ماندانا آزادگان مهر

گذارهای فناورانه تحولاتی هستند که علاوه بر تغییرات فنی؛ ابعاد اجتماعی، فرهنگی، زیرساختی و نهادی را نیز دربر می گیرند زیرا فناوری های بالغ با تمام ابعاد فوق در آمیخته و نظام های اجتماعی-فنی  را در وضعیت قفل شدگی قرار می دهند. گذار به معنی خارج شدن از وضعیت قفل شدگی است و بنابراین سیاست گذاری برای حکمرانی و مدیریت چنین گذارهایی مستلزم توجه به همه این ابعاد برای غلبه بر خصوصیت وابستگی به مسیر نظام ها به سمتی است که اهداف مطلوب اجتماع را برآورده سازد. بدیهی است هر چه گذارها از خصوصیت نوآیندی فاصله بگیرند (مثل اغلب گذارهایی که به سمت اهدافی پایدار برنامه ریزی می شوند) سیاست گذاری برای غلبه بر قفل شدگی نظام های اجتماعی -فنی هم مشکل تر خواهد بود. برای توضیح نحوه وقوع گذارها و همچنین سیاست گذاری برای حکمرانی آنها، رویکردهای مختلفی مانند رویکرد چندسطحی، مدیریت راهبردی کُنام های فناورانه و مدیریت گذار معرفی شده اند که در این مقاله در خصوص آنها بحث می شود. در نهایت نیز یک نمونه تجربه سیاستی از بکارگیری رویکرد مدیریت راهبردی کُنام های فناورانه در کشور معرفی شده است.  

فناوری های جدید حوزه مالی (فین تک) در حال ایجاد تحول در بخش مالی ایران هستند. شناسایی الگوی وقوع این تحول در نظام های موجود در بخش مالی کشور، راهگشای سیاست گذاری برای تسریع در رسیدن به وضعیت مطلوب خواهد بود. این مقاله تلاش کرده با مطالعه چندموردی تغییر صنایع بانک، بیمه و بورس بر اثر ظهور فین تک، وضعیت تحول حوزه مالی و سازوکارهایی که تسهیل گر یا مسدودکننده تغییر هستند را شناسایی کند. یافته ها نشان داده که به رغم ظرفیت تحول آفرینی فناوری های جدید حوزه مالی و دسترسی فنی مناسب به دانش روز، تحول فناورانه بخش مالی در ایران وابستگی زیادی به عواملی چون تطابق پذیری تنظیم گری، دسترسی به داده و بلوغ دیجیتال، وضعیت اقتصادی بخش سنتی و همچنین آمادگی بخش مالی سنتی برای شبکه سازی با شرکت های نوآفرین فین تک دارد. با این مقدمه گذار نظام های اجتماعی-فنی صنعت مالی از نوع کنام محور نخواهد بود که در نتیجه، سیاست گذاری برای تسریع چنین تحولی نیز با صرف حمایت از نوآفرینان این حوزه، راه به جایی نخواهد برد و در این خصوص توجه بیشتر به اصلاح تنظیم گری و حل مشکلات ساختاری مسلط های صنعت لازم است.  

ظهور فناوری های جدید فقط به معنی تغییر یا نسخ فناوری های موجود نیست، بلکه مقارن با ساختارها و تنظیمات اجتماعی جدیدی است. ازاین رو، مدیریت گذار فناورانه صرفاً به معنی حمایت از تحقیقات و توسعه فناوری های نوظهور نیست و مستلزم حکمرانی صحیحِ تغییر از سیستم فنی - اجتماعی موجود به سیستم فنی - اجتماعی جدیدی است. توصیف این تغییرات از اهداف رویکردها و چارچوب های گوناگونی نظیر رویکرد سیستم های نوآوری (به ویژه رویکرد سیستم های نوآوری فناورانه) و رویکرد چند لایه ای است. نظریه پردازان بعضی از شاخه های مشتق از رویکرد چند لایه، یعنی مدیریت استراتژیک جاویژه ها و مدیریت گذار یا توسعه های مفهومی سیستم های نوآوری فناورانه مثل موتورهای نوآوری، رویکردی به مراتب تجویزی تر دارند. در این مقاله، با دیدگاه مقایسه ای، به سِیر شکل گیری این رویکردها،اشتراک ها و افتراق ها و بنیان های نظری ای می پردازیم که در سِیر توسعه این رویکردها مؤثر بوده اند. به نظر می رسد تلفیق بینش های حاصل از دو جریان اصلی، یعنی رویکردهای سیستم های نوآوری و رویکردهای مبتنی بر سیستم های فنی - اجتماعی، آینده تحلیل و سیاست گذاری گذارهای فناورانه را شکل خواهد داد.

سرمایه گذاری ریسک پذیر، یکی از زیرساخت های مهم کارآفرینی فناورانه است که موفقیت شرکت های نوبنیان فناوری محور علاوه بر تامین مالی با در اختیار نهادن کمک های مشاوره ای و مدیریتی تسهیل می نماید. بنابراین هنگامی که خلا وجود صنعت سرمایه گذاری ریسک پذیر یا عدم جذابیت بخش برای سرمایه گذاران ریسک پذیر مستقل، دسترسی کارآفرینان را به این زیرساخت حمایتی با چالش مواجه سازد، واکنش سیاست-گذاران، تسهیل و تشویق شکل گیری یا دخالت مستقیم در تاسیس صندوق های ریسک پذیر خواهد بود که این گونه صندوق ها تحت عنوان صندوق های سرمایه گذاری ریسک پذیر غیر سنتی طبقه بندی می شوند. صندوق های سرمایه گذاری ریسک پذیر دانشگاهی، به عنوان یک گونه سرمایه گذاری ریسک پذیر غیر سنتی، برای حمایت از شکل گیری شرکت های انشعابی دانشگاهی و تجاری سازی دستاوردهای دانشگاه مطرح است. در این مقاله یک مدل برای تاسیس صندوق های سرمایه گذاری ریسک پذیر غیر سنتی بررسی گردیده و مدل برای تاسیس یک صندوق دانشگاهی در ایران بومی-سازی شده است. به عنوان مطالعه موردی و بر اساس مدل فوق، راه کارهای تاسیس چنین صندوقی در دانشگاه علم وصنعت استخراج گردیده اند.

دانشگاه کارآفرین امروز باید بستری توانمند برای انتقال دانش و فناوری به محیط صنعت کشور و مجهز به ابزارهای کارآمد حمایت از تجاری سازی باشد. سرمایه گذاری خطرپذیر به عنوان اهرمی توانمند می تواند در کنار ساختارهای دیگر حمایتی، شکاف تأمین مالی و کمک های مدیریتی مورد نیاز شرکت های فناوری محور دانشگاهی را پر کند. این که دانشگاه علم و صنعت، برای بکارگیری ابزار سرمایه گذاری خطر پذیر با چه ملاحظاتی روبروست و چگونه می تواند این زیرساخت را برای گام برداشتن در مسیر تبدیل شدن به دانشگاه کارآفرین به خدمت بگیرد، پرسش این تحقیق است. این پرسش پاسخ های مختلفی می تواند داشته باشد که در قالب سناریوها یا راه حل های جایگزین، قابل ارائه به تصمیم گیران هستند. در این مقاله برای سناریوسازی از تحلیل ریخت شناسی استفاده شده است. اولین گام در تحلیل ریخت شناسی، شکستن سؤال اصلی تحقیق به ابعاد و مراحل فرعی است که به این منظور بر مبنای یک مدل کاربردی، ابعاد مسئله تشریح و با مصاحبه از دوگروه، یعنی دست اندرکاران و صاحبنظران دانشگاهی و خبرگان صنعت سرمایه گذاری خطرپذیر و همچنین مطالعه قوانین حاکم، گزینه های ممکن هر بعد استخراج گردیده اند. حذف مسیرهای غیر ممکن از ترکیب تمام گزینه ها، با مقایسه زوجی و روش فار (FAR) صورت گرفته که به این ترتیب، مسیرهای فاقد ناسازگاری، در نهایت پنج سناریو یا گزینه تصمیم را برای ارائه به تصمیم گیرندگان ایجاد کرده است. دانشگاه کارآفرین، سرمایه گذاری خطرپذیر، تحلیل ریخت شناسی، برنامه ریزی سناریو، شرکت های انشعابی، دانشگاه علم و صنعت ایران