پژوهشنامه تاریخ

پژوهشنامه تاریخ

پژوهشنامه تاریخ سال ششم تابستان 1390 شماره 23 (مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

مقالات

۱.

تأملی بر دلایل برخورد پیامبر(ص) با یهود مدینه

نویسنده:

کلید واژه ها: پیامبر (ص) یهود بنی قینقاع بنی نضیر بنی قریظه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۰۲۷ تعداد دانلود : ۸۶۱
هجرت پیامبر به مدینه، ضرورت عقد اتحاد با تمامی قبایل و از جمله یهود را جهت حفظ وحدت و عدم خیانت ضروری می نمود. گرایش بسیاری از مردم مدینه به اسلام که همراه با کاهش عزت پیشین قوم یهود، در نزد مردم مدینه بود سبب بهانه گیری و مخالفت های گسترده آن ها با پیامبر شد. تداوم این مخالفت، ضرورت تغییر قبله را موجب گردید. پیروزی پیامبر(ص) در بدر، با حسادت و آغاز درگیری بنی قینقاع با مسلمانان همراه بود. این برخورد با بخشش پیامبر و خروج آن ها از مدینه پایان یافت. دومین برخورد پیامبر(ص) با قبیله بنی نضیر صورت گرفت. خیانت آشکار بنی نضیر در توطئه قتل پیامبر(ص) اگرچه بسیار سنگین بود اما آنان نیز مورد عفو پیامبر(ص) قرار گرفتند. یهود بنی نضیر آتش افروزان جنگ احزاب بودند. خیانت بنی قریظه در جریان جنگ خندق برای مسلمانان بسیار سخت آمد. آیات 25 و 26 سوره احزاب و اذعان منابع بر کشتن مردان بنی قریظه با داوری سعدبن معاذ، به آخرین تلاش های یهود مدینه در ضربه زدن به مسلمانان پایان داد. تأملی بر رفتار و ملایمت های پیامبر(ص) در برابر توطئه های مستمر یهودیان سرانجام به واکنش و برخورد قاطعانه ای انجامید که بیشتر نیازمند بازنگری رفتار و پیامدهای عملکرد یهود در مدینه است که سرانجام چنین واکنشی را برای خویش رقم زدند. در این مقاله سعی شده است تا نوع رفتار یهود مدینه با پیامبر(ص) مورد توجه قرار گیرد.
۲.

روابط ایران با سرزمین های شمال شرقی در اواخر قرن 12 و اوایل قرن 13ه ق

کلید واژه ها: ایران روابط ماوراءالنهر مرو بخارا خیوه ترکمانان ازبکان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۵ تعداد دانلود : ۱۸۱
آخرین دوره حکمرانی دولت ایران در مناطق بخارا و خیوه در دوره نادرشاه افشار صورت پذیرفت و پس از آن در مناطق مذکور حکومت هایی از ازبکان استقرار یافت که نسبت به دولت ایران سیاست و روشی در پیش گرفتند که جنبه خصمانه آن بر دوستانه اش بیشتر بود. در مرو شاخه ای از ایل قاجار از زمان صفویه تا اوایل قدرت یابی آقامحمدخان در ایران، حکومت می کردند که آن هم به دست حاکم بخارا ساقط شد. گر چه آقامحمدخان درصدد اقداماتی در مناطق مذکور بود، ولی فرصت انجام آن را نیافت. غیر از حکام فوق ترکمانانی هم در مناطق شمال گرگان و استرآباد و خراسان بودند که دارای حکومت نظام یافته و مشخصی نبودند و گرچه مدتی پناهگاه بعضی از سران ایل قاجار بودند اما با استفرار حکومت قاجار مناسبات بین آنان تغییر کرد و آن ترکمانان به قتل و غارت و اسیر کردن مردم نواحی مرزی قلمرو قاجار پرداختند و آقامحمدخان اقدام به سرکوب آن ها می کرد.
۳.

بیت الحکمه و نهضت ترجمه در عصر عباسی

نویسنده:

کلید واژه ها: بیت الحکمه نهضت ترجمه عصر عباسی علوم اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۳۱ تعداد دانلود : ۷۵۳
بیت الحکمه نخستین و بزرگترین مرکز فرهنگی جهان اسلام در دوره عباسی بوده و به عنوان عامل اصلی اعتلای نهضت ترجمه در این دوره محسوب می شد. به دنبال این نهضت و تولیدات علمی آن منزلت دولت اسلامی ارتقا یافته و روابط آن با سایر کشورها قانون مند شد. از این زمان به بعد مسلمانان در حوزه های مختلف علمی پرچم رشد و شکوفایی را به دوش کشیدند، تشویق خلفای عباسی نیز باعث شد تا بیت الحکمه اهمیت بیشتری پیدا کرده و گام های نهضت ترجمه محکم تر و قوی تر برداشته شود. بیت الحکمه در جریان نهضت ترجمه و پیشرفت دیگر علوم عربی در زمینه های ادبی و علمی از جمله فلسفه، طب، نجوم، ریاضیات و غیره نقش تعیین کننده ای داشت. این مقاله در صدد است چگونگی تأسیس بیت الحکمه، پیدایش نهضت ترجمه و عوامل مؤثر در پیدایش آن و نیز تأثیر بیت الحکمه در رشد و شکوفایی نهضت ترجمه را با شیوه مطالعه اسنادی مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد.
۴.

بررسی اوضاع سیاسی اجتماعی و اقتصادی شیعیان افغانستان از آغاز اسلام تا کنون

کلید واژه ها: شیعیان افغانستان هزاره مذهب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۸۰ تعداد دانلود : ۳۷۴
پیدایش مذهب تشیع در افغانستان به اوایل دوره اسلام و در واقع دوران امامت علی(ع) باز می گردد. برخی از محققین ظهور این مذهب را با نام قوم هزاره که شیعی مذهب اند، مرتبط می سازند. در واقع حضور قوم هزاره در افغانستان را می توان به عنوان شاخصی برای نشان دادن گستره مذهب تشیع در این منطقه بررسی کرد. از عوامل گرایش قوم افغانی هزاره به مذهب تشیع در افغانستان می توان از موقعیت جغرافیایی، دوری افغانستان از مرکز خلافت، علاقه و محبت شیعیان افغان به خاندان پیامبر(ص) و حضور امام هشتم شیعیان در منطقه خراسان نام برد. این گرایش به مذهب شیعه همواره در میان اقوام هزاره در افغانستان جاری بوده و به دوران حاضر نیز انتقال پیدا کرده است. از جمله اینکه در دوره صفویه، شیعیان افغانستان حضور فعالی در اوضاع سیاسی و اجتماعی داشته اند و حتی شاید بتوان دوره ایلخانیان را آغازگر فعالیتهای مذهب شیعه در افغانستان به شمار آورد. در این تحقیق سعی شده به وضعیت اجتماعی- سیاسی شیعیان افغانستان از آغاز دوره اسلام تا کنون پرداخته شود.
۵.

تشیّع در خلافت عثمان بن عفان

نویسنده:

کلید واژه ها: امام علی (ع) تشیع خلافت عثمان صحابه و تابعین شیعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۴۷ تعداد دانلود : ۳۲۹
پرسش های اصلی که در این نوشتار در پی پاسخگویی به آنها هستیم به شرح زیر عبارتند از: 1. رهبری شیعه و شیعیان در قبال نتیجه شورای پیشنهادی عمر و انتخاب عثمان چه موضعی در پیش گرفتند؟ 2. در خلافت عثمان کدامین صحابه و تابعین شیعی و برخاسته از کدام مناطق و شهرها به مبارزه با دستگاه خلافت و طرح دیدگاههای خود در ابعاد مختلف مبادرت ورزیدند؟ 3. در اندیشه و باورهای شیعیان این دوره امام علی(ع) از کدامین ویژگی های شاخص برخوردار بود؟ 4. مواضع امام علی(ع) در دوره مورد بحث در برابر خلیفه و کارگزارنش چگونه بود؟ یافته ها به اختصار دلالت بر آن دارد که: روند شورای پیشنهادی عمر و نتیجه آن مورد توافق جریان شیعه نبوده، گرچه آنان بنابه مصلحت بر انتخاب مزبور صحّه گذاشتند. بیشترین صحابه و تابعین شیعی برخاسته از مدینه النبی، کوفه و نیز مصر بودند؛ آنان در شهرهای مزبور به مبارزه و عرضه دیدگاههای خود مبادرت ورزیدند. از مجموعه سخنان شیعیان در محدوده خلافت عثمان و در جریان بیعت با امام علی(ع) پس از قتل عثمان می توان دریافت که آن حضرت به دلایل و ویژگی های متعدد و متقن به عنوان رهبری آرمانی همواره مطرح بوده است. امام علی(ع) در دوره خلافت عثمان پیوسته به عنوان ملجأ، واسطه و علاقمند به اصلاحات و گره گشای مشکلات گلایه ها و شکایت های مردم را به خلیفه منتقل می کرد؛ لیکن کارگزاران اموی به این اقدامها به دیده حسد و بدگمانی می نگریستند؛ و در جریان قیام سال سی و پنج هجری نیز پیشنهادهای آن حضرت در حل بحران از سوی کارگردانان خلافت نادیده انگاشته شد.
۶.

سه زن دربار ناصری و تمدن اروپا

کلید واژه ها: قاجاریه ناصرالدین شاه زنان مهدعلیا عزت الدوله تاج السلطنه تمدن اروپا استعمار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴۵ تعداد دانلود : ۷۸۸
در میان مردان دربار قاجار، عباس میرزا، قائم مقام و امیر کبیر از پیشگامان نوگرایی و توجه به تمدن اروپا بودند. اما حدود آشنایی زنان دربار قاجار با تمدن غرب مشخص نیست. این پژوهش با تکیه بر سه زن عصر ناصری یعنی مهد علیا مادر، عزت الدوله خواهر و تاج السلطنه دختر ناصرالدین شاه، حدود آشنایی زنان را با دانش و از سوی دی گر با استعمار غ رب بررسی می کند. به نظر می رسد زنان دربار قاجار در جهت گسترش مظاهر علمی تمدن غرب چون مدرسه روزنامه و غیره گامی بر نداشتند، نسبت به جنبه استعماری غرب نیز بی توجه بودند.
۷.

بررسی زندگی و قیام یحیی بن زید علوی در خراسان در سال 125 ه ق. (انگیزه های قیام او و تناقضات منابع در روایت آن)

کلید واژه ها: یحیی قیام امویان خراسان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۵۹ تعداد دانلود : ۴۱۳
یکی از مهم ترین قیام های خونین در دوره پایانی حکومت امویان در خراسان، قیام یحیی بن زید علوی بود. وی که در قیام پدرش حضوری فعال داشته، بعد از شهادت پدر راهی شهرهای عراق و خراسان شد و به مدت سه سال با کوششی خستگی ناپذیر در صدد بیداری مردم آن سامان و تشویق آنان به رهایی از ستم امویان بر آمد و آنان را به دعوتی فرا خواند که بعدها به مکتب زیدیه شهره یافت. دعوت یحیی تجلّی همان اهداف و انگیزه های قیام پدرش و گرفتن انتقام خون به ناحق ریخته او بود. از آنجا که بیشتر مورخان ضمن ابراز نظرات متفاوت و بیان روایات گوناگون خواسته یا ناخواسته سعی در تشکیک انگیزه ها و اهداف قیام یحیی بن زید داشته و او را شخصیتی نافرمان و آشوبگر نمایانده که با تمرد و سرکشی دست به آشوب زده و حتی بیت المال برخی شهرها را غارت کرده و بدین سان قتل او را مجاز جلوه داده اند، نویسنده مقاله را بر آن داشت تا با دقت بیشتر به مقایسه روایات منابع مذکور پرداخته و لا به لای مطالب برخی منابع به حقایق انکارناپذیری دست یابد. پس با چنین رویکردی می توان هدف از این تحقیق را بازخوانی روایات مختلف درباره قیام مذکور، بررسی و تحلیل آن ها، نمایاندن تناقضات و مقایسه نظرات راویان و ذکر اهداف و انگیزه های قیام یحیی بن زید بیان کرد.
۸.

بررسی نظام اداری ربع رشیدی

کلید واژه ها: ربع رشیدی مدیریت رهبری تنظیم بودجه دستمزد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶۵ تعداد دانلود : ۳۵۴
ربع رشیدی یکی از مدارس قدیم ایران در تبریز بود که در نیمه اول قرن هشتم هجری دایر بوده است که آنچه در این میان اهمیت دارد اصول و روش های بکار گرفته شده در حوزه سازمان مدیریت است که با نگاهی دقیق می توان به این موضوع پی برد که اصول کلی مدیریت و آموزش در این مجتمع در حوزه های مدیریت و رهبری، مدیریت منابع انسانی، سازمان و مدیریت با مدیریت نوین قابل تطبیق و گاهی کاملاً مشترک است که در این مقاله با استفاده از وقف نامه ربع رشیدی که به خط واقف و نسخه اصلی آن در دانشگاه تبریز است به این مباحث پرداخته شده است

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۵۸