ی کودک ارائه شود.

در قرن بیستم، علاوه بر پیشرفت چشمگیر فنّاوری و تعدد اختراعات و اکتشافات در حوزه های علمی، دگرگونی عظیمی نیز در زمینه ادبیات و نقادی صورت گرفته است. نظریه های ادبی پس از قرن بیستم مدام دچار تغییر و تحول شده و هر بار معیارهای تازه تری مطرح می شوند. معیار و شاخص هایی که به وجود می آیند مسیرهای تازه ای را پیش روی اهالی ادبیات و نظریه پردازان فرهنگی و هنری می گشایند. در هر دوره ای برای هنر و نظریه های ادبی و نقادی، تعریف ها و نظریه ها و چارچوب هایی مطرح و پذیرفته بوده است. اما آنچه امروز به عنوان یک نکته مهم به پذیرش عام رسیده آن است که تعدادی از نظریه ها موقتی هستند و دیر یا زود دیگرگون خواهند شد. این معیارها مدام در حال تغییرند و این تغییرات به سرعت پیش می رود. پژوهش حاضر تلاش دارد که به موضوع موقتی یا پایدار بودن نظریه های نقادی بپردازد. این مسئله همواره به صورت پرسشی اساسی مطرح بوده است که آیا روش های نقادی به منشی علمی و قانونمند تبدیل شده اند و توانسته اند به معیارهای خود نظم ببخشند. آنچه تحت عنوان کلی نقد مدرن در اوایل قرن بیستم آغاز می شود، بر مبنای منطق استدلال علمی و همسو با جنبش زبان شناسی، تلاشی است برای یافتن دیپلماسی و مبانی علمی نقد ادبیات و هنر که با نظریه فرمالیسم آغاز شد و نظریه های پس از آن ادامه یافت. برای تحلیل این مسئله، سه نظریه ادبیِ فرمالیسم، ساختارگرایی و پساساختارگرایی در این تحقیق به روش تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته اند.

در این مقاله با اتکاء به مبانی و قواعد «نظام ارتقای کیفیت» و با نگاهی به فعالیت ها و تولیدات در سپهر رسانه ای کشور؛ فرایند و چالش های این حوزه بررسی و تحلیل شده و بر شناسایی شبکة مسائل اصلی موجود در مراحل ایده پردازی، طراحی، تولید و انتشار آثار و محصولات رسانه ای، تأکید شده است. هدف این تحقیق؛ واکاوی نقش و عملکرد نظام ارتقای کیفیت در حوزة فعالیت ها و تولیدات رسانه ای کشور بوده و رفع چالش های اساسی این حوزه و سازوکارهای بهبود آن، استخراج و توصیه شده است. این تحقیق با روش پژوهش «مطالعة موردی» که از راهبردهای کیفی مورد استفاده در مطالعات مدیریت و نظام ها می باشد، با بهره گیری از ابزار مصاحبه برای بررسی عمیق شرایط خاص «فعالیت های رسانه ای» و بایسته های «نظام ارتقای کیفیت» سامان یافته است. یافته های تحقیق حاکی از آن است که؛ روابط و فرایند فعالیت های رسانه ای، روابطی است که هنوز هم در عرصه هایی به طور مشخص و معناداری بر پایة استقلال فرهنگی استوار نیست و در این میان رعایت نظام مند فرایند ارتقای کیفیت «فعالیت ها و تولیدات رسانه ای» نقش عمده و زیربنایی در تعالی فرهنگی کشور خواهد داشت.

فراداستان تاریخ نگارانه از مباحث مهم و شایسته تأمل در پسامدرنیسم است. فراداستان، نتیجه گذار از ادبیات کلاسیک، رئالیسم و مدرن است؛ متنی پست مدرنیستی است که فاصله و تفاوت داستان و غیرداستان را در هم می شکند و گونه ای نو و متناسب با جهان بینی پسامدرن را خلق می کند. نه تنها تعریف جوهره ذاتی پست مدرنیسم دشوار است، بلکه تشخیص خاستگاه تاریخی آن نیز مبهم است. نظریه پردازان بسیاری معتقدند که پست مدرنیسم، ادامه دهنده مدرنیسم است؛ چراکه مدرنیسم یک جریان ناتمام و بدونِ پایان است. همچنین پست مدرنیسم از هر گونه تعریف قاطع و قرارگیری در یک قالب پرهیز می کند. بهرام بیضایی به عنوان یکی از مهم ترین نمایشنامه نویسان ایرانی، از اساطیر و حماسه در نگارش آثارش کمک گرفته است. اژدهاک از این دسته است. نمایشنامه اژدهاک از سه بَرخوانی نوشته بیضایی نمونه ای از یک فراداستان است که در آن تاریخ و اساطیر به گونه های دیگر زاده می شوند و حیات می یابند. در این پژوهش که به شیوه تحلیلی توصیفی نگاشته شده، خاستگاه پسامدرن، هنر پسامدرن و پسامدرن در ادبیات نمایشی و فراداستان تاریخ نگارانه تحلیل شده و در ادامه، نمایشنامه ذکرشده به عنوان یک فراداستان بررسی شده و در پایان نتایج ارائه شده است.

سیما و شخصیت شیطان به عنوان موجودی که از جانب پرودگار رانده شده است، همواره بحث برانگیز بوده است. شیطان در برابر پروردگار سوگند یاد کرده است که همواره تلاش خواهد کرد انسان ها را از صراط مستقیم دور سازد و آنها را به سمت خود یعنی به سوی کفر و شرک به پرودگار هدایت کند. قرآن کریم همواره انسان را از فریب و شیطان برحذر داشته است. با توجه به تأکیدات قرآن کریم و منابع دیگر همچون احادیث و روایات، شخصیت شیطان برای مسلمانان و مؤمنان منفور است. سینما و تلویزیون به عنوان مهمترین و پرمخاطب ترین رسانه جهانی، سعی در بازنمایی و مصور کردن دنیای نامرئی و ماورایی داشته اند. زیرا نه تنها برای انسان پرسش برانگیز است، بلکه بازنمایی چنین موجودات و جهانی، انسان را در شناخت و درک آنها یاری می دهد. اما بدون تردید این بازنمایی باید قبل از هر چیز بر آموزه های اسلامی تکیه کند. سریال تلویزیونیاغماء و او یک فرشته بود، که توسط رسانه ملّی تولید و پخش شده اند، ابلیس را به تصویر کشیده اند. پژوهش حاضر تلاش دارد به روش کیفی و توصیفی، ابتدا سیما و جایگاه ابلیس را در جهان مورد واکاوی قرار دهد و سپس با تحلیل موضوعی این دو سریال تلویزیونی به چگونگی بازنمایی ابلیس در رسانه بپردازد.

آسیب شناسی گونه های نوشتاری انواع متون مکتوب در تلویزیون ایران نشان می دهد، به طور روزافزون سازندگان برنامه های مختلف تلویزیونی، ساختارهای اصولی نوشتن را زیرپا می گذارند و خواسته یا ناخواسته، کیفیت برنامه های تلویزیونی را تنزل می دهند و ظرفیت تأثیرگذاری فرهنگی و هنری برنامه های تلویزیونی را کمتر می کنند. به نظر می رسد بسیاری از سازندگان برنامه های تلویزیونی یا به طراحی و زیربنا بودن متن اعتقاد ندارند، یا دارند، اما قواعد آن را نمی شناسند و به ناچار یا به بهانه های مختلف (مثل شتاب تولید، ولع آنتن و...) اهمیت ساختار نوشتاری را در تلویزیون نادیده می گیرند.همه زندگی با ظرایف تمام روابطش در تلویزیون جریان دارد و به جای آنکه رسانه تلویزیون آینه زندگی باشد و مسائل آن را بازسازی و بازتاب دهد، در جهان امروز، در بسیاری مواقع این زندگی است که آینه تلویزیون شده و نقش و رنگ آن را به خود گرفته است.براین اساس، نوشتار تلویزیون، همان قدر که واقعیت ها را برملا کرده، توانسته در کتمان آنها نیز قدم بردارد. لذا در این راستا پژوهش حاضر تلاش دارد با روش تحلیلی– توصیفی، به بررسی و واکاوی ساختار متن روایی در گونه های نمایشی تلویزیون بپردازد و به این نتیجه رسیده است که هستی و حیات یک برنامه نمایشی در تلویزیون و بالندگی و رکود آن به قاعده مند بودن ساختار متن روایی آن با در نظر گرفتن قواعد رسانه تلویزیون برمی گردد. هر چه ساختار نوشتار آن به سامان تر و قاعده مندتر باشد، ساختار روند زیبایی شناسانه برنامه بر مخاطب تلویزیون تأثیرگذارتر خواهد بود.

موضوع این مقاله “بررسی شیوه اجرایی در مستند تلویزیونی” است. مسیر این پژوهش در شناخت قابلیت های اجرایی در زبان سینمایی به جهت دراماتیزه کردن روایت به نظرات بروتزی نزدیک است اما از دیگر سو در مورد بررسی جهانی که فیلم ساز از طریق استفاده از عناصر اجرایی می سازد و نحوه برخورد با موضوعِ معرفت از نظرات نیکولز بهره گرفته است. در این تحقیق با جمع آوری منابع و فیش برداری از مطالب گردآوری شده و طبقه بندی داده ها، به تجزیه و تحلیل آن ها پرداخته و سپس بر اساس دو روش علمی (علت و معلولی) و توصیفی، کلیه داده های یافت شده مورد تبیین و توصیف قرار گرفته است. از دید نیکولز تلفیق آزاد امر واقع و تجسم بخشی به آن چه از واقعیت تصور می شود، مشخصه مشترک مستندهای اجرایی است. از دید بروتزی مستندهای اجرایی به وجوه اجرایی زبان وابسته اند که از دیدگاه استین در مورد نقش اجرایی زبان ناشی شده است. عناصرمستندهای اجرایی عبارتند از: «حضور مؤلف/ مجری»، «ویژگی ترکیب این گونه مستند با سایر انواع فیلم»، «ساختن واقعیت»، «ساخت فیلم با اولین برداشت ها»، «واقعیت مقدم بر بازی»، «توجه به گروه های حاشیه ای»، «تجربه شخصی فیلم ساز» و «اقتدار فیلم ساز». هم چنین در این مستندها دوربین به مثابه تماشاگر عمل می کند.

مستندهای ورزشی در میان برنامه ها و فیلم های ورزشی، از پیشینه و اهمیت بسزایی برخوردارند. با وجود این، درباره ابعاد گوناگون ساختار محتوایی و تکنیکی این گونه از مستندها و برنامه های ورزشی، مطالعه چندانی صورت نگرفته است. در این مقاله ضمن اشاره به تاریخچه ای کوتاه در زمینه مستندهای ورزشی در سطح جهان و ایران، به معرفی دسته بندی موضوعی و محتوایی این گونه برنامه های مستند پرداخته شده است. چهار گروه عمده در این دسته بندی عبارت اند از مستندهای ورزشی 1) رویداد محور، 2) شخصیت محور، 3) رشته محور (با رویکرد رشته ورزشی) و 4) حاشیه محور.در ادامه مقاله نیز ساختاری مستندهای ورزشی در سه مرحله «پیش تولید»[1] (پژوهش، فیلمنامه، برنامه ریزی)، «تولید»[2] (کارگردانی، فیلم برداری، صدابرداری) و «پس تولید»[3] (تدوین، گفتار متن، موسیقی) بررسی شده است. در این بخش تلاش شده تا ویژگی های مطرح و مؤثر هر مرحله از کار، معرفی و بررسی شود. از جمله موارد برجسته در این زمینه، نگاه خلاقانه و ورزشی به موضوع مورد نظر، ضبط چند دوربینه و روش تدوینی مناسب مستند ورزشی است. <br clear="all" /> [1]. Pre Production [2]. Production [3]. Post Production