مطالعات دین پژوهی

پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه بین شیوه های تربیتی با مسئولیت پذیری کودکان با تأکید بر منابع اسلامی تهیه شده است. پژوهش از نوع کیفی بوده و پس از جمع آوری مطالعه آیات و روایات، تحلیل محتوای دینی صورت گرفته و گزاره های تربیتی آن به دست آمده است، در گام بعد ابعاد روان شناختی و تربیتی سبک تربیتی و مسئولیت پذیری استنتاج شده و با سبک های تربیتی در روان شناسی (مستبدانه، سهل گیرانه و مقتدرانه ) مورد تطبیق و تأثیر آن بر مسئولیت پذیری کودکان بررسی شده است. یافته های پژوهش حاکی از این است که بهترین شیوه فرزندپروری که با شیوه تربیتی اسلام همخوانی دارد، سبک مقتدرانه است؛ زیرا والدین با حساسیت و مهربانی بیشتری به نیاز های فرزندانشان توجه می کنند، و با اعتدال در محبت و آزادی، امنیت عاطفی، استقلال، توانایی اجتماعی و مسئولیت پذیری را افزایش می دهند. موارد ذکر شده در شیوه تربیتی سهل گیرانه و مستبدانه بسیار پایین است.  

  تنبیه از روش های مهم و مؤثر تربیتی است که برخلاف وجهه ناخوشایند و آفت هایی که دارد در طول تاریخ تعلیم و تربیت بشر سابقه زیادی دارد. امروزه نیز برخی اندیشمندان حذف آن را به خاطر بازدارندگی آن در شرایط خاص نمی پسندند. بدیهی است استفاده نادرست از این روش اگر براساس اصول و ضوابط مناسب نباشد، آسیب های متعددی برای فرد و جامعه به دنبال دارد که در منابع اسلامی نیز به حد مطلوبی به این آسیب ها و حتی راهکار های برون رفت از آن پرداخته شده است. در پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی، آسیب های مطرح شده در منابع اسلامی، اعم از آسیب های جسمانی، روانی، اخلاقی، اجتماعی، شخصیتی، دینی و اخروی و حتی راهکار های برون رفت از این آسیب ها اعم از آموزش روش های مختلف تربیتی به والدین، هماهنگی در تربیت، عدم تصمیم گیری در حال عصبانیت و کاستن از سختی شرایط زندگی، کشف، ارائه و تبیین شده است.  

 در وصف بعثت پیامبر(ص) و نصب امامان معصوم (ع) هدیه ای الهی است آیاتی در قرآن آمده است که درصورت الگو گیری بشر از آنها آرزوی دیرینه او یعنی، تشکیل جامعه آرمانی اسلامی با هدف ایجاد فرصت برای دستیابی به هدف اصلی خلقت که در گرو معرفت الهی است محقق خواهد شد. نوشتار حاضر باروش توصیفی-تحلیلی و با بهره گیری از تفاسیر و منابع کتابخانه ای درصدد پاسخ گویی به این پرسش است که شاخه های تربیتی آیات مربوط به امامت در تحقق جامعه مورد انتظار اسلامی چگونه منشأ اثر است. یافته های پژوهش نشان می دهد باتوجه به شاخص های تربیتی آیات امامت که ناظر به خود مقام امامت و هدایتگری انسان است، مردم و مسئولان جوامع اسلامی باید با داشتن روحیه ولایت پذیری و اطاعت از امام در رشد معنوی و مادی افراد جامعه تلاش کنند.

دغدغه و آرزوی دیرینه بسیاری از انسان ها، رسیدن به قله کمال است. صبر که در آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت (ع) به وفور از آن یاد شده است عامل تکامل دهنده روح و بعد معنوی انسان است. صبر بر طاعت، صبر بر مصیبت، صبر بر دوری از گناه و معصیت از عوامل مهم در آیات قرآن است که می توان با آن، موانع تکامل گرایی را از سر راه برداشته و به سرمنزل مقصود نهایی رسید. نوشتار حاضر با مراجعه به روایات اهل بیت (ع)، آیات قرآن و سخنان اندیشمندان بزرگ مسلمان با بررسی انواع صبر و تحلیل آن برای رسیدن به کمال نوشته شده است. نتایج نشان می دهد که انسان با صبر می تواند از گناهان دوری کند، سختی ها و مصائب را تحمل کرده و با پرورگار عالم هستی انس و الفت بگیرد. این عوامل مهم، زمینه ساز رسیدن انسان به کمال مطلق است. روایات اهل بیت (ع) به ویژه سخنان حضرت علی(ع) در برجسته کردن ارتباط صبر و تکامل روحی درخور توجه است.  

روان شناسی شخصیت سالم یکی از مباحث بنیادین در اندیشه معاصر است که روان شناسان در معرفی آن، نظر واحدی ندارند. ازآنجاکه تأثیر مبانی فلسفی در حوزه روان شناسی امری بدیهی است، نظریه های غربی که ریشه در فلسفه پوزیتیویستی و یا فلسفه کانت و اگزیستانسیالیستی مادی گرایانه دارند تأثیر زیادی بر نگرش های روان شناسانه به انسان و شخصیت او دارند. نگاه مادی به انسان، نگاه او از زاویه محدود است و این باعث می شود بسیاری از ابعاد وجود او مورد غفلت قرار بگیرد. باتوجه به نکات فوق در پژوهش حاضر تلاش می شود که دیدگاه اسلام برای مثال یک ایدئولوژی فرامادی درباره شخصیت ارائه شود. بدین منظور ابتدا چیستی شخصیت از دیدگاه اسلام و مؤلفه های ساختاری شخصیت بررسی شده و در ادامه، رابطه نفس و شخصیت، فطرت و شخصیت و عقل و شخصیت بررسی و سپس رشد و تحول شخصیت و مفاهیم مهم رشد و تحول شخصیت تبیین می شود. در آخر نیز شخصیت بهنجار از دیدگاه اسلام و روش های تغییر و اصلاح شخصیت از دیدگاه اسلام مطرح شده است.  

روش الگویی تربیت به دلیل ارائه نمونه های عینی و عملی از پرکاربردترین و مؤثرترین روش ها در امر تربیت است. تحقق این روش و آثار متناسب آن به اموری بستگی دارد که از جمله آنها مبانی و قواعدی است که توجه به آنها برای دستیابی به نتیجه مطلوب بسیار مهم و ضروری است. در نوشتار حاضر، مبانی اجتماعی بودن انسان، کاستی های انسان در توانایی، بینش و گرایش، تأثیرپذیری انسان از محیط، تقلیدگرایی انسان، کمال طلبی انسان و قهرمان جویی او به روش توصیفی-تحلیلی تبیین می شود. همچنین برخی از قواعد مهم روش الگویی مانند لزوم هماهنگی میان الگو و پیرو، ممتاز و نمونه بودن الگو، عینی و دردسترس بودن الگو و پرهیز از مریدپروری بررسی می شود.