تحلیل فضایی و پهنه بندی تاب آوری شهری مطالعه موردی: شهر آق قلا (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

یکی از مهم ترین و شایع ترین بحران های طبیعی که همواره زندگی جوامع انسانی را تهدید می کند، سیل است که به عنوان دومین حادثه پس از زلزله، بیشترین خسارت ها را به بار می آورد. کشور ما از این نظر، جزء ده کشور آسیب پذیر از بلایای طبیعی جهان به شمار می آید؛ چرا که در طی 90سال اخیر، 120000نفر از هموطنان مان بر اثر آن جان خود را از دست داده اند. با افزایش سوانح طبیعی، امروزه به مسئله آسیب پذیری و تاب آوری که میزان توان شهرها و مناطق را در برابر بلایا نشان می دهد، توجه جدی شده است. در این راستا هدف این پژوهش، بررسی تاب آوری شهری با استفاده از تحلیل فضایی در شهر آق قلا که بلوک های آماری آن از طریق مرکز ملی آمار ایران بر اساس سرشماری سال 1395 تهیه گردیده و 13شاخص در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و کالبدی تعیین و نقشه های آن با استفاده از نرم افزار Arc GIS 10.4 و آزمون تحلیل لکه های داغ (Hot Spot) به منظور شناسایی بلوک های آماری محلات آسیب پذیر استخراج گردیده و مورد ارزیابی قرار گرفته است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که در بلوک های آماری، شاخص های بیکاری، املاک رهن و استیجاری، جمعیت زنان، جمعیت زیر 9سال، بی سوادی، تراکم مساحت بلوک ها، مهاجرت، وضعیت سرپرست خانوار، نوع مصالح ساختمانی، مسکن غیراستاندارد و نوع سازه (اسکلت) ساختمانی تقریبا وضعیت مشابهی دارند و بیشترین محلات آسیب پذیر، محلات کل آباد، عیدگاه، دلیجه و حکیم آباد هستند و محلاتی مثل محمدآباد، خزانه به مراتب آسیب پذیری کمتری در مقایسه با این محلات داشته اند. اما از لحاظ شاخص های مساحت خانه های تا 200مترمربع که احداث گردیده بودند، محلات محمدآلق، طعنه و الیاس آباد، وضعیت بحرانی دارند و نیز شاخص جمعیت بالای 65 سال، محله دلیجه و بخش ه ایی از محلات خزانه، الیاس آباد و حکیم آباد، در معرض خطر و آسیب پذیری بیشتری قرار دارند و میزان تاب آوری در محلات نامبرده شده کمتر است.