جندی شاپور

در این مقاله ضمن بررسی مختصر جغرافیای تاریخی خوزستان در عصر آل بویه اشاره ای به نخبگان سیاسی، علمی و فرهنگی خوزستان در آن دوره شده است از میان این نخبگان اندیشمندانی چون این خلاد رامهرمزی، بختیشوع فرزند یوحنا، علی بن عباس مجوسی اهوازی؛ ابو یعقوب اهوازی، ناخدا بزرگ پور شهریار، ابوالحسن اهوازی، در تحولات علمی و فرهنگی و سیاسی نقش مؤثری داشتند. علی بن عباس اهوازی نویسنده کتاب مشهور الملکی یا کامل الصناعه فی الطب است که کتاب وی مدت ها در اروپا مورد توجه پزشکان و دانشمندان بود و تنها پس از آشنایی با کتاب قانون ابن سینا بوده که به جای الملکی از کتاب قانون استفاده گردید. افزون بر این کوشش پزشکان و نخبگان سیاسی، اجتماعی، علمی در بهبود اوضاع اجتماعی و سلامت جامعه و بهتر شدن اوضاع معیشتی مردم تأثیر عمیقی گذاشته و زمینه های مناسبی برای تحول در جامعه فراهم نموده است و همان طوری که می دانیم عصر مورد بحث بخشی از دوران طلایی تمدن و فرهنگ ایرانی و اسلامی به شمار می رود. این جستار تنها مقدمه ایست برای آشنایی با اندیشمندان خوزستانی عصر آل بویه و بررسی نقش هر کدام از این نخبگان نیاز به تحقیق گسترده تری دارد تا احوال و آثار هر یک مورد بررسی قرار گرفته شود.

این مقاله به بررسی اندیشه های سیاسی خواجه نظام الملک طوسی می پردازد. در این مقاله، کوشش شده تا پس از نگاهی اجمالی به زندگی خواجه نظام الملک و ویژگی های کتابش سیاست نامه، به اندیشه های سیاسی و نگرش وی به مفاهیمی همچون عدالت پرداخته شود. مسئلهٔ مهم این است که دیدگاه خواجه نظام الملک دربارهٔ شاه و فرمانروای آرمانی چیست؟ آیا این دیدگاه برگرفته از اندیشه های سیاسی ایران باستان است؟ خواجه نظام الملک پشتیبانی گسترده ای از صوفیان و به ویژه صوفیان خراسان داشت که در این مقاله، رابطهٔ صوفیان و خواجه بررسی شده است. این فرضیه وجود دارد که توجه و ارتباط خواجه نظام با صوفیان، بیش تر از آنکه از سرِ خواست قلبی و صوفی پروری باشد، ناشی از سیاست مداری وی در کنترل و نزدیکی با صوفیان و بهره گیری از آنان بوده است.

از دوران کهن، شرق و جاذبه های آن همواره حس کنجکاوی سیاحان جهان و به ویژه اروپایی ها را تحریک می کرد. به همین دلیل تاریخ شاهد تعداد کثیری جهانگرد و سیاح بوده که همواره سفر به سرزمین های شرقی را برای ارضای حس کنجکاوی و پژوهشگری خویش انتخاب می نمودند. این گردشگران با سفر به کشورهای با تمدنی کهن همچون ایران همّ خود از تجارب عظیم بهره مند می شدند و هم به گزارش مشاهدات خود در شرق، سایر جوامع بشری را از تحولات در این منطقه جهان آگاه می نمودند. کشور ایران یکی از کشورهایی بود که شاید بیشترین این سیاحان را به خود جلب می کرد. از رهگذر این توجه امروز بخشهای زیادی از تاریخ ایرانی براساس سفرنامه های این افراد شکل گرفته، در مقاله حاضر تلاش می شود که اوضاع اجتماعی و پایگاه اقتصادی زنان ایران دوره قاجاریه با تکیه بر همین سفرنامه ها که نگاهی دقیق به نیمی از جمعیت ایرانی است به رشته تحریر درآید. روش پژوهش مبتنی بر کار کتابخانه ای و عمدتاً بر یک مطالعه تاریخیتحلیلی استوار است. سؤال اصلی تحقیق این است که وضعیت اجتماعی زنان در دوران قاجار چگونه بوده است؟

روایت در رویکرد امروزین عبارت است از پیوستگی زنجیروار رخدادها چه در مقام واقعیت و چه در مقام بیان، آنچنان که این پیوستگی خود معنایی فراگیر نسبت به تک تک رخدادها بیافریند و روایت شناسی دانشی است که ابعاد مختلف روایت را تحلیل می کند و درک عمیق تری نسبت به ساختار و زوایای نهفته آن فراهم می آورد. روایت کاربرد زیادی در ژانرهای مختلف از جمله دانش تاریخ دارد، چنین رویکردهای جدید به متن تاریخی می تواند راه گشای نظرات بدیعی در این حیطه باشد. در این مقاله پس از تفصیل ماهیت روایت و جنبه های مختلف آن، زاویه دید و کانون مشاهده در روایت تبیین می شود. کانون مشاهده بر اساس نظریه ژارژ ژنه شامل سه بعد: پنداری، روانشناختی و ایدئولوژیک است که توجه به این ها درک دقیق تری از روایت بدست می دهد و نکات نهفته در آن را باز می نماید. در ادامه دو گزارش متفاوت تاریخی درباره رخداد سقیفه در صدر اسلام مورد تحلیل و بررسی روایت شناسانه قرار می گیرد.

وزرات در کنار حکومت عمری دراز دارد و وزرا همواره از عناصر تأثیر گذار یک حکومت بوده اند. به گونه ای که از مهم ترین عوامل فراز یا نشیب یک حکومت به شمار رفته اند. دوره ایلخانان دوره حساسی برای وزرای ایرانی بود. زیرا با دست خالی وارد حکومتی شدند که از نظر دین و فرهنگ تفاوت عمده ای با مردم ایران داشتند و وزرار می بایست دین وفرهنگ مردم ایران را در این اوضاع بحرانی حفظ می کردند. سادات نیز به تدریج به عضو جدایی ناپذیر جامعه ایران تبدیل شده بودند که موقعیت و اعتبارشان مورد تهدید شرایط جدید قرار گرفته بود. در این پژوهش با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع دست اول و پژوهش های جدید می کوشد تا تلاش وزرای مسلمان در حفظ موقعیت سادات را نشان داده و تأثیر آن ها بر وضعیت ایران در دوره های بعد را بیان کند. وزرای مسلمان در این دوره با استفاده از تسامح مذهبی باعث حفظ و ارتقای جایگاه سادات شدند و با این کار زمینه برای گرایش تعداد بیشتر مردم ایران به تشیع در دوره های بعد را نیز فراهم کردند.

بناهای مذهبی یکی از اصلی ترین عناصر شکل دهنده شهرهای اسلامی بوده و به عنوان شاخص ترین عنصر معماری، هویت شهر اسلامی را تعریف می کنند. این بناها با توجه به اهمیت مذهبی که دارند، جایگاه ویژه ای را در بافت تاریخی شهرهای اسلامی عهده دار می شوند، به همین خاطر غنی ترین طرح ها و فرم های تزئینی در پوشش تزئینات آجری در مساجد به کار رفته است. درباره روند توسعه هنرآجرکاری در معماری مساجد ایران، اطلاعات ناچیزی موجود است و هنوز آن طور که درخور این هنر گرانمایه است، به آن پرداخته نشده است. بنابراین ضروری است که در این زمینه با توجه به اهمیت آن در معماری ایران، تحقیق و پژوهش بیشتری صورت گیرد. روش پژوهش در این مقاله از طریق منابع کتابخانه ای و با رویکرد توصیفی - تحلیلی انجام شده است. هدف این پژوهش بررسی روند توسعه هنر آجرکاری در معماری مساجد ایران از آغاز دوران اسلامی تا پایان دوران ایلخانی با هدف معرفی تزئینات، شناسایی فرم های تزئینی و چگونگی تداوم یا متوقف شدن آن در ادوار بعدی است. همچنین بررسی چرایی عدم توسعه هنرکاشی کاری در معماری بعد از اسلام ایران تا دوره ایلخانان از دیگر محورهای این پژوهش است.