در باره آثار احمدبن عمر کرابیسی، ریاضی دان سده چهارم هجری قمری (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
از احمدبن عمر کرابیسی ریاضی دان ممتاز سده چهارم هجری دو رساله بر جای مانده است: شرح مشکل صدور مقالات کتاب اقلیدس و مساحت الحلق . رساله اول شرحی بر مصادرات اصول اقلیدس (مقالات 1تا 11 به جز مقالات 8 و9) با هدف تسهیل یادگیری متعلم و با دیدگاهی کمابیش فیلسوفانه و مبتنی بر نظرات دانشمندان یونانی و اسلامی و رساله دوم شامل تعاریف و قضایایی در باره شکل های هندسی مطوّق و حلقه هاست. رساله شرح مشکل صدور مقالات کتاب اقلیدس که تنها دو نسخه از آن باقی است از دیدگاه تاریخی اهمیت بسیاری دارد، چون سندی است که نشان می دهد کرابیسی به نسخه عربی اصول و برخی شرح های یونانی آن دسترسی داشته است و اثر او شباهت ها و تفاوت هایی با شرح اصول نیریزی و ترجمه لاتینی شرح اصول توسط ژرار کرمونایی دارد. از طرفی، او در این اثر خود به اصل موضوع یا مصادره پنجم مقاله اول اصول پرداخته است. رساله های دیگری نیز در منابع به کرابیسی منسوب است: تفسیر اقلیدس ، حساب الدور ، کتاب الوصایا ، کتاب الهندی که هیچ کدام اکنون موجود نیستند. رساله های او از ارزشمندترین آثار دوره اسلامی به شمار می آیند. در این نوشته در باره رساله شرح مشکل صدور مقالات کتاب اقلیدس توضیحاتی عرضه می شود و رساله مساحت الحلق تصحیح و ترجمه می شود و توضیحات کوتاهی در باره برخی قضایا عرضه می شود.متن
About the Works of Aḥmad ibn ʿUmar al-Karābīsī, A Mathematician of the ۴th AH/ ۱۰th AD
Aḥmad ibn ʿUmar al-Karābīsī (۴ th AH/۱۰ th AD), an eminent mathematician, authored two extant treatises: Sharḥ Mushkil Ṣudūr Maqālāt Kitāb Uqlīdis (Explanation of Problematic Propositions in Euclid’s Elements) – A commentary on the postulates of Euclid’s Elements (Books I.۱–۱۱, excluding I.۸–۹), synthesizing philosophical insights with analyses of Greek and Islamic scholars to enhance pedagogical clarity. Masāḥat al-Ḥalaq (Measurement of Rings) – A geometric treatise establishing definitions and proofs for theorems on annular shapes and circular segments. The Sharḥ Mushkil Ṣudūr , preserved in only two manuscripts, holds exceptional historical significance as evidence of al-Karābīsī’s access to Arabic translations of Euclid’s Elements and Greek commentaries. His work demonstrates methodological parallels with al-Nayrīzī’s commentary and Gerard of Cremona’s Latin translations, while uniquely engaging with Euclid’s fifth postulate. Attributed but lost works include Tafsīr Uqlīdis (Commentary on Euclid), Ḥisāb al-Dawr (Calculation of Cycles), Kitāb al-Waṣāyā (Book of Directives), and Kitāb al-Hindī (Indian Treatise). This study offers a critical analysis of Sharḥ Mushkil Ṣudūr , presents a critical edition and translation of Masāḥat al-Ḥalaq , and provides annotations on key theorems, underscoring al-Karābīsī’s contributions to the mathematical heritage of the Islamic Golden Age
تبلیغات
