ارسلان طهماسبی

معماری پارامتریک به عنوان یکی از رویکردهای مهم طراحی در دوران معاصر امکان ایدهپردازی و خلق فرم های متنوعی را بوجود آورده است؛ اما با وجود پتانسیل های آن، در برخی موارد شکل گیری طرحهای ناهماهنگ با مؤلفه های فرهنگی زمینه طراحی مشاهده میشود که منجر به کمرنگ شدن اهمیت زمینه های فرهنگی در تعریف فرمهای پاسخگو به نیازهای انسانی شده است. از اینرو بازخوانی ارتباط معماری پارامتریک با زمینه گرایی فرهنگی دارای ضرورت است. این تحقیق با هدف شناسایی و سطحبندی ابعاد مدل معماری پارامتریک بر مبنای زمینه گرایی فرهنگی انجام گرفته است. روش تحقیق در گام اول به صورت مطالعات کتابخانهای جهت شناسایی معیارها، مؤلفه ها و ابعاد مدل بوده و در وهله دوم با هدف سطح بندی ابعاد از رویکرد مدلسازی ساختاری تفسیری و تحلیل MICMAC بهره گرفته شد. بر اساس مرور ادبیات مرتبط، مدلی متشکل از 44 معیار، 20 مؤلفه و 9 بعد تبیین شد. همچنین یافته های رویکرد مدلسازی ساختاری تفسیری بیانگر آن است که فرایند علی ارتباط متغیرها در سه سطح قابل تمییز بوده که در سطح زیرین و مبنایی ابعاد مدل موردنظر، بعد «طراحی قاعدهمند در ارتباط با زمینه فرهنگی» مشاهده می شود؛ بنابراین اصل اولیه در دستیابی به معماری پارامتریک مبتنی بر زمینه فرهنگی ایجاد ساختارهای قاعده مند و ترکیب عناصر فنی و فرهنگی بوده که نیازمند دستیابی به زبان مشترک در حوزه هایی چون معماری، فرهنگ و ریاضیات جهت تبیین الگوهای نظاممند و قابل اجرا در معماری معاصر است.

معماری در ایران در دوره معاصر دارای ویژگی های متعددی است که برخی از این ویژگی ها از حافظه تاریخی معماری ایران فاصله زیادی دارد. با توجه به ارتباطات گسترده فرهنگی در نظام جهانی و  از میان رفتن  بسیاری از عناصر هویت ساز منجر به ایجاد بحران در هویت در عرصه های مختلف شده و هنر معماری نیز از این تحول دور نمانده است. مسئله ای که اینجا مطرح می گردد چگونگی مدیریت بحران معماری توسط آموزش دانشگاهی است. آموزش معماری یکی از موضوعات مهم و کلیدی در جریان رشد و شکوفایی هنر معماری در ایران و ترسیم آینده معماری ایران به شمار می آید. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و از  نظر  هدف کاربردی است. شیوه گردآوری اطلاعات پیمایشی  است که از طریق ابزار پرسشنامه انجام شد. جامعه آماری این پژوهش 100  نفر از مجموع  اساتید خبره دانشکده های معماری کشور می باشد و حجم نمونه گیری در این پژوهش با استفاده از فرمول کوکران 79 نفر است. به دلیل تسهیل در این نمونه گیری پنج دانشگاه معتبر کشور دانشگاه تهران، بهشتی، علم و صنعت، رازی کرمانشاه و کردستان بررسی شد. یافته های پژوهش حاکی از این است که الگوی اصلی معماری اصیل ایرانی با حل بحران نظام آموزش دانشگاهی کشور ارتباط مستقیم دارد. از سوی دیگر آموزش دانشگاهی و وجود یک الگوی مناسب آموزشی مهم ترین اصول برپایی یک نظام مناسب و برطرف کردن بحران هویت معماری داخلی است. با امحال معماری اصیل ایرانی در نظام آموزش معماری به صورت هویت گرا می توان بحران هویت معماری معاصر کشور را برطرف کرد. اهداف پژوهش: تعین نقش آموزش معماری دانشگاه های ایران در راستای حل بحران هویت معمار معاصرکشور. ارائه رویکردی در آموزش معماری و در جهت بهبود بحران هویت معماری معاصر کشور. سوالات پژوهش: 1.برنامه ریزی نظام آموزش معماری جامع چه تأثیری بر حل بحران هویت معماری ایران دارد؟ مهم ترین رویکردهای آموزش معماری جهت ارتقای دانش معماری دانشجویان کشور و در راستای آن ارتقا معماری دانشگاهی کشور جهت بهبود بحران هویت معماری کشور چیست؟

بشر همواره در طول تاریخ به تلاش های گوناگون دست زده تا باورها و آرمان های انسانی خویش را در قالب اشکال مختلف بیان و به دیگران منتقل کند. بی تردید تاکنون اهمیت هیچ یک از تلاش ها به اندازه هنر، در نمایان ساختن جوهر پندار و اندیشه انسان و فرهنگ او امکان پذیر نگشته است و هنرهای گوناگون همچون موسیقی، نقاشی، معماری، مجسمه سازی، رقص، تئاتر و غیره به مثابه یکی از راه های بیان دانش و اشتیاق بشری نقش ارزنده ای در بافت کلی فرهنگ و جامعه بزرگ بشری ایفا کرده است. در طول تاریخ موسیقی از جمله هنرهای جدانشدنی انسان بوده و حضور در فضاهای آکنده با موسیقی بخشی از فعالیت های آگاهانه انسان در جوامع بشری بوده است. بطوریکه اولین جرقه های نزدیکی دو هنر معماری و موسیقی و تأثیرپذیری و تأثیرگذاری آن ها بر یکدیگر را گوته در اذهان مردم روشن ساخت. به گفته گوته یک فیلسوف برجسته معماری را به موسیقی منجمد تشبیه کرد. در راستای مطالب فوق پژوهش هدف از پژوهش حاضر طراحی خانه موسیقی سنندج با تأکید بر نقش موسیقی فولکلور در معماری می باشد که با استفاده از روش توصیفی- پیمایشی به انجام و طراحی پژوهش پرداخته شد.

هدف از این مقاله، ارائه الگویی جهت شناسایی مؤلفه های اصلی تأثیرگذار بر معنا بخشی در راستای جذب گردشگر، با مطالعه موردی بازارهای سنتی و تاریخی سنندجی و آصف سنندج و بازار قیصری نقیب سلیمانیه، می باشد. برای این منظور از روش تحقیق کیفی – کمی، استفاده شده است. در بخش کیفی تحقیق مصاحبه با نمونه ای شامل 16 خِبره انجام شده است و به روش کدگذاری باز، محوری 105 و در نهایت انتخابی، واژه های کلیدی شناسایی گردید؛ که منتج به پرسشنامه ای 74 سؤالی در هشت مؤلفه «عملکردی – اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، عاطفی– ادراکی، فنی- کالبدی، معماری، سیاسی و مرمت- باززنده سازی» شده است. در بخش کمی تحقیق، پرسشنامه در دو نسخه فارسی و کردی، به وسیله نمونه های کمکی 20 نفر از مراجعه کنندگان به بازارها و با استفاده از روایی محتوا و پایایی ضریب آلفای کرونباخ، استاندارد شده است. تعداد 190 پرسشنامه فارسی در بین افراد حاضر در بازار سنندج و 40 نسخه کردی از پرسشنامه در بازار سلیمانیه، توزیع شد. بر اساس نتایج تحلیل عاملیِ تأییدی، مدل نهایی مبتنی بر مؤلفه ها «عملکردی – اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، عاطفی– ادراکی، فنی- کالبدی، معماری، سیاسی و مرمت- باززنده سازی» تأیید گردید. بر اساس نتایج آزمون T مستقل، بازار سلیمانیه از نظر مؤلفه های «عاطفی- ادراکی، فنی – کالبدی و فرهنگی»، به طور معنی داری نسبت به بازار سنندج از وضعیت بهتری برخوردار بود در حالی که در مؤلفه های «اجتماعی، معماری و مؤلفه ی نیاز به امر مرمت – احیاء»، بازار سنندج در شرایط بهتری قرار دارد. همچنین در مؤلفه های سیاسی و مرمت- احیا تفاوت معنی دار نیست. (05/0P>)

وجود بازار در شهرها بیانگر ارزش، رشد و موفقیت است و رابطه آن با جمعیت و بافت شهری و عکس العمل آن در مقابل مشکلات اجتماعی قابل توجه است. بازار همیشه با زندگی روزمره مردم ارتباط مستقیم دارد و محور جاذبه اجتماعی و اقتصادی به صورت ضمانت اقتصادی محسوب می شود. به هر حال نقش و جایگاه بازار در شهر و جامعه اسلامی کاملا تعریف شده و به عنوان هویتی شناخته شده در جهان مطرح است. از این رو، اهمیت این پژوهش، ناشی از واجد ارزش بودن بافت بازارهای سنندج و سلیمانیه از لحاظ شهرسازی، معمد به ازای یک واحد تغییر در حس تعلق، میزان حس مکان به میزان 0.593 واحد تغییر خواهد یافت. بیشترین میانگین مربوط به مؤلفه روابط اجتماعی در بازار سنندج است که میانگین برای این مؤلفه برابر با 3.53 و همچنین کمترین مقدار میانگین مربوط به مؤلفه حس تعلق برابر با 1.2 است. همچنین در آزمونT برای مؤلفه های اجتماعی اقتصادی نش ان می دهد که اختلاف میانگین شاخصها در حد پایین و بالا منفی بوده که نشان م ی ده د مق دار می انگین بدست آمده از مقدار آزمون کوچکتر می باشد.(0.05>P ).

پژوهش حاضر میزان تأثیر فرم جداره های خیابانی را بر الگوهای رفتاری انسان در فضاهای فیزیکی شهری مورد ارزیابی قرارد داده است، فرضیه ی پژوهش مدعی آن است که با طراحی هدف مند و مناسب جداره های خیابانی می توان رفتار و کُنش بهره وران در فضاهای فیزیکی شهری را نیز تا حدودی طراحی و یا کنترل نمود و الگوی رفتاری انسان در خیابان های شهری نتیجه ی مولفه های کیفیت فرم جداره های خیابانی است که در طراحی آن خیابان لحاظ شده است. گزاره ی نظری حاضر در دو سکانس از خیابان ولی عصر(عج) تهران مورد آزمون واقع شده است. در سطح نظری روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و در سطح تجربی، پیمایشی است که با بهره گیری از روش تحقیق رفتارنگاری و ابزار پرسش نامه ای انجام گرفته است. نتایج تحقیق نشان می دهد، بیشترین میزان تأثیرگذاری جداره های خیابانی، بر الگوی رفتاری مکث بوده و در مقابل کم ترین میزان تأثیرگذاری آن مربوط به الگوی رفتاری گوش سپردن در نمونه ی مورد مطالعه هستند. همچنین برخی از فاکتورهای محیطی دارای تأثیری مستقیم بر واکنش های انسانی هستند؛ نتایج مربوط به جداره های خیابانی در پژوهش حاضر نشان از این دارند محدوده ی مورد مطالعه دچار مشکل در مورد جداره های جذاب خیابانی هستند و هر چه از جنوبی ترین نقطه ی خیابان (میدان راه آهن) به سمت شمال (میدان ولیعصر(عج)) حرکت می کنیم میزان این جداره ها افزایش می یابد.

مسکن، یکی از مهمترین اشکال سازماندهی اجتماعی فضاست که شکل آن، متأثر از عوامل متعددی از جمله، ویژگی های فرهنگی است و می توان گفت، معماری به واسطه ی زبان کالبد و فضا، قانونمندی های اجتماعی و فرهنگی نهفته در رسوم و عادات را سازماندهی می کند. هدف اصلی انجام این پژوهش، بررسی و تحلیل ویژگی ها ی کالبدی، الگوهای فضای معماری و نحوه ی سازماندهی آن، در معماری مسکونی کردهای موکریان، به منظور شناخت معماری این مناطق از منظر فرهنگی است. روش تحقیق، در بخش نظری، روش توصیفی - تحلیلی بوده و بخش عملی نیز با استفاده از عملیات پیمایشی در رابطه با شکل خانه های سنتی شهرستان سردشت، واقع در شمالغرب ایران، به عنوان نمونه مطالعاتی از معماری بومی منطقه کردنشین موکریان، مورد بررسی قرارگرفت. نتایج کلی پژوهش نشان می دهد، الگوهای غالب خانه های سنتی در این منطقه را می توان به سه الگوی "خطی"، "L" شکل و "U" شکل محدود کرد و از طرفی، جایگاه زن در خانه و سیستم خانواده از نظر تعداد همسر، اهمیت زیادی در شیوه ی سازماندهی فضا دارد. همچنین نتایج تفصیلی به صورت جداولی که در آنها سطوح و لایه های پنهان مقوله فرهنگ (فرهنگ کردهای موکریان) در ارتباط با شکل خانه مشخص شده است، ارائه گردید.

پژوهش حاضر به کاوش معنای معماری خانه های بومی منطقه موکریان ایران برخاسته از حسیت و تجربه ادراکی می پردازد. هدف نهایی پژوهش، نگرش ناب به حس و خانه در جهت کشف رابطه عمیق آن ها و بیان یک روش علمی برای هویدایی ادراک حسی معماری و تجربه ادراکی خانه توام با افشا نمودن و آشکارگی میزان درگیری حس ها با فضا و اهمیت خصایص هستندگی مستخرج از تجربه ادراکی در خانه های موکریان است. پژوهش، ابتدا با رویکرد پدیدارشناسی وسپس به روش توصیفی تحلیلی انجام گرفت و نظام تحلیل آن، روش کیفی وکمی است و از روش هفت مرحله ای کلایزی و نرمافزار MAXQDA برای تجزیه و تحلیل اطلاعات و ارائه مقوله هسته و از نرم افزار SPSS جهت سنجش آن استفاده شده است. محقق با انجام مصاحبه های باز و عمیق و ثبت تحریرهای میدانی در ذیل سرفصل های تجربه زیسته و خصائص هستندگی نسبت به گردآوری اطلاعات در خصوص یکی از فضاهای خانه به نام «مدبق(فضای پخت نان)» اقدام نموده و تفاسیر مهم با مشارکت ساکنان و تاکید بر "ادراک حسی مدبق " و " ماهیت تجارب انسانی"، تحت 45 عبارت مهم و سپس نهایتا 9 تم معنی شناسایی و تدوین گردید. سپس، با یکپارچه کردن، مقایسه و تعمق پیرامون معیار های به دست آمده، یک مقوله هسته تحت عنوان " «خانه موکریان» : این همانی انسان، فضای انسان ساخت و محیط" به عنوان معنای حقیقی خاص خانه های منطقه موکریان ایران انتخاب گردید. یافته های پژوهش مبین این است که توام با حضور آگاهانه انسان در فضا، ادراک نهایی فضا بر اساس گستره آمیزه ای ازحس ها بدون برتری مشهود هیچ یک از آن ها (خصوصا بینایی) اتفاق می افتد و نهایتا عملا این شخصیت هستنده است که بر هستی فضای خانه و محیط آن رسوخ می کند وبا آن ها یکی می شود.

از میان انواع فضاهای شهری در یک شهر، خیابان های اصلی از اهمیت ویژه ای برخوردارند. زیرا خیابان ها مکان هایی هستند که تعاملات اجتماعی در آن ها به بیشترین میزان خود رسیده و انواع رفتارهای متنوع مانند رفت وآمد عابران، گفتگو کردن، تماشا کردن، خوردن، خرید کردن و ... در آن به چشم می خورد. در واقع رفتارهای متنوع عابرانی که در ساعات مختلف شبانه روز در فضا حضور می یابند، خیابان را به فضای شهری سرزنده بدل می کند. پژوهش حاضر تأثیر مولفه های کیفیت محیطی بر الگوهای رفتاری را در یک سکانس منتخب خیابان ولیعصر(عج) تهران (از میدان راه آهن تا چهارراه مولوی)، به عنوان محیطی از فضاهای فزیکی شهری مورد ارزیابی قرار داده است. هدف از این مطالعه، شناسایی و ارزیابی محرک ها و الگوهای رفتاری کاربران در قالب نیازها و کیفیت های محیطی در فضاهای فزیکی شهری است. پژوهش حاضر، یک تحقیق میدانی با رویکرد توصیفی - تحلیلی است و به دنبال پاسخ به این سئوال اساسی است که، الگوها و قلمروهای رفتاری چه تأثیری در ارتقای کیفیت محیطی در فضاهای فزیکی شهری دارند؟ در این پژوهش برای تدوین چارچوب نظری، ابتدا با استفاده از روش اسنادی، ادبیات و مبانی نظری موضوع به تفصیل بیان شده و سپس با تحلیل رویکردهای موجود با تأکید بر الگوهای رفتاری، سعی در استدلال منطقی مباحث و در نتیجه تدوین چارچوب مفهومی برای پژوهش شده است. بدین منظور، علاوه بر تحلیل کیفی فضای شهری مورد مطالعه و بررسی چگونگی رفتارهای شکل گرفته شده در فضا به سبب وجود ویژگی های فضایی موجود در آن، به تحلیل کمّی شاخص ها با استفاده از طراحی پرسشنامه و نقشه های رفتاری بر اساس حجم نمونه و تبدیل یافته های کیفی به مؤلفه های کمّی از طریق نرم افزارSSPS پرداخته شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد از سویی نیازهای انسانی نتیجه ی تأثیر رفتار بر فضا و محیط است و قابلیت محیط، زمینه ساز انجام رفتارهاست و از سویی دیگر، ارتقای کیفیت محیطی و تأثیر مؤلفه های آن بر قلمروها و الگوهای رفتاری در فضاهای فزیکی شهری صرفاً مفهومی کمّی و تکنیکی نبوده، بلکه با مفاهیم کیفی نیز در ارتباط است.

پژوهش حاضر به مطالعه کیفی معنای معماری خانه های بومی منطقه موکریان ایران از منظر پدیدارشناسی می پردازد. هدف نهایی از نگرش ناب به معماری خانه های موکریان، کشف و آشکارگی نظام معنایی حاصل از گوهر دریافت ماهیت و جوهر آن ها و فهم هستی و نحوه هستی یافتن خانه ها است. رویکرد پژوهش حاضر، پدیدارشناسی و نظام تجزیه وتحلیل اطلاعات و ارائه نظریه نهایی آن، کیفی -روش نظریه ون مانن و روش MST- است. محقق با حضور در منطقه موردپژوهش و غوطه وری در معماری خانه های موکریان و انجام مصاحبه های باز و عمیق و ثبت تحریرهای میدانی در ذیل سرفصل های تجربه زیسته، تجربه نیابتی و خصائص هستندگی نسبت به گردآوری اطلاعات اقدام نموده و تفاسیر مهم، 87 عبارت و 15 تم معنی به عنوان مؤلفه های اصلی معنا بخش خانه های بومی موکریان شناسایی و تدوین گردید. با یکپارچه کردن، مقایسه، و تعمق پیرامون معیار های به دست آمده، یک مقوله هسته تحت عنوان "خانه موکریان : بازنمون خویشتن، تجلی حس بودن و تبیین هستی انسان" به عنوان معنای حقیقی خاص خانه های منطقه موکریان ایران انتخاب گردید.

میزان موفقیت فضاهای شهری با میزان استفاده از آن فضا و حضور انسان در آن متناسب است. در واقع معماری و شهرسازی باید به جای افتراق و جدایی در پی افزایش تعاملات اجتماعی و همبستگی انسان ها باشد. اما آنچه امروزه در اغلب فضاهای شهری با آن روبرو هستیم کاهش روابط و مشارکت اجتماعی ساکنان در این فضاهاست. در این تحقیق با توجه به پایین بودن سطح تعاملات اجتماعی در این فضاها به عنوان مسئله اصلی تحقیق، سعی شده به دنبال راه حل مناسب برای این مسئله از طریق شناسایی و ارزیابی مؤلفههای مختلف با استفاده از روشهای آماری (کمی) و مطالعات میدانی باشیم. طبقهبندی مؤلفههای کیفی سازندة خیابان و استخراج متغیرها (مؤلفههای کیفی سازندة خیابانهای شهری چون : کارایی، نفوذپذیری، امنیت و خوانایی) ارزیابی و ارزشگذاری متغیرهای شخصیتدهنده به مکانهای مردمی و تأثیرگذار در تعاملات اجتماعی و در مقیاس محلی هدف اصلی این پژوهش است، تا از این طریق بتوان به تقویت و توسعة این فضاها به عنوان مجراها و کانالهای دربرگیرندة مکانها و جنبههای اجتماعی قوی پرداخت. از سوی دیگر طراحان محیط همواره با ابعاد مختلفی در طراحی فضاهای عمومی روبرو هستند و آنچه اهمیت پیدا میکند این است که از میان انواع مؤلفههای تأثیرگذار در روابط اجتماعی حاضرین در فضا، کدامیک نقش مهمتری دارد. در واقع این مقاله با یک تحلیل (رگرسیون) چند متغیره از طریق راهبرد همبستگی و تحلیل مطالعات کمی و از طریق بازدیدهای منظم روزانه و تکمیل 530 پرسشنامه و برداشتهای میدانی به آزمون چندین مؤلفه و ویژگیهای شخصیتی و رفتاری استفادهکنندگان میپردازد تا نقش و نحوة تأثیر انواع مؤلفهها را روشن سازد، در نهایت نحوه و میزان تأثیرگذاری متغیرهای مختلف را در تعاملات اجتماعی نشان داده تا مورد استفاده طراحان محیط قرار گیرد. در این پژوهش اثبات شد مؤلفه های فردی تأثیر مستقیم بر تعاملات اجتماعی دارند، ضمن اینکه نقش مؤلفه های کالبدی و محیط فیزیکی به عنوان بستر شکل گیری روابط ساده و پیچیدة اجتماعی را نمیتوان نادیده گرفت، بنابراین در اینجا نقش و قابلیت های طراحی محیط کالبدی و کیفیت عملکردی فضا در ارتقای تعاملات اجتماعی تأیید میشود.