۱.
در طب اسلامی شش امر را در سلامتی هر کس مؤثر دانسته اند و پزشکان برای حفظ و بازگرداندن سلامتی به بدن انسان می کوشند تا این امور را متعادل نگاه دارند. پزشکان تمدن اسلامی، همواره ورزش را یکی از مهم ترینِ این امور، هم برای حفظ تندرستی و هم برای درمان، دانسته اند. این مقاله در پی آن است که دیدگاه های گروهی از پزشکان مسلمان را در باره مسائل مربوط به ورزش، مانند جایگاه و تعریف آن در طب اسلامی، ضرورت و زمان مناسب برای پرداختن به آن، توصیه های ورزشی پزشکان برای افراد مختلف و جز آن، بررسی کند.
۲.
غافقی (سده 6ق) گیاه شناس اندلسی است و مهم ترین اثر او الجامع فی الأدویه المفرده، یکی از اصلی ترین پایه های دانش گیاه شناسی در اندلس و از منابع مهم برای حفظ و احیای میراث گذشته این دانش است. این کتاب از آثار گیاه شناسی پیش از خود، به ویژه النبات دینوری و قانون ابن سینا، تأثیر بسیاری گرفته است. در این مقاله ابتدا مشهورترین نسخه های این کتاب معرفی شده است، سپس بر اساس نسخه کتابخانه ملک با بررسی ارجاعات متنوع و دقیق آن از متون پیشین و برخی آثار هم دوره اش، جایگاه برجسته این کتاب در حفظ میراث گذشته، مشخص شده است. سپس بر اساس دانش گیاه شناسی امروزی متن کتاب را بررسی کرده ایم. روش غافقی در دانش گیاه شناسی، مشاهده تجربی، ثبت دقیق این اطلاعات و مقایسه میان آنهاست. بر اساس این روش، طبقات، زیست گاه ها و جغرافیای گیاهی و ریخت شناسی گیاهان مشخص شده اند. بررسی مترادف نام گیاهان در زبان های اندلسی، بربری، یونانی، سریانی و حتی فارسی و ادویه حیوانی و معدنی از نکات برجسته دیگر این کتاب است.
۳.
مخروطات یا همان دانش مطالعه مقاطع مخروطی از عالی ترین مباحث نظری هندسه دوران باستان و سده های میانه بوده که به خاطر کاربردهای عملی نیز مورد توجه قرار می گرفته است. در پژوهش پیشِ رو، پس از اشاره ای کوتاه به تاریخچه مخروطات در یونان و در تمدن اسلامی، چگونگی راه یابی آن به کتاب های درسی دوره قاجار و کمی پس از آن در ایران، و نیز دگرگونی واژگان این علم در جریان این انتقال، بررسی می شود.
۴.
ابوالوفا بوزجانی از ریاضی دانان تراز اول دوره اسلامی است که کتاب او در باره اعمال هندسی زمینه ساز مباحث و تحقیقات بسیاری در حوزه های تاریخ علم، معماری و صناعات وابسته بوده است. با وجود این، تاکنون سهم واقعی او در صناعات معماری در سایه جایگاه علمی او پنهان و ناشناخته مانده است. هدف این مقاله روشن ساختن میراث ابوالوفا در ریاضیاتِ معماری میان اصحاب و دست اندرکاران معماری با تکیه بر روش تحلیل (شباهت های ساختاری) تاریخی است. برای این پس از نیم نگاهی به زمینه های تکوین آثار حساب و هندسه عملی او در سده 4ق/10م، روش های هندسی ابوالوفا و میزان عملی بودن آنها را با روش های معماران و صنعتگران در کنار یکدیگر بررسی تطبیقی کرده ایم. یافته های پژوهش حاضر نشان می دهند که هرچند ابوالوفا در کتاب اعمال هندسی مبانی هندسه عملی - به ویژه در هندسه مسطحه - را گردآوری، تدقیق کرده و راه حل های مختلفی را برای مسائل عرضه کرده است، اما روش های او نقش چندانی در طراحی هندسی اصحاب معماری نداشته است. زیرا اصحاب صناعات بخش قابل توجهی از مسائل این کتاب را به دلیل وجود روش های ساده تر و عملی تر به کار نبرده اند. چنین می نماید که میراث اصلی ابوالوفا در معماری، علم حساب ابنیه است، که او مقدمات حساب عملی را برای دبیران، محاسبان و ناظران مالیه ساختمانی تدوین نمود.
۵.
وبا و طاعون از جمله همه گیر های مهلک و ویرانگری بود که بارها در سده های سیزدهم و چهاردهم قمری در نقاط مختلف ایران ظهور کرد و تلفات و خسارات فراوانی از خود به جای گذاشت. تقریباً از سده چهاردهم بدین سو بود که با رواج اصول و قواعد بهداشتی جدید، گسترش بهداشت عمومی و اقداماتی برای جلوگیری از ورود و سرایت این امراض، رفته رفته ظهور آنها در ایران متوقف شد. موضوع اصلی در این نوشته، بررسی واکنش طبابت بومی ما در بدو ورود این امراض به ایران سده سیزدهم قمری است. مسأله این است که طبابت بومی ما به مثابه دانشی که به وقت هجوم این امراض، انتظار پاسخگویی از آن می رفت، ماهیت این امراض را چگونه تشخیص می داده، چه مشخصه هایی برای آنها در نظر می گرفته و نهایتاً چه معالجاتی را توصیه می کرده است. در نهایت، به پاره ای اختلاف نظرات درباره چیستی و تشخیص و علاج این امراض در میان سایر اطبا اشاره خواهد شد.
۶.
Quṭb al-Dīn Shīrāzī wrote several huge works not only on mathematical sciences and philosophy, but also on medicine: a commentary on volume 1 of Ibn Sīnā’s al-Qānūn fī al-Ṭibb entitled al-Tuḥfa al-Saʿdīya in nine volumes. This is not surprising because Quṭb al-Dīn came from a family of physicians and he received medical education in his youth by reading Ibn Sīnā’s Qānūn. This enormous commentary ought to give us comprehensive information about books on medicine and its allied disciplines available to Quṭb al-Dīn. In this article, I will elucidate how he utilized these books when composing such a huge work. Particularly, I will focus on how Quṭb al-Dīn used Ibn Rushd’s medical work in his al-Tuḥfa al-Saʿdīya, and rethink the importance of Ibn Rushd in the East.
