هدف از پژوهش حاضر تهیه تدوین و بررسی تاثیر یک برنامه بازتوانی جسمانی ویژه برای افراد مبتلا به فیبرومیالژی در ناحیه خاجی – کمری ستون فقرات باتوجه به سن ویژگی های بالینی – عملکردی و مرحله بیماری است. روش تحقیق حاضر نیمه تجربی (از نوع طرح گروه کنترل نابرابر با پیش آزمون وپس آزمون) است . جامعه آماری کلیه بیماران دارای فیبرومیالژی ثانویه دربخش فیزیوتراپی بیمارستان شماره 15 مسکو طی سال های 2003-2005 می باشد . ازبین بیماران 40 نفر (مردوزن) بین سنین 26-65 سال به صورت در دسترس به عنوان نمونه آماری انتخاب و به طور تصادفی به دو گروه مساوی تجربی وکنترل تقسیم شدند. اطلاعات ازطریق پرسش نامه ارزیابی دامنه حرکتی قدرت عضلات اطراف ستون مهره ای واندام تحتانی نقاط حساس درد عضلانی وضعیت روانی وکیفیت زندگی قبل و بعد از اجرای برنامه تمرینی جمع آوری شد . آزمودنی ها برنامه بازتوانی را سه جلسه درهفته به مدت 1-5/1 ساعت در نه هفته انجام دادند. نتایج نشان داد دامنه حرکتی وقدرت عضلات بخش کمری ستون فقرات واندام تحتانی در گروه تجربی به طورمعنا داری نسبت به گروه کنترل افزایش یافت (p<0/05). تعداد نقاط حساس در گروه تجربی (5/66 درصد) نسبت به گروه کنترل (7/37درصد ) کاهش یافت. شاخص های درد عضلانی درگروه تجربی درمقایسه با گروه کنترل به طور معناداری کاهش یافت(p<0/05). وضعیت روانی وکیفیت زندگی در گروه تجربی نسبت به گروه کنترل به طورمعنا داری بهبود یافت (p<0/05). در نتیجه می توان گفت احتمالاً برنامه بازتوانی ارائه شده دراین پژوهش توانسته است علائم منفی افراد مبتلا به فیبرومیالژی مانند درد عضلانی نقاط حساس کسالت صبحگاهی ضعف وافسردگی را کاهش دهد و ضعیت عملکردی آن ها را بهبود بخشد و در نهایت کیفیت زندگی آنها را ارتقاء دهد؛ بنابراین به نظر می رسد برنامه بازتوانی مذکور می تواند به عنوان روشی نو برای بازتوانی وکاهش علائم بیماران فیبرو میالژی در مراکز باز توانی و درمانی استفاده شود.
