جندی شاپور

تا پیش از به قدرت رسیدن حکومت ساسانیان در هیچ یک از دوره های تاریخی ایران (آریایی های اوستایی، ایلامی ها، مادها، هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان) چنین مفهومی هیچگونه سابقهٔ رسمی در مناسبات سیاسی نداشته است. اشکانیان در انتقال میراث ایرانی به حکومت ساسانیان نقش مهمی را ایفا کردند که این امر را از پیشینیان خود یعنی هخامنشیان به ارث بردند. ایران گرایی یا احیای ایران که همانا زنده کردن سنت هایی تاریخی دوران بود در اواخر دوران اشکانی سرعت بیشتری گرفت. ثمرهٔ این انقلاب پارتیزانی اشکانیان با روی کار آمدن اردشیر یکم و شاپور اول به بار نشست. آن ها توانستند در قرن سوم میلادی برای مقابله با رقبای شرقی و غربی خود یعنی کوشانی ها و رومی ها سنتی ایرانی را همراه با اقلیت های مذهبی، نژادی، گوناگون در جغرافیایی به نام ایران بنیانگذاری کنند.

منطقه ای گسترده با محوطه هایی با فرهنگی ویژه و خاص زیر سایهٔ نام آغازایلامی قرار می گیرد؛ خصوصیاتی که نشان دهندهٔ سوق دادن فلات ایران به سوی شهرنشینی و تمدن است و نشانه های بارز شروع تمدن در آن دیده می شود. اما پس از این دوره چه اتفاقی افتاد؟ محوطه های منتسب به فرهنگ آغازایلامی که از جنوب غرب به جنوب و جنوب شرق تا شمال مرکز فلات ایران بدست آمده اند، پس از این مرحله با آن همه فرهنگ پیشتاز به نسبت مرحلهٔ قبل از خود، به چه سرنوشتی دچار شدند؟ آیا تداوم فرهنگی در آن ها دیده می شود و اگر جواب منفی است، در ادامهٔ راه چه تغییراتی داشته اند؟ پژوهش پیش رو با استفاده از داده های باستان شناسی سعی در روشن شدن پاسخ این سؤال خواهد داشت که تغییرات از دورهٔ آغازایلامی به مرحلهٔ پس از آن را چگونه می توان تعبیر کرد؟ مطالعات انجام گرفته به روش مقایسه ای – تحلیلی و براساس مدارک کتابخانه ای این نتیجه را در پی داشت که محوطه های دارای توالی استقرار از آغازایلامی به مرحلهٔ پس از آن به صورت منطقه ای و با تغییرات سبکی ادامهٔ راه داده اند.

زنان در دورهٔ قاجار همواره به عنوان عضوی فعال از جامعه حضور داشتند و نقش مهمی در امور سیاسی اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی برعهده داشتند. یکی از زنان قدرتمند در دوران قاجار ملک جهان خانم مهد علیا همسر محمد شاه قاجار است. جهان خانم مشهور به نواب و ملقب به مهد علیا متولد ۱۲۲۰ق/۱۸۰۵م، دختر محمدقاسم خان پسر سلیمان خان اعتضادالدوله قاجار قوانلو و نوهٔ دختری فتحعلیشاه است. در واقع هدف از این پژوهش بررسی نقش و فعالیت های سیاسی و اجتماعی و موقوفات ملک جهان خانم مهد علیا در دوران قاجار است. این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش است که ملک جهان خانم چه نقشی در جریانات سیاسی و اجتماعی در دوران قاجار داشته است. فرضیهٔ تحقیق آن است که ملک جهان خانم نقش مهمی در انتصاب حکام و وزرا داشته و در امور عام المنفعه فعالیت داشت و آثاری وقف کرده بود. روش پژوهش نیز مبتنی بر کار کتابخانه ای و عمدتاً بر یک مطالعهٔ تاریخی-تحلیلی استوار است.

به نظر می رسد که مقر اصلی حکومت ایران، جایی که در آن شاهنشاه احکام خویش را وضع می کرد، سفرای بیگانه را می پذیرفت و بار عام می داد، در شوش و اکباتان بوده است نه در تخت جمشید. در طول ماه های پاییز و زمستان، شاهنشاه در شوش اقامت می کرد، لیکن با گرم شدن هوا در فصل های بهار و تابستان به همدان-اکباتان که در ارتفاعات واقع شده بود، نقل مکان می کرد. اما یک مرتبه در سال پادشاه با دربار و مقامات دولتی بلندپایه از تخت جمشید در سرزمین مادری هخامنشیان در زمان فرا رسیدن انقلاب بهاری، در ۲۱ مارس، برای جشن ایرانی کهن نوروز دیدن می کرد. به نظر می رسد که برای تشریفات این جشن های بهاری تمام تجهیزات در تخت جمشید با تالارهای پذیرایی و نیز کاخ ها مورد استفاده قرار می گرفتند. این شهر، جایی بود که در آن خانوادهٔ سلطنتی بومی از طرف دیگر قبایل ساکن در آنجا مورد احترام قرار می گرفت و هیئت های اعزامی را از سراسر شاهنشاهی به حضور می پذیرفت. در مورد اینکه چه آیین هایی برای نوروز در تخت جمشید برگزار می شد تا حدی می توان با توجه به نقش برجسته ها در تالارهای پذیرایی نکاتی را ذکر کرد. ظاهراً به این جشن یک دسته پیشکشی های بزرگ از مردمان ساکن در شاهنشاهی تعلق داشت که در آن هیئت های اعزامی از طرف اقوام و ایالات برای شاهنشاه بزرگ هدیه سال نو می آوردند، افزون بر آن اشراف زاده های پارسی و مادی به عنوان مهمانان شاه حاکم و در نهایت گارد سلطنتی ۱۰۰۰۰نفری جاویدان رژهٔ نظامی می رفتند. یونانیان دیدگاه هایی در مورد لحظات جشن در تخت جمشید گزارش نکرده اند، به شخصیت منحصر به فرد جشن ها اشاره کرده اند و اینکه سفرای خارجی و فرستادگان اجازه ورود نداشته اند. دیدار از شهرجشن تنها مشروط به اشراف زاده ایرانی بودن، بود، تخت جمشید یقیناً تنها برای پادشاه و نجبا بود.

در مانویّت، همانندِ نظام هایِ گنوسیِ پیشین، واژه مسیح (در یونانی: «تدهین شده») و عیسی مسیح به روش هایِ گوناگون استفاده می شد؛ البتّه [مسیح و عیسی مسیح] نسبت به واژه عیسی به تنهایی، کاربُردی کم تر داشت. فهمِ مناسب از لقبِ مسیح، تنها در کنارِ نامِ عیسی حاصل می-شود؛ در نتیجه، این جا به گونه ای کوتاه، به بررسیِ نامِ عیسی خواهیم پرداخت.