پژوهشنامه مطالعات وقف و امور خیریه

هدف از انجام این پژوهش، بررسی تأثیر ترویج فعالیت های خیرخواهانه در شبکه های اجتماعی بر ارزش ویژه مؤسسات خیریه گلستان علی(ع) ازطریق نقش میانجی تجربه برند و تعدیل گری منحصربه فرد بودن ادراک شده بوده است. جامعه آماری تحقیق حاضر، کلیه نیکوکارانی است که سابقه همکاری با مؤسسه گلستان علی(ع) را داشته اند که تعداد آنها نامشخص بوده است. تعداد اعضای 280 نفر براساس روش سرانگشتی کلاین (5 تا 10 برابر تعداد گویه ها) و به روش غیرتصادفی دردسترس انتخاب شدند. ابزار پژوهش پرسشنامه استاندارد برگرفته از پژوهش های پیشین با 28 گویه بوده که برای آزمودن روایی از روایی محتوا و تأیید خبرگان و برای روایی سازه از روایی سازه، همگرا و واگرا بهره گرفته شده است. پایایی پرسشنامه با آلفای کرونباخ و پایایی مرکب (بیش از 7/0) انجام شده است. تجزیه وتحلیل داده ها به روش معادلات ساختاری با نرم افزار پی ال اس 4 انجام شده است. نتایج نشان دادند تأثیر فعالیت های خیرخواهانه در شبکه های اجتماعی بر ارزش برند مؤسسه خیریه و تجربه برند معنادار بوده است. به علاوه، فعالیت های خیرخواهانه در شبکه های اجتماعی ازطریق نقش میانجی تجربه برند و تعدیل گری منحصربه فرد بودن ادراک شده بر ارزش برند مؤسسه خیریه نیز معنادار گزارش شده است. همچنین، نقش میانجی تعدیل شده در مدل نیز تأیید شد

حضور بخش دولتی و غیردولتی در حوزه امور خیریه در کشور، هم ایجادکننده فرصت و هم تهدید برای کشور است. نظام حکمرانی امور خیریه در ایران با چالش های متعددی روبه رو است. بر این اساس، این حوزه نیازمند به تنظیم گری است؛ اما موفقیت هر سیاستی در گرو شناخت و فهم دقیق وضعیت موجود است. یکی از موضوعاتی به کاربردنی در این زمینه، شناخت اولویت های ذهنی مدیران خیریه های دولتی و غیردولتی است. در این پژوهش، با استفاده از روش شناسی کیو تلاش شده است تا نوع شناسی از اولویت های ذهنی مدیران خیریه های دولتی و غیردولتی در موضوع مدیریت امر خیر در کشور ارائه شود. برای این منظور، ابتدا در فاز کیفی عبارت های کیو ازطریق مصاحبه با مدیران، استخراج و در قالب 31 عبارت نهایی شد. در فاز کمی، پرسشنامه کیو حاصل از 18 نفر از مدیران خیریه ها تجزیه وتحلیل و با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی، گروه های ذهنیتی شناخته شدند. بر این اساس، شش گروه ذهنی شامل قائلان به مردمی سازی با محوریت تنظیم گری دولت، قائلان به ارتقای عملکرد خیریه ها، قائلان به حضور شفاف مردمی، مخالفان تصدی گری دولتی، حاکمیت گرایان و تبلیغ گرایان شناسایی شدند و ذهنیت هر گروه توضیح داده شد. براساس یافته های این پژوهش، برای طراحی نظام کلان مدیریت امور خیریه در کشور، باید تلاش کرد تا به عناصر مشترک در بین ذهنیت ها مانند ضرورت مردمی سازی امر خیر در کشور توجه کرد و از محورهایی که مورد اتفاق کامل در بین مدیران نیست، فاصله گرفت.

مشکلات محیط زیستی در سطح جهان و ازجمله ایران بحران هایی را ایجاد کرده است. برای تعدیل این مسائل و ایجاد سازگاری، مشارکت همه گروه های محیط زیستی ضروری است. با توجه به اینکه سمن های محیط زیستی می توانند بسترساز تغییر در رفتارهای محیط زیستی در جامعه باشند، هدف ما در این پژوهش سنجش میزان مشارکت کنشگران سمن های محیط زیستی با رویکرد فرهنگ محیط زیستی است. روش تحقیق، پیمایش و تکنیک گردآوری داده ها پرسشنامه بوده است. جامعه آماری پژوهش، کلیه اعضای سمن های محیط زیستی ثبت شده شهر تهران بودند که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی نسبی، 376 نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. تجزیه وتحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS انجام گرفت. برای پایایی پرسشنامه از ضرایب آلفای کرونباخ استفاده شد که برای همه متغیرها پذیرفتنی بوده است. همچنین، اعتبار پرسشنامه ازطریق اعتبار صوری با استفاده ازنظر متخصصان و صاحب نظران در حوزه موضوع مورد مطالعه سنجیده شده و نیز برای اعتبار سازه، از آزمون تحلیل عاملی استفاده شده است. نتایج این آزمون، اعتبار سازه متغیرهای تحقیق را تأیید کرد. یافته های پژوهش حاکی از سطح بالای فرهنگ محیط زیستی در بین اکثریت پاسخگویان (3/97) بود. همچنین، بین فرهنگ محیط زیستی و مشارکت اعضای سمن ها رابطه مثبت، مستقیم و معنی داری گزارش شد. افزون بر این، نسبتی از واریانس متغیر مشارکت که متغیرهای پژوهش تبیین کردند، 7/33 درصد است؛ یعنی 7/33 درصد از تغییرات متغیر مشارکت محیط زیستی با متغیرهای مستقل پوشش داده می شود. می توان نتیجه گرفت در تعامل بین فرهنگ و جامعه، آنچه هدایت گر رفتار و مشارکت است، فرهنگ است و با در نظر گرفتن ابعاد فرهنگی یا تغییر در آنها می توان سمت وسوی کنش های انسان ها را نیز تغییر داد و مشارکت آنها را در راستای توسعه پایدار افزون کرد.

با توجه به اهمیت روزافزون مبحث امور خیر و کمک به همنوع، تحلیل و شناخت آینده مؤسسات خیریه مهم است؛ بنابراین، هدف این پژوهش، شناسایی آینده های محتمل و ممکن برای مؤسسات خیریه شهر کرمانشاه است. پژوهش حاضر از نوع تحقیقات کیفی بوده که از روش دلفی با استفاده از تحلیل تم برای تحلیل داده های حاصل از پرسشنامه باز و مصاحبه استفاده می کند. همچنین، از علم آینده پژوهی، روش سناریونویسی و ابزار نرم افزار ویزارد و رویکرد عدم قطعیت شوارتز برای ترسیم آینده استفاده شد. جامعه آماری پژوهش شامل کارشناسان و متخصصان حوزه خیریه در شهر کرمانشاه شامل مدیران و کارشناسان سازمان های ذی ربط نظیر سازمان بهزیستی، اداره اوقاف و امور خیریه و مدیران و مؤسسان مؤسسات خیریه شهر کرمانشاه است که ازطریق نمونه گیری هدفمند و با استفاده از روش گلوله برفی، تعداد 23 نفر انتخاب شدند. طبق نتایج پژوهش، دو پیشران اصلی: وابستگی مؤسسات خیریه به دولت در مقابل استقلال آنها و فعالیت تخصصی و زنجیره ای خیریه ها در مقابل جزیره ای عمل کردن برای شناسایی سناریوها و ترسیم آینده، انتخاب و سپس اولویّت سناریوها و آینده ها مشخص شدند؛ آینده محتملِ توسعه فعالیت های سازمانی دارای بالاترین اولویّت بود. سپس حفظ و تقویت موقعیت فعلی، تقویت جایگاه سازمانی و کاهش فعالیت مؤسسات در اولویت های بعدی هستند. به مدیران مؤسسات خیریه و مسئولین امور خیر توصیه می شود به توسعه سازمانی و تخصص گرایی فعالیت های مؤسسات بپردازند.

فعالیت های خیرخواهانه از دیرباز مورد توجه تمامی جوامع انسانی بوده و در حال حاضر، استمرار آن به دلایل متعدد امری اجتناب ناپذیر است. شیوع بیماری کرونا و تأثیر فعالیت های خیرخواهانه در پایش آن نشان داد این قبیل امور می توانند در ارتقای سطح کمی و کیفی حکمرانی نقش کلیدی ایفا کنند. جامعه مدنظر این پژوهش، خیرین، مدیران ارشد کمیته امداد و مدیران بنیادهای خیریه سطح کشور تعیین شدند و از این بین تعداد 31 نفر ازطریق نمونه گیری هدفمند برای انجام مصاحبه های نیمه ساختاریافته انتخاب شدند. با استفاده از روش تحلیل مضمون، تجربیات و درس آموخته های کرونا در پنج محور اقتصادی، همیار بهداشتی، نبرد جهادی، حامی معنوی و قانون مداری شناسایی شدند. همچنین، با در نظر گرفتن معضلات اجتماعی و اقتصادی کشور، نقش فعالیت های خیرخواهانه در آینده در پنج محور تقویت بنیه معیشتی نیازمندان، جهاد آموزشی، ارتقای سطح بهداشت، مولدسازی فرهنگ و حکمرانی هوش مصنوعی شناسایی شد. فعالیت های خیرخواهانه در دوران شیوع کرونا در کشور نشان داد که از ظرفیت های این حوزه علاوه بر مسائل بهداشتی می توان در سایر بخش های حساس کشور نیز استفاده کرد.استفاده از ابزارهای نوین نظیر هوش مصنوعی در راستای شناسایی افراد نیازمند و پیش بینی وضعیت آتی این حوزه و همچنین، ایجاد شبکه های ارتباطی بین خیرین در راستای هم افزایی ظرفیت های این افراد از مهم ترین کارویژه های این قبیل امور خواهد بود.

موقوفات ازجمله منابع اقتصادی و اجتماعی ارزشمند است که با هدف حمایت از فقرا، ترویج علم و فرهنگ، تقویت عبادات و خیرات و غیره تأسیس شده است. بهره وری آن به معنای استفاده بهینه و بهتر از موقوفات، یک الزام و ضرورت اقتصادی، اجتماعی و جغرافیایی است. در جهان امروز برای بهینه نمودن فرایند تصمیم گیری و برنامه ریزی باید آینده نگری رویکرد حاکم باشد؛ زیرا شناخت و ارزیابی واقعی حاصل از شیوه نگریستن علمی به آینده به دست خواهد آمد. بدین ترتیب، به منظور اینکه در آینده بتوان شاهد افزایش بهره وری موقوفات در فضای روستایی شهرستان بیرجند و همچنین تقویت نقش آن در اقتصاد این سکونتگاه ها بود، با رویکرد آینده نگری، عوامل کلیدی توسعه آن تحلیل شده اند. نوع پژوهش، کاربردی و از لحاظ فرایند اجرا نیز آمیخته بوده است. به کمک مطالعات اسنادی، مصاحبه های نیمه ساختاریافته و پرسشگری داده ها جمع آوری شده اند. شناخت عوامل کلیدی با استفاده از دو روش دلفی و تحلیل ماتریس اثرات متقاطع در نرم افزار MICMAC انجام شده است؛ به طوری که از مجموع گزاره های گردآوری شده، درنهایت گروه 12 نفری خبرگان 14 عامل را تأیید نهایی کردند. براساس یافته ها، وضعیت نظام مطالعه شده تاحدودی ناپایدار شناخته شد. بین عوامل «حمایت گری مالی از بهره برداران خرد با سازوکاری نظیر صندوق های خرد اعتباری» به عنوان پیشران دارای بیشترین اثرگذاری مستقیم و «حاکم شدن رویکرد مدیریت اقتصادی در تمامی سطوح» به عنوان پیشران با بیشترین اثرپذیری مستقیم در برنامه ریزی توسعه بهره وری موقوفات روستایی شهرستان بیرجند شناخته شد. همچنین، در حالت غیرمستقیم بیشترین اثرگذاری مربوط به پیشران «راه اندازی گروه های توسعه روستایی موقوفه محور» و بیشترین اثرپذیری نیز مربوط به «توسعه کشت محصولات راهبردی و دارای مزیت» است.

از رویکردهای مهم بازاریابی، بازاریابی خیرخواهانه است که امروزه توجه بسیاری از برندها را به خود جلب کرده است. این نوع بازاریابی ازطریق همکاری با بنگاه های خیریه یا سایر روش های خیرخواهانه انجام می شود؛ بنابراین، هدف پژوهش حاضر، سنجش تأثیر بازاریابی خیرخواهانه بر قصد خرید مشتریان و وفاداری آنها نسبت به برند است. پژوهش ازنظر هدف، کاربردی و ازنظر ماهیت توصیفی تحلیلی است. جامعه آماری این پژوهش مصرف کنندگان محصولات غذایی برند اصالت در شهر اصفهان بودند که 384 نفر از آنها به صورت نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. گرد آوری داده ها ازطریق سه پرسشنامه بازاریابی خیرخواهانه توسط توماس و همکاران (2019)، قصد خرید خاتون و همکاران (2020) و وفاداری به برند آتولکار (2020) صورت گرفت. بررسی داده ها به روش معادلات ساختاری و با استفاده از نرم افزار Smartpls3 انجام شد. یافته های حاصل از بررسی مدل معادلات ساختاری نشان دادند بازاریابی خیرخواهانه بر قصد خرید مشتریان با ضریب 254/0 تأثیر معناداری دارد. همچنین، بازاریابی خیرخواهانه بر وفاداری به برند با ضریب 928/0 تأثیر معناداری دارد. نقش میانجی وفاداری مشتریان به برند نیز در رابطه بازاریابی خیرخواهانه و قصد خرید مشتریان با ضریب تأثیر 678/0 تأیید شد؛ بنابراین، استفاده از بازاریابی خیرخواهانه یکی از روش های افزایش وفاداری مشتریان و نیز بهبود قصد خرید آنها است.

بیماری ام اس، یکی از چالش های مهم در عرصه سلامت اجتماعی است. امروزه، شهر اصفهان با شیوع بالای ام اس و مشکلاتی همراه آن رو به رو است. راهکارهای تاب آوری از این بیماری مادام العمر می تواند از مشکلات بیماران ، خانواده ها و کادر درمانی بکاهد. هدف پژوهش حاضر، تحلیل روایت زنان ام اس از برنامه های فرهنگی - هنری خیرین مدنی در مؤسسه خیریه بقیه الله خمینی شهر است. برای دستیابی به هدف مذکور، از روش تحلیل روایت استفاده شده است. داده های پژوهش نیز با مصاحبه روایی عمیق 17 نفر از زنان بیمار ام اس عضو مؤسسه خیریه بقیه الله خمینی شهر گردآوری و با مدل روایی کلاندین و کانلی تحلیل شده اند. داده ها با استفاده از نرم افزار MAXQDA2018 تحلیل و بررسی شدند. یافته ها نشان داده اند آموزش مهارت های اجتماعی و هنری برای این زنان، حاوی دست آورد هایی از جمله  انگیزه و هدف در زندگی بوده و تغییرات مطلوب رفتاری مانند افزایش عزت نفس، امیدواری، شادی و توانایی مدیریت افکار به همراه داشته و آنان را از انزواگرایی به فعال شدن در جامعه تشویق کرده است. مشارکت بیماران در حین یا بعد از کلاس و کارگاه ها و برنامه های فرهنگی و هنری، گفت و گو های اجتماعی ایجاد کرده که حاوی اطلاعات درمانی و راهکاری است، همبستگی بالایی در این افراد شکل گرفته و انرژی مثبت دریافت شده به بهبود بیماری و ادامه روند درمان کمک کرده است.

ساختار مناسب و کارآمد، اولین و مهم ترین عامل رسیدن به اهداف در تمامی نظام ها ازجمله نظام تعاون است. یکی از رویکردهایی که سبب تعالی نظام تعاون در کشور می شود توجه به امور خیریه و وقف در نظام تعاون در کشور است. هدف از اجرای تحقیق حاضر شناسایی ابعاد و مؤلفه های ساختار تعاون کشور با رویکرد وقف و امور خیریه است. این تحقیق ازنظر هدف کاربردی است و با روش آمیخته انجام شد. در راستای انجام مطالعه کیفی - کمی از روش مطالعه کیفی تحلیل مضمون، مصاحبه ای نیمه ساختاریافته با 15 نفر از خبرگان دانشگاهی و مدیران حوزه تعاون انجام شد و به منظور غربالگری و اجماع نظر خبرگان با روش کمی دلفی فازی تعداد 10 نفر از خبرگان انتخاب شدند. در طراحی ساختار تعاون کشور با رویکرد وقف و امور خیریه تلاش شد با حذف رویه های زائد و کاهش بوروکراسی، حذف وظایف مشابه و تکراری، رفع وظایف متداخل و موازی کاری ها، عدم پیچیدگی و عدم تمرکز، علاوه بر لحاظ کردن ویژگی های سادگی و چابکی و کاهش تصدی گری دولت در بخش تعاون، ارتباط منطقی بین اجزای تشکیل دهنده، برقرار و ساختاری مناسب ارائه شود. همچنین، به منظور همکاری در تدوین سیاست های تعاون کشور و انسجام و هماهنگی تمام دستگاه ها و همسوکردن فعالیت ها برای نظام مندسازی امور خیریه در نظام تعاون کشور با اهداف و سیاست ها و نظارت بر حسن اجرای آن، تشکیل شورای ملی تعاون با دبیری وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی پیشنهاد شد.

ایثار تاکنون به عنوان موضوعی پژوهشی در ادبیات رفتار سازمانی و مدیریت شایان توجه قرار نگرفته است. اگرچه مبانی نظری در خصوص ایثار و فداکاری در روانشناسی غربی مشاهده می شود، مرور ادبیات این موضوع نشان می دهد با وجود اینکه ایثار و فداکاری پدیده ای است که در همه انسان ها و در همه ادوار تاریخ مشاهده می شود، به فداکاری و ایثار در محیط های کاری و سازمانی کمتر توجه شده است؛ بنابراین، در پژوهش حاضر به دنبال مفهوم پردازی رهبری ایثارگرانه در سازمان های عمومی با استفاده از نظریه داده بنیاد هستیم.پژوهش حاضر از نوع اکتشافی و مبتنی بر روش داده بنیاد است و برای گردآوری داده ها از مصاحبه استفاده شده است. جامعه آماری این پژوهش، مدیران سازمان های عمومی کشور و روش نمونه گیری، از نوع هدفمند است.در این پژوهش، یادگیری اجتماعی، هدفمندی و آرمان گرایی، ارزش های جوهری و هویت جمعی و مشترک به منزله عوامل علّی اثرگذار در شکل گیری بر پدیده محوری یعنی آگاهی و شناخت هستند. بحران، نوع وظیفه، مأموریت سازمان و جو احساسی، عوامل زمینه ای مؤثر در افزایش آگاهی و شناخت رهبر برای اقدام های ایثارگرانه معرفی شده اند. همدلی و همدری ازجمله شرایط مداخله گر است و خودپنداره مثبت به مثابه راهبرد شناسایی شده است که در اثر کنش و برهم کنش پدیده محوری شکل می گیرد که درنهایت به بروز پیامدهایی نظیر ابرازگری و کنش گری اجتماعی، تاب آوری و تحمل سختی ها و تمایل به خدمت و انجام وظیفه منجر خواهد شد. سازمان های عمومی کشور، به ویژه در شرایط اقتصاد مقاومتی نیازمند مدیرانی است که ایثارگرانه به اهداف سازمان پایبند باشند و منافع شخصی و گروهی را فدای منافع ملی کنند. کسب شناخت از پدیده ایثار به ارتقا و تقویت این گونه رفتارها در سازمان کمک می کند. در این پژوهش، الگویی داده بنیاد از کنش ها و برهم کنش های رهبران ایثارگر در سازمان ارائه شده است.

موفقیت در جلب مشارکت خیرین ازطریق فعالیت های ترویجی از چالش های مهم خیریه ها است. تبلیغات از مهم ترین ابزارهای ترویجی در خیریه ها است. طبق تحقیقات، تطابق ارزش های گنجانده شده در تبلیغ و ارزش های جامعه هدف، بر اثربخشی تبلیغ تأثیرگذار است؛ بنابراین، پژوهش حاضر به دنبال بررسی این است که به کارگیری کدام ارزش های فرهنگی در تبلیغات خیریه به تبلیغات اثربخش تری منجر می شود.پژوهش ازنظر هدف، کاربردی و ازنظر روش، توصیفی است که طی دو مرحله کیفی و کمّی انجام شد. ابتدا با استفاده از تحلیل محتوای تفسیری، ارزش های فرهنگی موجود در هر یک از 18 تبلیغ منتشرشده کمیته امداد امام خمینی قم مشخص شدند. سپس با انجام مطالعه میدانی، نظرات 100 مخاطب قمی درباره جنبه های مختلف اثربخشی هر تبلیغ سنجیده شدند و میانگین رتبه اثربخشی هر تبلیغ و هر ارزش فرهنگی با استفاده از آزمون فریدمن مشخص شد.درحالی که ارزش های مهرورزی، دینی (اطمینان بخش)، خانواده، فردگرایی، دینی (منطقی)، اقتصاد و امنیّت، پرتکرارترین ارزش ها در تبلیغات بررسی شده هستند، استفاده از ارزش های خانواده، کار، فردگرایی، میهن پرستی، دینی (منطقی) و جمع گرایی، به تبلیغات اثرگذارتری منجر شده اند. با توجه به محدودیت منابع خیریه ها و هزینه بالای تبلیغات، بازاریابان خیریه باید در به کارگیری ارزش ها در تبلیغات دقت بیشتری داشته باشند.

نیکوکاری به عنوان یک فعل انسانی متأثر از امیال، ذهنیت ها، تجربیات و حالات روانشناختی افراد است. وضعیت های روانشناختی مختلف می توانند بر نیکوکاری مانند تمام رفتارها و ادراکات انسان تأثیر بگذارند. این پژوهش درصدد درک این نکته است که علائم اختلال نارسایی توجه / بیش فعالی چگونه ادراک کودکان از نیکوکاری را متأثر می کند. طرح پژوهش حاضر، کیفی و از نوع تحلیل مضمون است. مشارکت کنندگان پژوهش ۱۰ نفر از کودکان ۶ تا 12 سال مبتلا به اختلال نارسایی توجه / بیش فعالی در شهر اصفهان بودند که با روش تحلیل مضمون استقرایی و با رویکرد مصاحبه نیمه ساختاریافته مطالعه شدند.یافته ها در قالب 5 مضمون اصلی (مفهوم نیکوکاری، ویژگی های افراد نیکوکار، ادراک فرد از نیکوکاری خودش، ادراک فرد از نیکوکاری دیگران و هویت ذی نفعان) و 17 مضمون فرعی چهارچوب بندی و تشریح شدند که معرف ادراکات شرکت کنندگان از نیکوکاری هستند.علائم ADHD، مانند تکانشگری، نارسایی توجه، بدتنظیمی هیجان و ...، بر شکل دهی و تمییز و تعمیم مفهوم نیکوکاری و نیز بر ادراک فرد از نیکوکاری خود و دیگران و هویت افراد ذی نفع از نیکوکاری اثرگذار هستند و بر سطح انتزاع فرد در تفکر درباره این مفهوم نیز مؤثر واقع می شوند.