۱.
کلید واژه ها:
هدایت الهی هدایت عمومی هدایت خاص مفهوم شناسی هدایت هدایت پاداشی
هدایت، به معنای نشان دادن راه درست مقصد، از واژه های پرتکرار در قرآن و حدیث است. هدایت، گونه ای راهنمایی، همراه با لطف و بار معنایی مثبت است؛ ولی گاه به قصد تهکّم برای غیر آن به کار می رود.
هدایت کردن خداوند به دو گونه عمومی و ویژه است. هدایت عمومی خداوند، شامل همه آفریده هاست و به سه گونه هدایت فطری، عقلی و تشریعی قابل تقسیم است که هر کدام نیز شاخه های فرعی دیگری دارند. هدایت ویژه خداوند نیز گونه ای پاداش است که به دلیل حسن انتخاب و پیمودن مسیر حق و قبول هدایت عام خداوند، شامل پیامبران، اوصیای آنان و گروندگان به آنها می شود. شکل این هدایت ها متفاوت، اما همگی نشانگر و رساننده به یک مقصود هستند.
گفتنی است خداوند جزای ستمگران را نیز با هدایت می دهد، اما هدایت به سوی دوزخ!
۲.
کلید واژه ها:
منابع حدیثی نوادر الحکمه محمد بن احمد بن یحیی ابن ولید مستثنیات روایت الکافی کلینی
نوادر الحکمه، اثر محمّد بن احمد بن یحیی اشعری یکی از مهم ترین منابع اصیل روایی و از مآخذ کتاب های چهارگانه شیعه است. دانشمندان شیعه این کتاب را به نیکویی ستوده اند، جز آن که محمّد بن حسن بن ولید، محدث نقّاد قرن سوم، بر پاره ای از راویان آن خرده گرفته و روایات مؤلف نوادر الحکمه از این راویان را استثنا نموده و در خور روایت و نقل ندانسته است. نجاشی، سیاهه این راویان را در فهرست خود فراهم آورده است. حال، با توجه به این که نوادر الحکمه یکی از منابع کتاب الکافی بوده است. این نوشتار، روایات شیخ کلینی را از مستثنیات ابن ولید استخراج کرده و در پایان، تحلیلی آماری از آنها ارائه می نمایید.
۳.
کلید واژه ها:
روایات تفضیل اصول الکافی اختلاف الحدیث تعارض حدیث فقه الحدیث
دسته ای از اخبار و احادیث خاندان وحی (ع) از برترین ها در گفتار، رفتار و عبادات سخن می گویند. تعداد این قسم از روایات در اصول الکافی فراوان است و مهم ترین ویژگی آنها تبیین برتری امری با اسم تفضیل است که به سبب همین ویژگی، در نگاه نخست، ممکن است روایات با یکدیگر متعارض جلوه کنند. پژوهش حاضر میزان سازگاری یا ناسازگاری میان این دست از اخبار را مورد بررسی قرار می دهد. از مهم ترین یافته های تحقیق پیش رو، اثبات این نکته است که اختلاف میان روایات تفضیلی از نوع اختلاف بدوی یا ظاهری است که با تأمل در موضوع هر یک از روایات و یا کشف رابطه میان آنها با یکدیگر و نیز درک شرایط مخاطب و عناصر دیگری از این دست، قابل رفع خواهد بود.
۴.
کلید واژه ها:
اقتباس ادعیه مأثور قرآن در ادعیه صنایع ادبی
نیایش های معصومان فصلی فربه از فرهنگ زندگی ایشان است. از آنجا که پیوند اهل بیت 7 با قرآن جاودانه است، بی گمان، قرآن - بیش از هر منبعی- خاستگاه اندیشه ها و رفتارشان در هر بخش از سیره گفتاری و رفتاری، از جمله « دعا» است. دعا، میراثی گرانسنگ و ذخیره ای ارجمند از آموزهای بنیادین دینی است، که با بهره گیری از قرآن فراز آمده است و آینه وار، اندیشه های قرآنی آنان را بازتاب می دهد و با زبانی خاص که در آن مخاطب خداست، بسیاری از معارف قرآن را باز می گوید. اثبات این مدعا، نیازمند کاویدن گونه های این تجلی وانگیزهای این وام گیری است. مقاله پیش روی با مقدماتی چند، گونه ای از این تجلیات را در حد وسع بر می رسد تا خواننده محترم را با انگیزه ها و برکات این وام گیری تا حدودی آشنا سازد.
۵.
کلید واژه ها:
احادیث تفسیری تفسیر مقارن اهل بیت تفسیرصحابه تفسیر تابعان
کلمات اهل بیت - که ریشه در آگاهی های وحیانی دارد - از ویژگی هایی چون اشارات، معاریض، و محاسن برخوردار است. در این مقاله تلاش شده است تا نشان داده شود که یکی از موثرترین راه ها برای شناسایی و شناساندن این ویژگی ها، ملاحظه روایات تفسیری آن بزرگواران در مقایسه با منقولات تفسیری صحابه و تابعان است؛ چه این که در نگاه مقایسه ای، علاوه بر آشکار شدن وجوه تمایز بین سخنان معصوم و غیر معصوم، امکان قضاوت و داوری برای جویندگان حقیقت به آسانی میسر شده و در ترازوی عقل و علم، افق های تازه ای فراروی آنان در درک حقانیت و اصالت مکتب اهل بیت گشوده می شود. همچنین، ضمن بیان نمونه هایی، مهم ترین مزایا و فواید این نگرش تبیین شده است. بازگشت به تعامل علمی بین مذاهب اسلامی در حوزه تفسیر و حدیث، غنی سازی دانش های دینی مسلمانان و نشر علوم و معارف اهل بیت (ع)، از جمله آثار بر شمرده شده در این نوشتار است.
۶.
کلید واژه ها:
احادیث تقیه ای پالایش احادیث منابع روایی
«تقیه» و مباحث مرتبط با آن، در طول تاریخ تشیع، از اهمیت خاصی برخوردار بوده، و بحث های گوناگونی در باره صورت گرفته است. یکی از دیدگاه هایی که از قدیم به برخی از بزرگان منسوب شده و از زمان مرحوم صاحب جواهر، با توجه به دفاع ایشان از این نظریه، مورد توجه قرار گرفته، نظریه حذف احادیث تقیه ای توسط اصحاب و محدثان از کتب روایی خود، به ویژه کتب معتبری مانند: الکافی، من لا یحضره الفقیه، تهذیب الاحکام، الاستبصار، وسائل الشیعه و... است. این نظریه از آن جا که در سال های اخیر نیز مورد اقبال برخی از بزرگان در دوره معاصر قرار گرفته، ما را بر آن داشت آن را در این نوشتار به نقد و بررسی گذاشته و ضمن طرح ایرادات این نظریه، به این نتیجه دست یابیم که در کتب روایی معتبر شیعه، احادیث تقیه ای وجود دارد و فقیه در مقام استنباط باید از جهت صدور نیز روایات را بررسی کامل نماید
۷.
کلید واژه ها:
دعا ماه رجب شیخ طوسی مصباح المتهجد مضامین ادعیه
بخش عمده ای از میراث حدیثی شیعه را «ادعیه مأثوره» و زیارات تشکیل می دهند. از دوره های نخستین تدوین حدیث، این نکته مورد توجه محدّثان بوده و کتبی را به این موضوع اختصاص داده اند. از میان این کتب، مصباح المتهجد شیخ طوسی از اعتبار و اهمیّت بیشتری برخوردار است. در میان ادعیه مأثور، ادعیه ماه رجب از نظر کثرت و مضمون با چهارده دعا جلب توجه می کند. تحلیل مضامین ادعیه ماه رجب بر اساس مصباح، محور این پژوهش است. با به کارگیری روش تحلیلی، مؤلفه های دعا در هفت محورِ درخواست های فردی و گروهی، زمان، نام پیامبران، مفاهیم پرتکرار، درود، ادبیات و آیات تحلیل می شود. مفاهیم اعتقادی پرتکرارترین مفهوم بوده و تمامی دعاها مزّین به صلوات و دارای صنایع بلاغی فراوان هستند . اکثر مفاهیم دعاها برگرفته از آیات است.
۸.
کلید واژه ها:
تاریخ حدیث بلخ محدثان شیعه کتاب های حدیثی جلسات حدیث
منطقه «بلخ» از جمله مناطقی است که حدیث شیعه مدتی از حیات خویش را در آن سپری کرده است، ولی پژوهشی مستقل در بازخوانی تلاش محدثان شیعه در این منطقه شکل نگرفته است. این منطقه بخشی از خراسان بزرگ در قدیم بوده و اکنون شامل استان هایی در ازبکستان و افغانستان شود. حضور محدثان بلخی در این منطقه و بلخیان مهاجر به دیگر حوزه های حدیثی شیعه از یک سو و اقبال دانشیان شیعی به حضور در این مناطق سبب شد که حوزه حدیثی بلخ سامان یابد. در این پژوهش، نام یکصد و یک راوی بلخی در متون روایی و رجالی شیعه، تا پایان سده پنجم هجری کشف شده که حدود پانزده نفر از ایشان نویسنده ده ها اثر روایی بوده ا ند. همچنین بسیاری از شاخص های یک حوزه حدیثی، نظیر برپایی جلسات حدیث، در بلخ دیده می شود. این پژوهش، مقدمه ا ی است برای تحلیل ها و بررسی های دقیق حدیث شناسان و پژوهشگران عرصه تاریخ حدیث.
۹.
کلید واژه ها:
عهدنامه مالک اشتر نهج البلاغه تصحیف تقطیع درج سقط
هدف این پژوهش، بررسی و مقایسه تطبیقی متن عهدنامه در کتب موجود، برای کشف اختلاف این متون و کمک به رسیدن به متنی استوار است. این بررسی و مقایسه از دو منظر قابل توجه می نماید: اول، از منظر آماری تا حجم کلی متن ها، تفاوت ها و اضافات معلوم شده و محلی که متن ها به هر نحوی با هم تفاوت پیدا می کنند، شناسایی شود؛ دوم، از منظر آسیب شناسی حدیث تا آسیب های احتمالی امکان سنجی شده و موارد آن به اجمال گزارش شود.
نتیجه این مقایسه نشان داد بیش از چهل مورد تصحیف، بیست مورد درج، دست کم پنج مورد سِقط و حدود هفتاد مورد تقطیع محتمل است. اضافات فراوان و گاه بسیار مهم و برجسته متن تحف العقول، قرابت نسبی متن نهج البلاغه و نهایه الإرب، تفاوت متون سه گانه در موارد متعددی و وجود اضافات اختصاصی برای هر سه متن، از دیگر نتایج این پژوهش است که نشان گر چگونگی رابطه بین این سه متن است. همچنین، ادعای تفاوت منابع مورد استفاده این سه کتاب، از دل این نتایج برآمده و دست کم قابل طرح خواهد بود.
