۱.
کلید واژه ها:
احادیث شیعه فقه الحدیث اقبال قلوب ادبار قلوب جهاد با نفس
در منابع روایی، احادیثی با عنوان اقبال و ادبار قلوب گزارش شده که انسان را به بهره بردن از نوافل در فرصتِ اقبال و ترک آن در هنگام ادبار دل ها سفارش می کند. از سوی دیگر، روایاتی تحت عنوان جهاد با نفس، انسان را به مبارزه حداکثری با نفس خود فرا می خواند که این دو دسته روایت متعارض به نظر می رسند. این نوشتار با روش توصیفی - تحلیلی و با استفاده از شیوه گردآوری کتابخانه ای به بررسی صدوری - دلالی روایت اقبال و ادبار و تعارض آن ها با احادیث جهاد با نفس می پردازد. با بررسی های صورت گرفته می توان نتیجه گرفت که راهِ حل تعارض، استفاده از قاعده ورود و تمسک به روایاتی است که بیان گر راهکارهایی جهت درمان بیماری های روحی است.
۲.
کلید واژه ها:
معیار روایات تقیه مجلسی بحار الأنوار
علامه مجلسی به عنوان یکی از علمای بزرگ شیعه دارای نظریاتی درباره مباحث آسیب شناسی احادیث است که مشخص کردن روش و معیارهای ایشان کمک بسیاری در شناخت بهتر و تشخیص روایات تقیه ای دارد. شناخت روایات تقیه ای از آنجا ضرورت دارد که روایات ائمه: از منابع احکام است و عدم شناخت آن ها موجب ایجاد تعارض و اختلاف در بین روایات می شود. جریان سیاسی و اختلاف سطح فهم شیعیان و جریان غلو از زمینه های ایجاد روایات تقیه ای از دید علامه مجلسی هستند.شیوه پرداختن علامه مجلسی به روایات تقیه ای با جمع آوری و تحلیل شرح های ایشان در ذیل روایت هایی که به تقیه ای بودن آن ها اشاره کرده، قابل فهم و دستیابی است. با بررسی و تحلیل بیانات علامه می توان مهم ترین معیارهای شناسایی روایات تقیه ای و نشانه های این دست روایات را از دید ایشان مشخص کرد. از جمله مهم ترین مبانی علامه عبارت اند از: معیار اعتقادی، همراهی با مخالفان، اهل کتاب، مذاهب و تفکرات اسلامی، مخالفت با قول مشهور و ترس از طعنه، توبیخ و بدگویی را نام برد. سکوت هنگام پاسخ دادن، عدم اصرار به نهی کردن و پرسش مخالفین از ائمه: نیز از مهم ترین نشانه های روایات تقیه ای از دید علامه مجلسی است.
۳.
کلید واژه ها:
حدیث مفرد اعتبار راوی المعجم الاوسط طبرانی تحلیل آماری آنالیز واریانس یک طرفه
علمای حدیثی اهل سنت، با احادیثی که فقط از طریق یک راوی نقل شده، با احتیاط برخورد کرده اند؛ چنان که مالک در این باره می گوید: «شر العلم الغریب، وخیر العلم الظاهر الذی قد رواه الناس». اگر از یک راوی، تعداد قابل توجهی حدیث مفرد نقل گردد، موضوع تردید در وثاقت راوی قابل طرح است. هدف این پژوهش – که به روش توصیفی و پیمایشی انجام شده - پاسخ به این سؤال است که آیا با افزایش تعداد روایات مفرد، تغییر معناداری در وثاقت روایان این روایات ایجاد می شود یا خیر؟ جامعه آماری این تحقیق شامل 9489 روایت موجود در المعجم الاوسط طبرانی است که از این تعداد، 369 روایت به روش نمونه گیری تصادفی انتخاب و تعدادروایت مفرد هر راوی، به انضمام اعتبار وی، از طریق آنالیز واریانس یک طرفه و با استفاده از روش LSD (جهت یافتن تغییرات معنادار) و نرم افزار تحلیل آماری SPSS مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان داد که با افزایش تعداد روایات مفرد (از پنج روایت به بالا)، میانگین اعتبار روایان این احادیث به طور معناداریکاهش می یابد.
۴.
کلید واژه ها:
باور و رفتار ناصواب گراندد تئوری گلاسری تعامل تقابل تغافل
واپس گرایی و بازگشت به رسوم جاهلیت، دوری از سیره رسول خدا (ص)، فساد اقتصادی و انحراف سیاسی، میراث برجای مانده برای امام علی (ع) است. زندگی مولودی که از والدین هاشمی نسب است و تربیت یافته رسول خدا (ص) و اولین مسلمان است در دو پاره تاریخ، یعنی دوران سکوت و خانه نشینی و دوران خلافت، مملو، از رخدادهای زشت و زیباست که از جمله زشتی های آن کژاندیش ی ها و بدرفتاری های مردمان آن روزگار است.هدف از این پژوهش، بررسی و تحلیل شیوه مواجهه حضرت با این باورها و رفتارهای ناصواب است. این تحقیق به لحاظ هدف، بنیادی و و کاربردی و با روش (Grounded Theory) یا نظریه پردازی زمینه بنیان از نوع گلاسری انجام شده است که از نوعی رویکرد استقرایی بهره می گیرد و هدف آن، ساختن نظریه ای است که در زمینه مورد مطالعه صادق و روشن گر باشد. جامعه تحقیق تمام روایات امیر المؤمنین (ع)، بر اساس دو مجموعه مسند و دانشنامه الامام امیرالمؤمنین(ع) است و از نهج البلاغه و بعضی از شروح آن نیز استفاده شده است. بعد از مراحل کدگذاری باز و انتخابی و نظری مدل مواجهه حضرت با باورها و رفتارهای ناصواب ارائه شده است.
۵.
کلید واژه ها:
زن شر حدیث نهج البلاغه امام علی (ع)
از چالش های جدی فرا روی اندیشمندان مسلمان، وجود احادیثی در نکوهش زنان است که بازپژوهی آن ها می تواند نقش مؤثری در تببین جایگاه زن در اندیشه اسلام داشته باشد. روایتی که زن را شر معرفی می کند، از این جمله است. این حدیث در بین مصادر حدیثی و تاریخی، اولین بار در نهج البلاغه و با مفهومی مشابه در کتب متأخر از نهج البلاغه آمده است. فارغ از مباحث سندی، ابهام در دلالت روایت، دیدگاه های متفاوتی را در مواجه با این روایت شکل داده است؛ برخی روایت را جعلی دانسته و برخی آن را مطلقاً پذیرفته اند. خارجیه بودن قضیه و عرضی بودن مفهوم شر، نیز برای در امان ماندن از ابهام روایت، نقل شده است. به نظر می رسد ضعف سندی از یک سو و عدم سازگاری این حدیث با آموزه های قرآن و سایر روایات و نیز تعارض با سیره عملی معصومان (ع) از سوی دیگر، مانع از انتساب این حدیث به امام علی (ع) خواهد بود.
۶.
کلید واژه ها:
حدیث انگاشته من طلبنی وجدنی عشق متقابل خدا و بنده کشتن محبوب.
مواریث حدیثی به عنوان یکی از مهم ترین راه های دست یابی به معارف الهی، نیازمند حفظ آن از فراموشی و حراست از آن در برابر آسیب هایی است که این گنجینه ارزشمند را تهدید می کند. راهیابی عبارت های حدیث نما به مجموعه های روایی از جمله این آسیب هاست. یکی از گزاره هایی که به نظر می رسد در فضای تصوف و عرفان تولد یافته و به تدریج، به برخی منابع راهیافته است، عبارت است از: «من طلَبَنی وجدَنی، و من وجدَنی عرفَنی، و من عرفَنی أحبَّنی، و من أحبّنی عشَقنی، و من عشقنی عشقتُه، و من عشقتُه قتلتُه، و من قتلتُه فعلیّ دیتُه، و من علیّ دیتُه فأنا دیتُه». دغدغه این پژوهش - که با تکیه بر منابع کتابخانه ای و با روش توصیفی و تحلیلی سامان یافته - ردیابی این عبارت در منابع روایی و عرفانی و بررسی محتوایی آن است. یافته های این جستار نشان از آن دارد که این گزاره در منابع اولیه حدیثی وجود ندارد و به تدریج، با توجه به سازگاری با مشرب اهل تصوف و عرفان، به منابع روایی و عرفانی راه پیدا کرده است. افزون بر این، کاربرد اندک واژه عشق در روایات آن هم بیشتر در مفهوم منفی و برخی ناهمخوانی محتوایی آن با قرآن و سنت، پذیرش آن را به عنوان روایت، مورد تردید قرار داده است.
۷.
کلید واژه ها:
فقه الحدیث روایات غسل امام نشانه های امامت واقفیه
شماری از احادیث امامیه به این مطلب اشاره دارند که غسل امام پیشین را فقط امام پس از او باید انجام دهد. از گام های مهم برای پژوهش درباره این احادیث، دسته بندی و گونه شناسی آن هاست تا نقاط ضعف و قوت آن ها را بهتر بشناسیم و ارزیابی دقیق تری نسبت به آن ها انجام دهیم. در این مقاله، این روایات از سه جهت تقسیم بندی شده اند: اضطراب ذکر غسل در آن ها، داشتن نشانه های جعل و اشاره به بقیه اعمال تجهیز غیر از غسل. با دقت در این تقسیم بندی ها آشکار شد که قرینه های مهمی برای عدم اعتماد ما به روایات غسل وجود دارد؛ چرا که احتمال جعلی بودنِ شماری از آن ها بسیار بالاست و شماری نیز دارای دو نقل متفاوت هستند که اشاره به مسأله غسل تنها در یکی از این دو نقل وجود دارد. همچنین در تعداد فراوانی از این روایات، برخی از امور دیگرِ تجهیز، مانند تکفین یا نماز میت و... نیز الزاماً توسط امام (ع) دانسته شده است که آشکارا با واقع تاریخی تجهیز معصومان: مخالفت دارد.
۸.
کلید واژه ها:
حیا صبر شهوت جنسی جنسیت آموزه های شیعی
یکی از مسائل بنیادین در پژوهش های اخلاقی، تفاوت در ویژگی های اخلاقی زن ومرد است. در دوران معاصر، طرفداران برابری زنان با مردان، از جمله برخی اندیشمندان شیعی، سعی در انکار وجود این تفاوت ها دارند، لذا قایل به تفکیک نقش ها بر اساس جنسیت و تأثیر انکار ناپذیر آن نیستند. از منظرهای مختلفی به این موضوع پرداخته شده است. ما در این مقاله، با رویکرد تحلیل روایی، به این موضوع پرداخته ایم. با بررسی کتب روایی و نظرات مترجمان و شارحان شیعی، ذیل روایاتی که بر فزونی حیا و صبر زنان در برابر شهوت جنسی، نسبت به مردان دلالت دارد، دست یافتیم که این روایات، به لحاظ سندی و محتوایی در آموزه های شیعی معتبر هستند و همچنین تحقیقات تجربی هم، این تفاوت ها را تأیید می کنند. لذا اثبات وجود این تفاوت ها در آموزه های شیعی، مصداقی بر نفی تساوی انگاری مطلق در ویژگی های اخلاقی زن و مرد است.
۹.
کلید واژه ها:
سلیمان بن جعفر تمییز مشترکات توحید مختلفات دانش رجال
در بررسی های سندی، عناوین متعدد یک راوی و اشتراک یک اسم بر مصادیق مختلف، از موانع شناسایی هویت راویان است. هدف از این پژوهش شناخت عنوان سلیمان بن جعفر است. این اسم با القاب مختلف در اسناد روایات ذکر شده است. از آن جا که تنها عنوان سلیمان بن جعفر الجعفری در کتب رجالی متقدم موجود بوده و مورد توثیق قرار گرفته است، اتحاد سایر عناوین با این عنوان، موجب توثیق آن ها می گردد. طبق بررسی های انجام شده در این جستار، القابِ الجعفی، الجوهری، الحمیری با سلیمان بن جعفر الجعفری مشترک است. الجعفریِ مطلق نیز زمانی که راوی از امام رضا۷ باشد، با این راوی متحد است. سلیمان بن جعفر المروزی نیز مصحّف از سلیمان بن حفص المروزی است. بنابراین سلیمان بن جعفر مطلق مشترک بین البصری و الجعفری خواهد بود. اما به نظر می رسد وقتی سلیمان بن جعفر بدون قرینه ذکر شود، منصرف بر الجعفری است.
