فریبا صحنه

یکی از مهم ترین و شایع ترین بحران های طبیعی که همواره زندگی جوامع انسانی را تهدید می کند، سیل است که به عنوان دومین حادثه پس از زلزله، بیشترین خسارت ها را به بار می آورد. کشور ما از این نظر، جزء ده کشور آسیب پذیر از بلایای طبیعی جهان به شمار می آید؛ چرا که در طی 90سال اخیر، 120000نفر از هموطنان مان بر اثر آن جان خود را از دست داده اند. با افزایش سوانح طبیعی، امروزه به مسئله آسیب پذیری و تاب آوری که میزان توان شهرها و مناطق را در برابر بلایا نشان می دهد، توجه جدی شده است. در این راستا هدف این پژوهش، بررسی تاب آوری شهری با استفاده از تحلیل فضایی در شهر آق قلا که بلوک های آماری آن از طریق مرکز ملی آمار ایران بر اساس سرشماری سال 1395 تهیه گردیده و 13شاخص در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و کالبدی تعیین و نقشه های آن با استفاده از نرم افزار Arc GIS 10.4 و آزمون تحلیل لکه های داغ (Hot Spot) به منظور شناسایی بلوک های آماری محلات آسیب پذیر استخراج گردیده و مورد ارزیابی قرار گرفته است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که در بلوک های آماری، شاخص های بیکاری، املاک رهن و استیجاری، جمعیت زنان، جمعیت زیر 9سال، بی سوادی، تراکم مساحت بلوک ها، مهاجرت، وضعیت سرپرست خانوار، نوع مصالح ساختمانی، مسکن غیراستاندارد و نوع سازه (اسکلت) ساختمانی تقریبا وضعیت مشابهی دارند و بیشترین محلات آسیب پذیر، محلات کل آباد، عیدگاه، دلیجه و حکیم آباد هستند و محلاتی مثل محمدآباد، خزانه به مراتب آسیب پذیری کمتری در مقایسه با این محلات داشته اند. اما از لحاظ شاخص های مساحت خانه های تا 200مترمربع که احداث گردیده بودند، محلات محمدآلق، طعنه و الیاس آباد، وضعیت بحرانی دارند و نیز شاخص جمعیت بالای 65 سال، محله دلیجه و بخش ه ایی از محلات خزانه، الیاس آباد و حکیم آباد، در معرض خطر و آسیب پذیری بیشتری قرار دارند و میزان تاب آوری در محلات نامبرده شده کمتر است.

ارزیابی توان اکولوژیک تعیین می کند که هر یک از فعالیت های انسانی در کدام پهنه از سرزمین قابل انجام دادن است و بالعکس در هر یک از پهنه ها چه فعالیت هایی قابل انجام دادن نیست یا انجام دادن آن صرفه اقتصادی به دنبال ندارد یا مخرب پایداری محیطی است. هدف از این پژوهش ارزیابی توان اکولوژیک سرزمین در استان گلستان، به منظور توسعه کشاورزی (کشت گندم)، با رویکرد آمایش سرزمین و بررسی عوامل مؤثر بر توان اکولوژیک کشاورزی بود. پژوهش به روش اکتشافی و گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای انجام شد. ابتدا عوامل و شاخص های مؤثر شامل آب و هوا، بارندگی، دما و درجه حرارت، تبخیر، توپوگرافی (ارتفاع)، شیب، جهت شیب، کاربری اراضی، منابع آبی، پهنه های سیلاب، تیپ اراضی، فرسایش، خاک شناسایی شدند و در مرحله بعد مکان یابی بهینه و مناسب کشت گندم با استفاده از نرم افزار Arc GIS و آزمون های آن، به منظور پهنه بندی مناطق مستعد کشت گندم، در چهار مرحله صورت پذیرفت؛ بدین صورت که داده های خام لایه های مورد نظر شناسایی و نواحی مناسب کشت و کار تعیین و کلاس بندی شدند. مقادیر مناسب به لایه های اشاره شده داده شد تا نقشه لایه نهایی جهت پهنه بندی مناطق مستعد کشت گندم تولید شود. در نهایت، با روی هم گذاری لایه مناطق زیر کشت گندم بر لایه های مورد نظر، نقشه توان اکولوژیک منطقه تهیه شد و سپس به سه طبقه نهایی اراضی با توان مناسب و بالا (حدود 13 درصد)، اراضی با توان متوسط (بیش از 80 درصد)، اراضی با توان کم یا بدون توان (حدود 5 درصد) کلاس بندی شدند. قلمرو میانی استان دارای حاصلخیزترین زمین های کشاورزی و اقلیم نیمه مرطوب و معتدل مدیترانه ای (جلگه های پایکوهی البرز) است. در نتیجه بهترین نواحی کشت ْ قلمرو میانی استان و نواحی جنوبی استان، به دلیل دارا بودن خاک عمیق زراعی با کیفیت نسبتاً مطلوب و بارندگی مناسب، است.