آرش مشفقی

یکی از حلقه های آموزش در ایران  مکتب خانه است. متون مکتب خانه ای، خود، گونه ای خاص از ادبیات است که «ادبیات مکتب خانه» نامیده می شود و شامل قصه های عامیانه ای است که بر مبنای ادبیات شفاهی بوده، بعدها به صورت مکتوب در آمده و در مکتب خانه ها به آموزش داده می شد. مسئله اصلی در این پژوهش که به روش مطالعه کتابخانه ای و بر اساس رویکرد توصیفی- تحلیلی صورت گرفته، بررسی نحوه شکل گیری، تکوین و بیان جنبه های غنایی سیمای زن در ادبیات مکتب خانه ای در دوره قاجار می باشد. یافته های پژوهش نشان می دهد که پر بسامدترین جنبه غنایی سیمای زن ستایش زیبایی های جسمانی اوست. عشق نیز اصلی ترین درون مایه  غنایی می باشد. توبه، مرثیه سرایی، تفاخر، عشوه گری، شادخواری و نفرین از جنبه هایی هستند که با بسامد کم تر، سیمای غنایی زن را تشکیل می دهند.  

هنجار گریزی یکی از نظریه های ادبی و تأثیرگذارترین روش ها در برجسته سازی ادبی می باشد که در عرصه شعر بازخورد زیادی دارد. نظریه فرمالیست ها بر این باور است که انسان همواره با دو نوع زبان در ارتباط است. اولی زبان عادی که انتقال دهنده پیام های روزمره است و زبان ادبی که در قلمرو هنر و ادبیات استعمال می شود و ظرافت خاص خود را دارد. آشنایی زدایی همواره لذت های ادبی را برای مخاطب برقرار می سازد و قدرت حواس آدمی را بهبود می بخشد. پژوهش حاضر در نظر دارد با شیوه ای توصیفی - تحلیلی و تکیه بر اشعار ژاله اصفهانی و غاده السّمّان به مقوله هنجار گریزی معنایی و گونه های مختلف آن بپردازد و به این سؤال پاسخ دهد که هنجار گریزی معنایی چیست و حوزه های بسترساز این هنجار در اشعار ژاله اصفهانی و غاده السّمّان علیرغم وجوه اشتراک و افتراق چگونه به کار رفته است؟ یافته های پژوهش از راه جستجوی کتابخانه ای نشان می دهد که ژاله اصفهانی و غاده السّمّان هر دو از صور خیال و آرایه های معنوی بهره مند گردیده اند.

هنر و ادبیات نقش بزرگی در حفظ ارزش ها و نشان دادن خواسته ها و رفتارهای اجتماعی دارند. آثار هنری و ادبی متأثر از رخدادهای اجتماعی و فرهنگی هستند که اگر مورد بررسی قرار گیرند بر غنای تبیین ها و دستاوردهای این گونه پژوهش ها خواهند افزود. بلقیس سلیمانی نویسنده ای واقع گرا است که رمان را بستری برای بیان بسیاری از مسائل و مشکلات اجتماعی زنان قرار داده است. کتاب «آن مادران این دختران» یکی از آثار اوست. تأمل در مناسبات خانوادگی و چالش های میان نسلی از ویژگی های آثار اوست. در  نقاشی های معاصر ایران نیز می توان ورود و گسترش هنر مدرن را مشاهده کرد. مضمون این آثار از دل «زندگی روزمره»، «واقعیت های اجتماعی»، «دغدغه ها و مشکلات زندگی فردی» و «مسائل روانشناختی انسان ها به مثابه افراد جامعه» انتخاب می شود. در پژوهش حاضر سعی بر آن است که با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی به عواملی که سبب بروز این شکاف می شود، اشاره شود. نتایج پژوهش حاکی از آن است که موثرترین علل شکاف نسلی در رمان «آن مادران این دختران»، فردگرایی، بحران هویُت، غلبه مردنیته و تعامل و ارتباط اندک نسل جوان با خانواده به علت گسترش رسانه های جمعی است. پژوهش حاضر به این مسئله می پردازد که شکاف مفاهیم و ارزش های اجتماعی در رمان آن مادران این دختران و در نقاشی های معاصر ایران چگونه بازتاب یافته است. اهداف پژوهش: تعیین و بررسی مسائل اجتماعی در داستان «آن مادران این دختران» از بلقیس سلیمانی. بررسی مسائل و ارزش های اجتماعی در نقاشی های معاصر ایران. سؤالات پژوهش: در رمان «آن مادران این دختران» نویسنده بیشتر به کدام مسائل و چالش های اجتماعی پرداخته است؟ آیا شکاف ارزش های اجتماعی در نقاشی های معاصر به وضوح نشان داده شده است؟

 ادبیات تطبیقی بستری است شکوفا برای شناخت، ارزشیابی و سنجش تفکر و هنر مردمان سرزمین های گوناگون که اندیشه، احساس و ذوق خودشان را در قالب شعر و داستان در پهنه تاریخ جاودانگی بخشیده اند. شناخت بهتر این اندیشه و عواطف، بی گمان با طمالعه و تدقیق در ذوق و هنر مردمان سرزمین های دیگر و مقایسه بین آن ها میسر خواهد شد. ویس و رامین سروده فخرالدین اسعد گرگانی (شاعر قرن پنجم هجری) و داستان تریستان و ایزوت (اثر ژوزف بدیه، ادیب فرانسوی قرن بیستم)، ازجمله داستان های عاشقانه و جالب به شمار می رود. برخی قهرمانان در این دو داستان که یکی متعلق به قوم پارت و دیگری متعلق به اقوام سلتی است، دارای روحیات اخلاقی و روانی مشترکی هستند. پژوهش حاضر تلاش کرده است که با روشی تحلیلی-تطبیقی قهرمانان این دو داستان را از منظر روانشناسی شخصیت مورد کند و کاو قرار دهد. بررسی صورت گرفته نشان داده است که اگرچه همانندی هایی در روحیات و خصایص اخلاقی برخی قهرمانان این دو داستان وجود دارد؛ اما تفاوت های موجود، از روحیات، آداب، فرهنگ دو قوم پارتی و سلتی سرچشمه گرفته است. مضامین مربوط به ادبیات عاشقانه مانند داستان ویس و رامین در محتوای هنرهای معاصر نیز نمود روشنی دارد.اهداف پژوهش:بررسی تطبیقی روانشناسی شخصیت ها در ویس و رامین و تریستات و ایزوت.بررسی مضمون جلوه های داستان ویس و رامین در هنرهای معاصر.سؤالات پژوهش:ابعاد روانشناسی شخصیت ها در ویس و رامین و تریستات چه وجوه اشتراک یا تفاوت هایی دارد؟مضمون داستان ویس و رامین چه بازتابی در هنرهای معاصر داشته است؟

تخصص ثقافه الفولکور الإیرانیه جزء کبیر من الأدب بین المجموعات العرقیه الإیرانیه المختلفه واحتلت مکانه واسعه فی الأدب الإیرانی الواسع. الثقافه الشعبیه الإیرانیه لم تطور بعد علی نطاق واسع، بل تنتقل المعتقدات والمشاعر والأفکار الفولکوریه من جیل إلی جیل ومن صدر الی صدر آخر بدون تعقیدات لفظیه أو روحیه ومازالت العدید من هذه المعتقدات شفهیه وبدون الحجیه المنطقیه. تشیر الثقافه الشعبیه إلی مجموعه من الطقوس والمعتقدات والعادات والأساطیر والحکایات والأمثال والأغانی والقصائد الشعبیه. ونتیجه لذلک، تضاف قیمه الأمثال والطب التقلیدی والقصص والاحتفالات والأعیاد والعادات المختلفه بین المجموعات العرقیه المختلفه التی تتکون منها الثقافه الشعبیه وتعتبر واحده من أکثر الثقافات شیوعًا للأقوام البشریه. الهدف من کتابه هذا المقال هو انعکاس الثقافه الشعبیه فی أعمال الأدب الفارسی النثریه حسب مذکرات الرحلات المتعلقه بعصر القاجار. تظهر نتائج البحث بأن الأمثال والمعتقدات والحکایات الشعبیه والطب التقلیدی والألعاب والاحتفالات والأعیاد والعادات والأساطیر و التقالید المحلیه موجوده فی الأعمال الأدبیه المنثوره فی الأدب الفارسی والتی تعتبر من بین المجموعات الفرعیه للثقافه الشعبیه وقد استخدمها المؤلفون لإنشاء الموضوعات والرسوم التوضیحیه.

در این مقاله بر آن بوده ایم که عناصر رئالیسم جادویی را در آثار غلامحسین ساعدی و گابریل گارسیا مارکز بررسی نموده و شیوه بکارگیری این عناصر را در آثار این دو نویسنده به صورت تطبیقی بررسی نماییم. ساعدی یکی از مشاهیر ادبیات معاصر ایران در زمینع داستان نویسی می باشد. گابریل گارسیا مارکز نیز شخصی است که اسم او با رئالیسم جادویی گره خورده است و پیشگام این نوع ادبی محسوب می شود. این دو نویسنده در بکارگیری عناصر این سبک آثار مشابهی از خود به جا گذاشته اند، هر دو را می توان در نوشته هایشان کابوس زده، تلخ و مرگ اندیش یافت، به همان اندازه هم می توان آن دو را طنزاندیش و پوچ گرا دید.

اورهان پاموک نویسنده رمان «زنی با موهای قرمز» در روایت رمان به صورت پرتکرار و پردامنه به داستان رستم و سهراب و شاهزاده اودیپ پرداخته است. این رمان نویسِ معاصر ترک علاوه بر نقل کلیت داستان ها ، با بازآفرینی موضوعی، توصیف و تحلیل درون مایه ها، انگیزه ها و جزئیات داستان «رستم و سهراب» و «شاهزاده اودیپ» این پرسش را در ذهن متبلور می کند که نویسنده با استفاده از درونمایه های این دو داستان چه هدفی را پیگیری می کند؟ در این پژوهش، کیفیت و هدف بهره مندی پاموک از دو اسطوره متعلق به دو تمدن کهن با درونمایه روابط پدر و پسر مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان داد، نویسنده در این رمان کهن الگوی «پدرکشی» و کهن الگوی «پسرکشی» برآمده از داستان های اسطوره ای غرب و شرق را در تقابل با هم مقایسه کرده است. پاموک خواسته و توانسته نشان دهد فرهنگ ترکیه همانند موقعیت مکانی اش پلی میان شرق و غرب است و با وجود این که در جامعه کنونی ترکیه به علل مختلف داستان ها فراموش شده اند؛ امّا مفاهیم و نمود فرهنگی آن ها زنده و فعّال هستند. در واقع ابتکار عمل پاموک در «زنی با موهای قرمز» این است که نویسنده به صورت هدفمند با بهره مندی از آثار ادبی کهن، رمانی پست مدرن آفریده و بدین وسیله توانسته تفسیری نمادین از فرهنگ و روان شناسی ملی جامعه خود  ارائه کند. در پژوهش حاضر جمع آوری داده ها به شیوه کتاب خانه ای صورت گرفته  و روش این مقاله توصیفی تحلیلی است.

«خردگرایی» و «علم گرایی» از مظاهر مدرنیته اند و دوران مدرن، بر پایه عقل استوار شده است. از منظر «خردگرایی مدرن»، نیروی عقل تنها منبع شناخت حقیقت است و بر این اساس، مدرنیسم شناخت شهودی و دیگر انواع شناخت را نمی پذیرد. مدرنیسم، اساس خود را بر علم گرایی جدید نهاده است و علوم عقلانی و طبیعی در این دوره ارج نهاده می شود. خردگرایی و علم گرایی به عنوان ارکان اساسی تمدن مدرن غربی، هم زمان با آشنایی ایرانیان در دوره مشروطه با غرب، در آراء و افکار روشنفکران و روشنگران این دوره دیده می شود. شاعران دوره مشروطه که پیشاهنگان روشنگری و روشنفکری در عصر مشروطه بودند هم زمان با دیدگاه های سیاسی-اجتماعی مدرن غربی، خردگرایی و علم گرایی را نیز در مرکز توجه خود قرارا داده اند. آن ها باور عمیق خود به خرد و عقلانیّت و علم و لزوم آموزش علوم عقلانی نوین را بیان داشته اند و دیدگاه های خردگرایانه و اعتقاد خود به علم و یافته های علمی را ابراز داشته اند. پژوهش حاضر تلاش دارد تا خردگرایی و علم گرایی را در شعر شاعران سرآمد مشروطه مورد پژوهش به روش توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر داده های منابع کتابخانه ای انجام شده است. بررسی اجمالی در اشعار این شاعران، نشان از رسوخ گسترده اندیشه های نوگرایانه در مورد خردگرایی و علم گرایی در اشعار این شاعران دارد و شعر مشروطه را شعری خردگرا و علم گرا، نشان می دهد.اهداف پژوهش:واکاوی مظاهر خردگرایی و علم گرایی در شعر شاعران مشروطه.بررسی مدرنیته و مظاهر علم گرایی در معماری دوران پهلوی.سؤالات پژوهش:خردگرایی و علم گرایی نوین در شعر شاعران دوره مشروطه چه بازتابی یافته است؟مدرنیه و علم گرایی چه تأثیری بر معماری دوران پهلوی داشته است؟

در این مقاله، پژوهش های عطّارشناسی در حوزه مقالات از سال 1370 تا پایان سال 1397 بررسی شده است. هدف پژوهش بررسی کمیّت و کیفیّت پژوهش های عطّارشناسی در مجلات علمی پژوهشی است، پژوهش ها در سه مؤلّفه سیر تاریخی، رویکرد به آثار عطّار و محورهای موضوعی به بحث گذاشته شده. در این زمینه، طی این سال ها تعداد 280 مقاله در 45 مجله علمی پژوهشی چاپ شده است، تعداد 452 نویسنده از 88 دانشگاه ملی، آزاد، پیام نور و غیر دانشگاهی در نگارش مقالات مشارکت داشته اند. حاصل پژوهش، بیانگر رشد عطّارپژوهی در دهه هشتاد و نود است، از آثار عطّار، منطق الطیر در صدر پژوهش ها قرار دارد، موضوع های «بررسی محتوایی آثار»، «تحلیل آثار عطّار براساس نظریه های ادبی»، «تحلیل ساختاری و زبانی و بلاغی عطّار»، «بررسی تطبیقی» و «نقد آثار و اندیشه» محورهای اصلی موضوع عطّارپژوهی در این سال ها هستند. از نیمه دوم دهه هشتاد به بعد،  تحولات در تحلیل محتوایی ایجاد شده، نگرش ها به محتوای شعر عطّار تغییر کرده و حتی اندیشه هایش نیز نقد شده است. تحول اساسی پژوهش ها، توجه به بررسی تطبیقی آثار عطّار با آثار بین المللی و تحلیل آثار وی براساس نظریه های ادبی است که از دهه هشتاد تاکنون در حال افزایش است، ولی در زمینه بررسی زبان شناسی و بلاغت، پژوهش های اندکی دیده می شود.

هدف از این مقاله بررسی سیمای شهر و ویژگی ها و نمودهای شهری در پنج اثر داستانی حوزه ادبیات جنگ است. بدین منظور، پنج اثر داستانی حوزه ادبیات جنگ (دفاع مقدس)، گزینش شد. محتوای آن ها از نظر عناصر و نمودهای شهری مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این بررسی نشان داد، در این آثار جنگ در شهرها، بمباران، فقر و قحطی، ویرانی و نابودی فضای ظاهری شهرها و عناصر شهری در اثر جنگ از بیشترین بسامد برخوردارند. در تمامی این آثار، شهر سیمایی تیره و غم آلود دارد. گورستان ها و بیمارستان ها مملو از شهید و مجروح است. اغلب مردم شهر، یا مهاجرت کرده اند یا آن ها که مانده اند فقر مانع رفتن آن ها گردیده. عناصر مدرنیته شهری ابزاری هستند در بستر جنگ. همچنین رویکرد به ادبیات داستانی جنگ از بعد عناصر شهری، حاکی از آن است که اغلب نام شهرهای درگیر جنگ بیشترین کاربرد را داشته اند.

تحلیل آثار ادبی بر اساس چارچوب های زبان شناختی یکی از راه های مطالعه نظام مند این آثار است. در این پژوهش، سعی بر آن است که اشعار دهخدا را بر مبنای الگوی هنجارگریزی لیچ که شامل هشت نوع هنجارگریزی (آوایی، زمانی، سبکی، گویشی، معنایی، نحوی، نوشتاری و واژگانی) می باشد، مورد بررسی قرار دهیم. شیوه های مختلف هنجارگریزی و ساختارشکنی شعر ابتهاج برای خلق تصاویر شاعرانه مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان داد که دهخدا از انواع هشت گانه هنجارگریزی لیچ استفاده کرده است و از این طریق توانسته زبان خود را برجسته سازد. در این میان، وی از هنجارگریزی زمانی بیش از سایر انواع هنجارگریزی بهره گرفته است. میزان کاربرد سایر انواع هنجارگریزی و پیامد آن ها نیز در مقاله بررسی شده است. به واسطه این هنجارگریزی ها ، دهخدا با واژه های معمولی، منظور خود را به گونه ای نوآورانه و متفاوت و به زیباترین شیوه بیان می کند. همچنین تقدّم فعل بر سایر ارکان جمله از پربسامدترین نمونه های هنجارگریزی نحوی در شعر دهخدا است. با بکارگیری این شیوه، وی نوعی فعل گرایی و تأکید بر عمل به جای عامل را تداعی کرده است.

شاعران دفاع مقدس، تمام توان را در به تصویر کشیدن رویدادها و حوادث جبهه های جنگ به کار گرفتند. جنبه شهادت طلبی، آزادی خواهی، بی توجهی به ارزش های دنیوی و همچنین گذشتن از مال و جان برای حفظ ارزش های دینی و معنوی، مهم ترین دلایلی بود که باعث شد شعر دفاع مقدس با سرچشمه های هویت ملی و معنوی ارتباط برقرار کند و زمینه ای برای بازآفرینی این نوع نگرش ها، همسو با ارزش های انقلاب اسلامی بشود. این ویژگی به گونه ای است که در شعر شاعران دفاع مقدس بسیاری از تجربه های عرفانی که در شعر شاعران عارف به کار رفته، بازآفرینی شود. این ویژگی در شعر شاعرانی چون قیصر امین پور، سلمان هراتی و زکریا اخلاقی قابل مشاهده است. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی کوشش در راستای کشف و بررسی جنبه های عرفانی مورد توجه شاعران در شعر روایی دفاع مقدس است. یافته های پژوهش نشان می دهد که شعر دفاع مقدس در زمینه های مختلفی همچون مضامین عرفانی ورود و حضور داشته و همچنین مشخص شد شاعر دفاع مقدس از عناصر و مضامین متداول در شعر عرفانی فارسی و دیگر پیوند بین مضامین عرفانی با درون مایه های دینی در شعرهای خود استفاده کرده است که از ویژگی های انقلاب اسلامی و حماسه هشت سال دفاع مقدس است

احمد محمود یکی از نویسندگان پرکار و توانای خطّ جنوب کشور است. اکثر داستان های وی حول و حوش شهرهای جنوبی کشور است. او نویسنده ای واقع گراست و همین امر موجب شده است توجه فراوانی به محیط پیرامون خودش داشته باشد. هدف اصلی این پژوهش بررسی نمود اخلاق و رفتار شهری در آثار داستانی احمد محمود است. روش تحقیق به صورت توصیفی – تحلیلی است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که امحمد محود در آثارش به شیوه های متنوع به زبان و گویش جنوب توجه داشته است. او در توصیف شهر و امکان خطه جنوب، محله ها، خیابان ها و... بسیار کوشا است و سعی دارد علی رغم حفظ هویت اصلی این مکان ها نام های جنوبی آن ها را نیز یادآور شود. اما عمده کاربرد زبان و گویش در داستان های محمود به واژه های متداول و رایج این خطه برمی گردد. همچنین وی سعی دارد در قالب داستان های خود انواع رفتارها و اخلاق های غذایی، ماهی ها و حتی اسامی انواع نخل ها را نیز که در جنوب متداول است، بازگو نماید.

مکانیسم های دفاعی، واکنش های روان آدمی در برابر تنش هایی است که روح و روان او را تحت تأثیر قرار می دهند و او را تا مرز از هم پاشیدگی پیش می برند. از نگاه فروید، مکانیسم های دفاعی، به طور ناخودآگاه، منجر به بروز تمایلات و رفتارهایی می شوند که فرد را در برابر تنیدگی ها محافظت می کنند. مکانیسم "گریز" از زمره سازوکارهایی ست که به هنگام فشار روحی فراوان، در رفتار فرد بروز می کند و او را از صحنه های آزاردهنده دور می کند. افراد برای فراموشی اضطراب، خشم و ناکامی، به شیوه ناخودآگاه از مشکل پیش آمده می گریزند و در این گریز، تا حدودی آرامش و تعادل از دست داده خود را باز می یابند. هر چند در این گریز، می توان انتظار پیامدهای منفی را نیز داشت اما روان آدمی، گاه ناگزیر، از این انتخاب است. تأمل در آثار داستانی غزاله علیزاده نشان می دهد که او نسبت به رفتارها و واکنش های افراد در مواجهه با مشکلات، توجه خاصی دارد و مکانیسم های دفاعی را در بروز برخی از رفتارهای قهرمانان آثارش دخیل می داند. این نوشتار با بررسی رفتارهایی از جنس "گریز" با تکیه بر دانش روان شناسی، به تحلیل این رفتارها پرداخته و به ریشه یابی "گریز"هایی اقدام کرده که به گونه ایی، واکنش به اضطرابی بوده اند که بر روان شخصیت ها در طول زندگی وارد شده اند. نتایج حاصل از این بررسی نشان می دهد که بیش تر زنان آثار غزاله علیزاده و گاه برخی از مردان، در مواجهه با ناکامی ها و اضطراب ها، به دنبال پناهگاهی هستند که تلخی اضطراب را به فراموشی سپارند.