سید سعید هاشمی

امروزه گردشگری به عنوان یکی از بزرگترین بخش های اقتصادی و به عنوان یک سفری که خارج از محیط زندگی انسان ها صورت می گیرد نمود دارد. پدیده گردشگری در طی روند تکاملی خود امروزه به مشتقات زیادی تبدیل شده است که بسته به شرایط محیط طبیعی و انسانی، متفاوت می باشد. یکی از انواع گردشگری که با محوریت فرایندهای طبیعی ایجاد شده است، اکوتوریسم است که رویکرد جدید گردشگری در طبیعت بوده که در سال های اخیر مطرح شده است. از طرفی یکی از الزامات پیشرفت در هر مجموعه ای برنامه ریزی است و یکی از راه حل های مناسب در انتخاب و تعیین مکان های مناسب پهنه بندی است. پژوهش حاضر بر اساس هدف تحقیق، ماهیتی کاربردی دارد. در راستای تحقیق حاضر، جهت تعیین و امتیاز دهی معیارهای لازم در پهنه بندی اکوتوریسمی کویر صادق آباد شهرستان بافق استان یزد از 25 کارشناس و مسئول فعال در حوزه اکوتوریسم استفاده گردید. نتایج حاکی از این است که در پهنه بندی اکوتوریسمی منطقه سه معیار اصلیِ ارزش های اکوتوریسمی، شرایط طبیعی، زیرساخت ها و امکانات نقش مهمی دارند. طبق نظر کارشناسان و خبرگان در میان سه معیار بالاترین امتیاز مربوط به ارزش های اکوتوریسمی با امتیاز نهایی0.662 می باشد در رتبه بعدی شرایط طبیعی با امتیاز 0.247 قرار گرفت و نهایتا زیر ساخت ها با ارزش 0.131 حائز پایین ترین امتیاز گردید. نهایتا مناسب ترین پهنه برای اکوتوریسم در این منطقه در بخش جنوبی و بخش کوچکی در شرق و مرکز منطقه قرار دارد. پهنه دوم از لحاظ اهمیت کم تر از پهنه قبلی ارزش دارد و در بخش شرقی منطقه مورد مطالعه قرار گرفته است. پهنه ی با اولویت سوم که برای اکوتوریسم ارزش اندکی نسبت به پهنه های قبلی دارد و بیشتر زمین های کشاورزی و دریاچه ها را در بر می گیرد و بیشتر در معرض خطر سیلاب قرار گرفته است.

گردشگری که به عنوان یکی از مهمترین راه های توسعه و رشد اقتصادی در جهان به شمار میرود، در ایران به دلایل فراوان هنوز جایگاه واقعی خود را پیدا نکرده است. در این میان، شهر کاشان علی رغم شرایط جغرافیایی و تاریخی مناسب و برخورداری از معماری اصیل ایرانی، خانه های تاریخی، مساجد، بازار، تپه های باستانی، صنایع دستی، آیینها و مراسم خاص مانند: گلاب گیری و قالی شویان و بسیاری جاذبه های تاریخی، فرهنگی و طبیعی دیگر، نتوانسته است هماهنگ با این قابلیتهای بسیار بالا، صنعت گردشگری خود را متحول سازد. هدف این مطالعه، بررسی مزیتها و محدودیت های توسعه کانون های گردشگری شهر کاشان و انتخاب استراتژی مناسب در جهت توسعه صنعت گردشگری منطقه است. این پژوهش که بر اساس مدل صورت گرفته، به بررسی یافته- QSPM و مدل برنامهریزی استراتژیک SWOT ترکیبی تحلیل استراتژیک های مطالعات کتابخانه ای و نتایج یک بررسی میدانی از طریق توزیع پرسشنامه بین گردشگران و همچنین نشان میدهد که SWOT مصاحبه با کارشناسان حوزه گردشگری پرداخته است. تحلیلهای حاصل از مدل این شهر علی رغم برخورداری از ظرفیت تبدیل شدن به یک منطقه نمونه گردشگری در سطح ملی و بین المللی، تعدد تصمیم گیران، ضعف مدیریتی، فقدان ثبات در مدیریت گردشگری منطقه و همچنین نامناسب بودن زیرساختهای محیطی و کالبدی را به عنوان موانع اساسی در جهت رسیدن به این هدف در مقابل بیانگر آن است که از QSPM خود دارد؛ در عین حال، جدول اولویت بندی استراتژی های انتخاب شده میان پنج استراتژی برگزیده، استراتژی تأکید بر توسعه گردشگری فرهنگی- تاریخی به دلیل وجود مزیت های نسبی این نوع گردشگری در منطقه، نسبت به دیگر استراتژیها از اولویت بالایی برخوردار است.

ادبیات حوزه ی گردشگری میراثی، در دوره های اخیر حکایت از توجه و علاقه ی فزاینده ی افراد و گروه ها به این نوع از گردشگری دارد. به نحوی که در دهه های اخیر شاهد بسط مفهوم گردشگری میراثی توسط سازمان های بین المللی و ملی در این راستا بوده ایم. شهر تهران نیز به عنوان پایتخت کشور ایران دارای پتانسیل های قابل توجه در زمینه گردشگری میراثی بوده که به علت عدم مدیریت مناسب نتوانسته از این پتانسیل و ظرفیت بهره مناسبی ببرد. هدف این مقاله ارائه الگوی مناسب مدیریت راهبردی فضایی گردشگری میراث شهری تهران می باشد. روش این تحقیق توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر داده های پیمایشی می باشد. در راستای دستیابی به هدف پژوهش از آزمون های آماری تی تک نمونه ای، آزمون فریدمن، تحلیل عاملی تأییدی استفاده شده است. نتایج نشان می دهد تفاوت معنادار بین شاخص های مدیریت راهبردی فضایی گردشگری میراثی از دیدگاه گردشگران وجود دارد. همچنین طبق نتایج شاخص توانمندسازی بالاترین نقش را در مدیریت راهبردی گردشگری میراثی داشته و پس از آن سیاست عمومی و بازار بیشترین رتبه میانگین را دارا می باشند. کمترین میانگین نیز مربوط به محصول و پذیرش اجتماعی می باشد. در بین سه منطقه مورد مطالعه از دیدگاه گردشگران منطقه 20 شرایط مناسب تری داشته و منطقه 6 و 12 به ترتیب شرایط نامناسب تری از لحاظ شاخص های توسعه پایدار گردشگری میراثی دارا می باشند. تفاوت بین مردم محلی و گردشگری در این زمینه نیز مشهود است. همانطور که در بخش قبلی توضیح داده شد که منطقه 20 از لحاظ مردم محلی شرایط نامناسب تری نسبت به مناطق 6 و 12 است.

برندسازی پایدار؛ مفهومی با توجه به اصول چهارگانه پایداری است که هم زمان تصویر ذهنی مخاطب و منافع ذینفعان را درنظر داشته و ارائه تصویر مطلوب مقصد گردشگری در ذهن مخاطب را در گرو رعایت اصول اساسی پایداری می داند که نیازمند برنامه ریزی و مدیریت همپیوند مقصد گردشگری با رویکرد مشارکتی و مبتنی بر منابع مقصد و تشریک مساعی جامعه محلی است. این پژوهش درصدد شناسایی شاخص های برند پایدار به منظور بهره مندی از آن ها در فرآیند برندسازی پایدار گردشگری مقاصد ساحلی است. از نظر روش شناسی توصیفی بوده و بر شیوه اسنادی و نظر خبرگان استوار است. در این پژوهش، متغیرها و شاخص های برند ساز در مقاصد گردشگری ساحلی با رویکرد عوامل چهارگانه پایداری شناسایی شده و نحوه عملیاتی کردن آن ها از طریق استخراج معیارهای سنجش در مقصد ساحلی «چابهار» ارائه گردیده و با تهیه پرسشنامه و جمع آوری دیدگاه های خبرگان مورد تایید قرار گرفته است. به عبارتی به منظور برندسازی مقصد گردشگری ساحلی با توجه به ابعاد چهارگانه توسعه پایدار گردشگری (اکولوژی، اجتماعی- فرهنگی، اقتصادی و نهادی)، هشت شاخص اصلی(مطلوبیت، منظر ساحلی، امنیت، مشارکت، سرمایه گذاری، اشتغال، قوانین و مقررات، تمرکز قدرت) و بیست شاخص فرعی استخراج، تدوین، طراحی، عملیاتی و تایید شده است.

کارآفرینی اگرچه سازوکار کسب منفعت اقتصادی است، به دلیل ظهور مفهوم توسعه ی پایدار به منزل یه مسئله ای حیاتی و اثرگذار بر نظام جهانی، گفته می شود که نباید صرفاً مبتنی بر تولید ثروت باشد. بنابراین، فعالیت های اقتصادی گردشگری نیازمند مشارکت بالایی از کارآفرینان پایدار است. با توجه به ظهور مفهوم کارآفرینی پایدار و الزام کارآفرینان صنعت گردشگری به سوی کارآفرینی پایدار، این پژوهش با هدف شناسایی و دسته بندی ذهنیت کارآفرینان درخصوص کارآفرینی پایدار گردشگری انجام شد. چارچوب فلسفی این پژوهش پارادایم تفسیری – اثبات گرایی است. روش پژوهش، برحسب هدف، کاربردی و، به لحاظ ماهیت اکتشافی، از نوع پژوهش آمیخته (کیفی - کمّی) است. جامعه ی آماری پژوهش خبرگان کارآفرینی پایدار گردشگری استان همدان بودند که به صورت نمونه گیری گلوله برفی شناسایی شدند و، از طریق مصاحبه ی نیمه ساختارمند مبتنی بر روش کیو، داده های لازم گردآوری شد. با تجزیه و تحلیل داده ها، 36 گزاره استخراج شد کهَ با تکمیل جدول کیو به وسیله ی خبرگان پژوهش و تحلیل آن ها با روش تحلیل عاملی اکتشافی، ذهنیت افراد هر گروه شناسایی و تحلیل شد. نتایج حاصل از این پژوهش به دو الگوی ذهنی کارآفرینان درخصوص کارآفرینی پایدار گردشگری یعنی الگوی کیفیت زندگی و اشتغال پایدار و الگوی نوآوری، دانش و نگرش پایدار منجر شد. با توجه به دو الگوی ذهنی پژوهش، کارآفرینی پایدار گردشگری از طریق توانمندسازی ذی نفعان و ظرفیت سازی محیطی به منظور ایجاد اشتغال پایدار و همچنین توسعه ی نوآوری های تأثیرگذار در عرصه ی اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی به افزایش ثروت و رفاه در جامعه منجر می شود و دستیابی به توسعه ی پایدار گردشگری را تسهیل می کند .

پژوهش حاضر به ارائه الگوی مطلوب مدیریت اکوتوریسم شهری کوهستانی در شهرستان مریوان پرداخته است. روش تحقیق روش اکتشافی-کاربردی و به صورت کمی می باشد. جامعه آماری پژوهش، گردشگرانی هستند که به شهرستان مریوان به عنوان مقصد گردشگری مراجعه می کنند، که برای نمونه گیری، با استفاده از فرمول کوکران تعداد 130 نفر به روش تصادفی ساده انتخاب شدهد اند. ابزار پژوهش شامل پرسشنامه محقق ساخت بوده است. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار معادلات ساختاری SmartPLS انجام شده است. بررسی نتایج نشان داد که الگوی مدیریت اکوتوریسم در منطقه شهری کوهستانی مریوان در وضعیت مطلوبی قرار ندارد و از مدیریت یکپارچه آمایشی (حکمروایی) تبعیت نمی کند. الگوی مطلوب مدیریت اکوتوریسم در چارچوب توسعه پایدار گردشگری الگوی حکمروایی یکپارچه می باشد.

گردشگری یکی از صنایع پویای در حال رشد دنیاست. گردشگری با اهداف مختلفی نظیر بازدید از جاذبه های طبیعی، جاذبه های تاریخی و همچنین کسب سلامت جسم و روح انجام می پذیرد و در این میان، گردشگری سلامت با هدف بهبود سلامت جسمانی و بازیابی سلامت روح انجام می شود. از آنجا که بخش عظیمی از نیروی انسانی فعال در حوزه گردشگری سلامت را پرستاران زن تشکیل می دهند، کارآفرینی این قشر از جامعه از اهمیت به خصوصی برخوردار است؛ به گونه ای که امروزه یکی از شاخص های مهم برای ارزیابی و سنجش توسعه و پیشرفت بخش گردشگری سلامت هر کشور، میزان مشارکت پرستاران زن خلاق در ارائه مناسب خدمات درمانی به گردشگران بیمار و جویای سلامت قبل و بعد از دریافت خدمات درمانی در مقصد گردشگری است. لذا در این پژوهش تجزیه و تحلیل شناسایی و اولویت بندی شناسایی و اولویت بندی مؤلفه های فردی رفتار کارآفرینانه پرستاران زن در گردشگری پزشکی ، با استفاده از تکنیک مدل سازی ساختاری تفسیری (ISM) به مرحله اجرا درآمده است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که مؤلفه های انگیزه، خلاقیت، اعتمادبه نفس، قدرت مذاکره و مهارت شغلی از مؤلفه های مهم و پررنگ فردی رفتار کارآفرینانه پرستاران زن در بخش گردشگری پزشکی است.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایرن، مفاهیم اسلامی در مقام قانونگذاری در نظام حقوقی ایران تبلور یافت. ازجمله این مفاهیم، عدم تأثیر ثبت معاملات در مقام صحت آن معاملات است؛ اما با گذشت زمان حکمرانان متوجه شدند که نیازهای جامعه اقتضا دارد ثبت معاملات اموال غیرمنقول الزامی باشد؛ ازاین رو گام هایی تقنینی در مقام حل تعارض میان احکام اولیه فقه اسلامی و نیازهای روز جامعه برداشتند که آخرین تلاش آن ها در قانون الزام به ثبت رسمی معاملات اموال غیرمنقول نقش بست. این پژوهش با استفاده از شیوه توصیفی تحلیلی چالش های اعتبار سند عادی را در معاملات اموال غیرمنقول، در چهار عرصه اقتصادی، حقوقی قضایی، حکمرانی و اجتماعی تبیین می کند و آثار منفی آن را آشکار می سازد. بدین منظور ابتدا مبانی حمایت از سند رسمی روشن، و مفهوم حکمرانی مطلوب بیان، و معیارهای هشت گانه آن تبیین می شود و سپس «قانون تسهیل تنظیم اسناد رسمی»، «ماده ۶۲ قانون احکام دائمی برنامه های توسعه کشور» و «قانون الزام به ثبت رسمی اموال غیرمنقول» به عنوان گام های تقنینی ارزیابی می شوند. درنهایت روشن می شود که با توجه به جمیع مقدمات بیان شده، الزام به ثبت رسمی معاملات ضروری است و معاملات باید با سند عادی یا باطل یا غیرقابل استناد در برابر ثالث باشد.

باتوجه به اهمیت رویدادهای فرهنگی در جذب گردشگران، مدیریت کارآمد این رویدادها نه تنها برای موفقیت گردشگری فرهنگی حیاتی است، بلکه برای حفظ و ترویج فرهنگ های محلی نیز ضروری است. اجرای یک مدل حکمرانی موفق می تواند به افزایش مشارکت جامعه  محلی در رویدادهای فرهنگی و گردشگری منجر شود. این امر نه تنها به ایجاد حس مالکیت و مسئولیت پذیری در بین افراد جامعه کمک می کند، بلکه می تواند به بهبود کیفیت خدمات و افزایش رضایت بازدیدکنندگان نیز بینجامد. این پژوهش با بهره گیری از روش مرور سیستماتیک، به تبیین ابعاد و ویژگی های حکمرانی گردشگری با تأکید بر مدیریت رویدادهای فرهنگی پرداخته و در ادامه، چارچوبی نظام مند از عوامل مؤثر بر حکمرانی گردشگری با تأکید بر مدیریت رویدادهای فرهنگی ارائه شده است. در روش مرور سیستماتیک، 487 مقاله و پژوهش مرتبط در سال های 2007 تا 2024 از نمایه استنادی Web of Science  انتخاب شد که در نهایت، با اعمال معیارهای گزینش، 51 مقاله به عنوان مبنای استخراج یافته ها قرار گرفتند. این پژوهش، کیفی بوده و در پارادایم تفسیرگرایی، با هدف اکتشاف ویژگی های حکمرانی گردشگری با تأکید بر مدیریت رویدادهای فرهنگی انجام شده است و از هدف، پژوهشی کاربردی محسوب می شود. همچنین، از لحاظ زمان جمع آوری داده ها، پژوهشی مقطعی است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که در حوزه حکمرانی گردشگری، عواملی مانند «عوامل آموزشی» (مانند آموزش نیروی انسانی و آگاه سازی جامعه میزبان) و «عوامل زیرساختی» (شامل توسعه فیزیکی، دسترسی ها و فناوری های گردشگری) تاکنون با حجم گسترده ای از پژوهش ها پوشش داده شده اند. با این حال، دو حوزه «عوامل فرهنگی» و «عوامل موقیتی و رقابتی» کمتر مورد توجه محققان قرار گرفته و ابعاد پیچیده آن ها نادیده مانده است. در حوزه عوامل فرهنگی، پژوهش های اندکی به نقش مؤلفه هایی مانند «حفظ هویت فرهنگی در رویدادها»، «تعامل جامعه محلی با گردشگران» و «تأثیر فرهنگ بر طراحی رویدادها» پرداخته اند. در حوزه عوامل موقیتی و رقابتی، خلأ مطالعاتی در زمینه هایی همچون «استفاده از مزیت های جغرافیایی-تاریخی»، «راهبردهای رقابت پذیری در جذب رویدادها» و «تأثیر موقعیت مکانی بر موفقیت رویدادهای فرهنگی» مشاهده می شود. این پژوهش، زمینه را برای طراحی سیاست های نوین به منظور تقویت هماهنگی نهادها، بهبود مدیریت یکپارچه رویدادها و ارتقای رقابت پذیری مقاصد گردشگری فراهم می کند.

امروزه با توجه به نقش حیاتی موزه ها در جامعه، کشف و جستوجو در خصوص کارآفرینی در بستر موزه یکی از انگیزه های پژوهشگران حوزه مطالعات و مدیریت موزه و همچنین گردشگری است که می تواند علاوه بر حفظ و نمایش و معرفی بهتر میراث و مجموعه های موزه، فرصت هایی را برای بهبود اوضاع اقتصادی، متنوع کردن بازار گردشگری، خلق تجربه منحصربه فرد، آموزش و یادگیری بازدیدکننده و بستری مناسب برای گفتمان و بیان مشکلات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی فراهم کند. تا کنون، کارآفرینی در موزه و مزایا و موانع آن و راهکارهای کارآفرینی در موزه در رابطه با موزه های ایران مورد توجه و بررسی قرار نگرفته است. پژوهش حاضر سه هدف زیر را دنبال می کند: 1) شناسایی مزیت های کارآفرینی در موزه، 2) شناسایی موانع ایجاد و رونق کارآفرینی در بستر موزه و 3) شناسایی راهکارها و راهبردهای مناسب برای ایجاد و رونق کارآفرینی در موزه. پژوهش پیش رو از نوع اکتشافی است و روش کیفی (تحلیل مضمون) در آن به کار رفته است. جامعه آماری پژوهش را متخصصان حوزه کارآفرینی، گردشگری و موزه تشکیل داده است و ابزار تحلیل داده ها نرم افزار MAXQDA است. یافته های پژوهش نشان می دهد موزه ها پتانسیل لازم برای کارآفرینی را دارند. به علاوه، کارآفرینی فرهنگی، اجتماعی، گردشگری با دیدگاه کارآفرینی و فرصت های آموزشی به عنوان مزیت های ایجاد کارآفرینی و عوامل ساختاری، محیطی و رفتاری به عنوان موانع کارآفرینی در بستر موزه شناسایی شدند. در نهایت، 6 راهبرد نفوذ در بازار، توسعه محصول، مشارکت، سیاست گذاری مناسب در سطح کلان و خرد و فرهنگ سازی و آموزش  به عنوان راهبردهای مناسب برای ایجاد و رونق کارآفرینی در موزه معرفی شدند.