آسیب شناسی تحقق «اعراض» از سوی فقیهان متقدم (مقاله ترویجی حوزه)
درجه علمی: علمی-ترویجی (حوزوی)
آرشیو
چکیده
بی گمان یکی از مهم ترین معیارهای اعتبارسنجی و ارزیابی اخبار فقهی، توجه به عملکرد و مواجهه عالمان مذهب با آن احادیث است. بحث از جابریت یا کاسریت اعراض، از دیرباز مورد توجه فقیهان امامیه قرار داشت. بر اساس دیدگاه مشهور فقهای معاصر، حدیثی که - همراه با برخی قیود - مورد اعراض عالمان شیعه قرار گیرد، از اعتبار ساقط می شود؛ چراکه روی گردانی تمام یا اکثریت عالمان مذهب، بیانگر وجود نوعی خلل و کاستی در یکی از سه بحث صدور، جهت صدور یا دلالت حدیث است. حتی با چشم پوشی از مباحث نظری پیرامون استواری دیدگاه کاسریت اعراض، به نظر می رسد پژوهشگر فقه در فرآیند استنباط و در راستای احراز عمل فقیهان شیعه، با چالش هایی روبه رو خواهد بود. به بیان دیگر، دستیابی به اقوال فقیهان و کشف اعراض آنان از احادیث به ظاهر معتبر، با آسیب هایی همراه است که شناسایی آن ها و ارائه راهکارهای برون رفت، می تواند فقیه را در مسیر اجتهاد یاری رساند. نوشتار پیش رو، با روش کتابخانه ای و رویکرد توصیفی - تحلیلی، در پی آن است تا آسیب های موجود در کشف اعراض فقیهان متقدم از روایات به ظاهر معتبر را شناسایی و تحلیل کند. به نظر می رسد می توان در این زمینه، دو آسیب اصلی را برجسته کرد: نخست تردید در اصل تحقق اعراض که در موارد قابل توجهی ناشی از اعتماد به نقل ها و گزارش های برخی فقیهان متأخر درباره اعراض فقیهان پیشین است و دیگری اجتهادی بودن اعراض که در این موارد، اعراض فقیه متأثر از مبانی یا برداشت های خاص فقهی اوست و نمی تواند کاشف از ضعف سند یا خلل در دلالت روایت باشد.Examining the Challenges in Identifying Early Jurists’ Rejection (Iʿrāḍ) of Seemingly Authentic Ḥadīths
One of the primary criteria for evaluating jurisprudential traditions is analyzing religious scholars’ responses to ḥadīths . The discourse on jābirīyat (compulsory nature) and kāsirīyat (nullifying effect) of scholarly disregard ( iʿrāḍ ) has long occupied Imāmī jurists. According to the prevailing view among contemporary Shīʿah scholars, a ḥadīth rejected by early authorities—under certain conditions—loses credibility, as such rejection suggests potential flaws in its issuance ( ṣudūr ), intent ( jihat al-ṣudūr ), or textual indication ( dilālah ). Beyond theoretical debates on the validity of kāsirīyat al-iʿrāḍ , jurists face practical challenges in verifying early scholars’ disregard for seemingly authentic narrations. This study employs a library-based, descriptive-analytical approach to identify and address these methodological difficulties. Two key issues emerge: First, uncertainty regarding whether iʿrāḍ actually occurred, often stemming from later jurists’ reports about their predecessors’ positions. Second, the ijtihādī nature of such disregard—where rejection reflects a jurist’s interpretive principles rather than defects in the ḥadīth ’s chain ( sanad ) or meaning ( matn ). By delineating these challenges and proposing solutions, this research aims to assist jurists in navigating iʿrāḍ -related obstacles during legal inference ( istinbāṭ ), thereby strengthening the process of ijtihād . Keywords : Ḥadīth Criticism, Scholarly Disregard ( Iʿrāḍ ), Ijtihādī Rejection, Jurisprudential Methodology, Imāmī Jurisprudence
تبلیغات
