مطالعات جمعیتی

هدف این مقاله بررسی الگوهای مدیریت و هزینه کرد پول در روابط میان زوجین و عوامل اقتصادی اجتماعی مرتبط با آن است.جامعه آماری این پیمایش مقطعی، کلیه افراد متاهل شهر تهران بوده و 1736 نمونه به شیوه خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شده است. یافته ها نشان می دهند حدود نیمی از زنان و مردان متاهل شهر تهران از شیوه هزینه کرد پول در خانواده خود رضایت ندارند و بخش قابل توجهی نیز، از میزان درآمد و هزینه کرد همسر خود اطلاع دقیقی ندارند. سه الگوی مدیریت و هزینه کرد اشتراکی با 8/30 درصد، جداگانه مرد با 1/28 درصد و تخصیصی مرد به زن با 26 درصد، به ترتیب بیشترین فراوانی را در خانواده های شهر تهران دارا هستند. میان مدیریت و شیوه هزینه کرد پول با نشاط زناشویی رابطه معناداری وجود داشته و این ارتباط در زنان قوی تر از مردان است. همچنین نتایج نشان داده که الگوهای هزینه کرد پول غالبا با درآمد و تحصیلات زوج و اینکه خانواده تک درآمد یا هر دو درآمد باشد، رابطه معنادار داشته و این یافته ها، نظریه منابع قدرت را تایید می کنند. اهمیت مدیریت و شیوه هزینه کرد پول در روابط میان زوجین و وجود آنومی در این حوزه، توجه خاص و سیاست گذاری بهینه را می طلبد.  

در بستر تغییرات ساختاری، نهادی و ارزشی سریع در دوران معاصر، نگرش ها و ایده آل های مرتبط با ازدواج و همسرگزینی، تغییر یافته است. هدف مقاله حاضر، بررسی ایده آل های ازدواج جوانان می باشد. روش پژوهش در این مطالعه پیمایشی است و داده ها با استفاده از ابزار پرسشنامه  با حجم نمونه 384 نفر از جوانان شهر شیراز گردآوری شد. ایده آل ازدواج در یک طیف سنتی تا مدرن سنجیده شده است. افرادی که در این طیف نمره بالاتری گرفته اند، از ایده ال های مدرن تری در ارتباط با ازدواج برخوردارند. یافته ها نشان می دهد نگرش مذهبی، قومیت و طبقه ی اجتماعی مهم ترین متغیرهای تأثیر گذار بر ایده آل ازدواج هستند. به طورکلی، با توجه به یافته های این پژوهش می توان اظهار کرد که میزان پایین نگرش مذهبی، قومیت فارس و تعلق به طبقه اجتماعی بالا متغیرهایی هستند که احتمال داشتن ایده آل مدرن نسبت به ازدواج را افزایش می دهند.  تمایل جوانان به  ازدواج در سنین بالاتر، انتخاب همسر بر اساس عشق و تصمیم شخصی، رابطه قبل از ازدواج و اهمیت پایین فرزندآوری، نشانگر رخداد شکاف ارزشی و اولویت ایده آلهای مدرن در زندگی جوانان نسلهای کنونی است.

هدف از مقاله پیش رو بررسی تأثیر عوامل فرهنگی بر ترجیحات فرزندآوری جوانان می باشد. داده ها با استفاده از پیمایش مقطعی و به شیوه نمونه گیری چندمرحله ای در میان ۷۲۰ جوان دارای همسر 15 تا 30 سال در مناطق مختلف شهر تهران گردآوری شد. بر اساس نتایج، متوسط اندازه ایده ال و دلخواه خانواده از نظر پاسخگویان به ترتیب 2.19 و 2.15 بدست آمد. 19 درصد جوانان مورد بررسی یک فرزند، 54 درصد دو فرزند و 25 درصد سه فرزند و بیشتر را تعداد ایده ال فرزند برای جامعه ایران دانسته اند. ارقام متناظر برای تعداد دلخواه فرزند برای خود افراد، به ترتیب، 18، 57 و 24 درصد بوده است. همچنین نتایج نشان داد اکثر جوانان مورد بررسی جهت گیری ارزشی فرهنگی میانه رو داشته، و حدود 20 درصد جهت گیری مدرن (فردگرا، برابر گرا جنسیتی و سکولار) داشته اند. نتایج تحلیل دو متغیره نشان داد افراد فردگرا، سکولار و با نگرش جنسیتی برابرگرا، باروری ایده آل و دلخواه پایین تری در مقایسه با افراد جمع گرا، مذهبی و با نگرش نابرابرگرا جنسیتی دارند. نتایج تحلیل چندمتغیره نشان داد با کنترل متغیرهای جمعیتی و زمینه ای، عوامل فرهنگی نظیر فردگرایی، برابر گرایی جنسیتی و عرفی شدن تأثیر منفی و معنی داری بر ترجیحات فرزندآوری دارند. از اینرو، تغییرات در نظام فرهنگی جامعه بر ترجیحات فرزندآوری جوانان تأثیر داشته و انتظار می رود با گسترش و افزایش سبک ها و هنجارهای فرهنگی مدرن، میزان های باروری در کشور کاهش یابد.

رابطه ی تعداد فرزندان خانواده و سرمایه ی انسانی آن ها پیامدهای مهمی برای طراحی سیاست جمعیتی بهینه دارد. در این مقاله رابطه ی تعداد فرزندان خانواده با عملکرد تحصیلی آنان به روش حداقل مربعات معمولی با کنترل روی عوامل مخدوشگر بررسی می شود. با استفاده از داده های خام دو درصد سرشماری ۱۳۹۰ نمونه ای از افراد در سن تحصیل ساخته شده است. مدل تجربی مورد استفاده امکان وجود رابطه ی غیرخطی بین تعداد و شاخص های عملکرد تحصیلی فرزندان را فراهم می سازد. کنترل هایی برای ترتیب تولد فرزندان نیز درنظر گرفته شده است. عملکرد تحصیلی با دو شاخص پیشرفت تحصیلی و عقب ماندگی تحصیلی سنجیده می شود که از تطبیق پایه ی ثبت نامی دانش آموز و پایه ی مورد انتظار بر اساس سن محاسبه می شود. نتایج نشان می دهد یک رابطه U-معکوس بین تعداد فرزندان و عملکرد تحصیلی آنان وجود دارد. در هر دو نمونه شهری و روستایی با افزایش تعداد فرزندان از یک به دو، عملکرد تحصیلی آنان بصورت معنی داری بهبود می یابد ولی برای خانواده های با سه فرزند و بیش تر اضافه شدن یک فرزند دیگر، عملکرد تحصیلی آنان را تضعیف می کند. مبتنی بر نتایج این مطالعه پیشنهاد می شود سیاست های جمعیتی به گونه ای طراحی شوند که بصورت ناهمگن بر انگیزه های باروری خانواده های با تعداد فرزندان مختلف تاثیر بگذارند.

احساس امنیت، یکی از مهمترین نیازهای انسان به شمار می رود و بسیاری از تصمیمات و رفتارهای افراد در حوزه های مختلف را تحت تأثیر قرار می دهد. هدفاین مقالهبررسیابعاد مختلفاحساسامنیتوعواملجمعیتی- اجتماعیمؤثربرآندرمیانزنانشهرتهران است. نمونه مورد بررسی، 456 زن ازدواج کرده 49-15 ساله در شهر تهران می باشد. میانگین شاخصکلی احساس امنیت پاسخگویان52.2 و در سطح متوسط است. کمترین احساس امنیت مربوط به امنیت اقتصادی با میانگین 6.67 است و پس از آن، احساس نگرانی از آسیب های اجتماعی با میانگین7.44 قرار دارد. در سایر ابعاد (امنیت در شهر، امنیت فکری و امنیت ازدواجی)، سطح متوسطی از احساس امنیت وجود دارد. میانگین شاخص امنیت اقتصادی عینی در کل خانوارهای نمونه 6.01 است یعنی به لحاظ امنیت اقتصادی عینی در سطح متوسط می باشند. افراد غیرشاغل و افراد با تحصیلات دیپلم و کمتر و افرادی که سن خود یا همسرانشان زیر 30 سال است، احساس امنیت و امنیت اقتصادی عینی کمتری نسبت به سایر افراد دارند. نتایج تحلیل رگرسیونی نشان داد سه متغیر سطح تحصیلات، امنیت اقتصادی عینی و قومیت، در مقایسه با سایر متغیرها سهم به مراتب بیشتری در پیش بینی احساس امنیت دارند. دسترسی زنان به منابع مالی و مشارکت اجتماعی باعث می شود که کنترل بیشتری بر شرایط زندگی و محیط اطراف خود داشته باشند، و در تبدیل شرایط ناامن به امن موفقیت بیشتری کسب نمایند

مهاجرت مهم ترین منبع تأمین نیروی انسانی برای بازارهای کار و توسعه اقتصادی است. ازاین رو شناخت هرچه بیشتر و جامع تر مهاجرت و توزیع فضایی آن در تحقیقات علمی و برنامه ریزی های کاربردی ضروری است. هدف از مقاله حاضر بررسی الگوهای اقامتی مهاجران و روند تغییرات آن طی دوره 95-1370 می باشد. روش مورد استفاده تحلیل ثانویه داده های چهار دوره سرشماری 1395-1375 است. نتایج نشان داد که میزان خالص مهاجرت کشور طی دوره های مختلف نوساناتی داشته اما مسأله قابل تأمل در خالص مهاجرتی کشور، توزیع فضایی این شاخص است. شهرستان های مرکزی کشور مانند کرج، پاکدشت، اصفهان، سمنان و .... همواره مهاجرپذیری بالایی تجربه کرده اند. درحالیکه شهرستان های نواحی مرزی به ویژه مناطق غرب، شمال غرب و جنوب شرق با مهاجر فرستی بالایی روبرو بوده اند. هماهنگ با این الگو، نتایج توزیع فضایی جریان مهاجرت داخلی نیز نشان داد که الگوهای اقامت کشور طی دوره ها مورد بررسی همواره از سوی شهرستان های کم تراکم به سمت مناطق پرتراکم بوده است و تنها در دوره 90-1385 مهاجرت با شدت ضعیفی روند معکوس داشته است. بر این اساس، مهاجرپذیری شهرستان های بزرگ کشور همچنان در حال افزایش است که در صورت تداوم این جریان، مقاصد مهاجرتی با تشدید مشکلات زیرساختارهای رفاهی و خدماتی، آلودگی های زیست محیطی، اشتغال کاذب و ... روبرو خواهند شد.

اگرچه مفهوم مهاجرت برپایه تعاریف کلاسیک جمعیت شناختی مستلزم جابجائی مکانی و تفاوت بین محل تولد و محل اقامت معمولی است، اما بسیاری انسانها در کشور زادگاهی خویش همواره سودای مهاجرت در سر می پرورانند و تمایل دارند تا در فرصت مناسب مهاجرت کنند که در این مقاله از آنان باعنوان "مهاجرین بالقوه" یاد می کنیم و برخی از مهمترین الگوها و تعیین کننده های مرتبط با تمایل آنان به مهاجرت خارج از کشور را مورد مطالعه و بررسی قرار می دهیم. تجزیه و تحلیل های این مقاله مبتنی بر داده های پیمایش مقطعی است که جمعیت نمونه آن شامل 4267 نفر مردان و زنان 15 ساله و بالاتر ساکن در نقاط شهری و روستایی شهرستان های منتخب ایران می باشد. مطابق نتایج تحقیق، نزدیک به نیمی از جمعیت موردمطالعه تمایل به مهاجرت دارند.  همچنین نتایج نشان داد که تمایل به مهاجرت بطور برجسته ای تحت تاثیر سه دسته متغیرهای عمده مشتمل بر متغیرهای جمعیت شناختی از قبیل سن، جنس، محل سکونت، وضعیت تاهل، تحصیلات و متغیرهای مرتبط با نگرش جنسیتی و دینداری است. علاوه براین، انگیزه های اقتصادی و شغلی نقش بمراتب مهمتر و تعیین کننده تری در تمایل به مهاجرت ایفا می کنند. بطور خلاصه، یافته های تحقیق حاضر در چارچوب نظریه کلاسیک جاذبه و دافعه مهاجرت و نظریه جمعیت شناختی مهاجرت موسوم به گذار مهاجرتی تبیین می گردد.