محمدحسین شاه آبادی

اهمیت خانواده از دیرباز حتی در جوامع لجام گسیخته غربی و شرقی امری مهم و بدیهی بوده است، اما به نظر می رسد خانواده امروزی دستخوش تغییراتی شده است؛ به طوری که در خانواده های مدرن نقش خانواده ها در ازدواج بسیار حداقلی شده است. در خانواده سنتی نیز خانواده ها و به ویژه پدر بیشترین نقش را داشتند و دختر نقش بسیار کمی ایفا می کرد. او باید منتظر خواستگاران می ماند و اگر خواستگار مطلوبی نمی آمد یا باید خانواده نامطلوب خود را تشکیل می داد یا تجرد را برمی گزید و در این بین نظر پدر نقش اساسی داشت. بر این اساس، مقاله حاضر به دنبال این پرسش است که آیا کنشگری زن در تشکیل خانواده رجحان دارد یا نه؟. این مقاله با بررسی منابع دینی به «اثبات رجحان انتخاب گری زن با کمک گرفتن از منابع دینی» می پردازد و پس از آن «رجحان انتخاب گری زن با استفاده از نظریات علوم اجتماعی» را اثبات می کند که عبارتند از: ادله ارتباطی (کنش ارتباطی هابرماس)، عقلی (تلازم حق و تکلیف)، تربیتی (رابطه مربی و متربی) و اقتصادی (نظریه تطبیق) و در نهایت به این نتیجه می رسد که در شرایط امروز جامعه، کنشگری زن در تشکیل خانواده نسبت به روش سنتی و مدرن رجحان دارد. در پایان نیز با بررسی آسیب ها، الگوی مطلوب کنشگری زن در تشکیل خانواده را براساس «انتخابگری توسط دختر» و «خواستگاری توسط پسر» پیشنهاد می دهد.

از دهة 1930 و همزمان با پیشرفت و گسترش وسائل ارتباط جمعی، تحقیقات در این حوزه آغاز شد و عناصر اصلی آن علم به دست آمد که به طور خلاصه عبارت اند از: تحلیل کنترل؛ تحلیل محتوی؛ تحلیل وسیلة ارتباطی؛ تحلیل مخاطب و تحلیل تأثیرات رسانه ها بر مخاطبان (معتمدنژاد، 1356، ص14). بنابراین، برای رسیدن به الگوی جامع در علوم ارتباطات اجتماعی، باید تک تک این عناصر را بررسی کرد و برای هریک، مدل مناسبی ارائه نمود. البته باید توجه داشت که به سبب تنوع جوامع و فرهنگ ها، الگوهای مربوط به هرکدام از آن ها نیز با هم متفاوت است و این تفاوت در نتیجه گیری ها مؤثر خواهد بود. ازاین رو، این مقاله قصد دارد «تحلیل مخاطب» را به عنوان مهم ترین عنصر این علم (محسنیان راد، 1369، ص367)، با نگاهی بومی و براساس ارزش های اسلامی بررسی کند و تعیین نماید که رسانه ها در جامعة اسلامی چگونه باید به مخاطبان خود نگاه کنند و آن ها را طبقه بندی نمایند؛ چرا که وجود اختلافات معنایی و بدفهمی ها موجب شده است که از مخاطب، انواع و اقسام طبقه بندی ها با رویکردهای مختلف پدید آید که گاه ممکن است نارس یا گمراه کننده باشد. این مطالعه با روش کتابخانه ای مخاطبان جهانی را برای یک رسانة اسلامی مورد تحلیل قرار داده و با برگزیدن معیار «ایمان و عمل صالح» در نتیجة آن به هشت طبقه از مخاطبان دست یافته است. سپس، تفاوت جامعة مؤمنان را با جامعة غیرمؤمنان برشمرده و مسیر هریک را مشخص کرده است. در نهایت، نیز نسبت خود رسانة اسلامی با مخاطب، تعیین شده است که براساس آن، نحوه تعامل رسانه نسبت به هر دسته از مخاطبان معلوم می گردد.