درخت حوزه‌های تخصصی

برجام، توافقنامه ای بین ایران، آمریکا و کشورهای اروپایی برای حل و فصل مناقشات هسته ای ایران بود. اما با خروج ترامپ از برجام، این توافقنامه به اهداف خود دست نیافت. ایران، یکسال پس از خروج آمریکا نیز به تعهدات خود عمل کرد ولی پس از یکسال به تدریج اجرای تعهدات خود را کاهش داد. رسانه های گوناگون بر مبنای گفتمان خود، نسبت به پوشش اخبار کاهش تعهدات برجامی ایران، اقدام کردند. العربیه فارسی و خبرگزاری صداوسیما، دو رسانه مهم منطقه هستند که هرکدام از زاویه نگاهی متفاوت و بر اساس گفتمان های خود، این اخبار را برای مخاطبان فارسی زبان خود پوشش دادند و ما در این پژوهش به مطالعه، بررسی و تحلیل گفتمان این دو رسانه پرداخته ایم. روش پژوهش این مقاله، تحلیل گفتمان بر مبنای رویکرد گفتمان کاوی ون دایک است. بازه زمانی مورد مطالعه در این پژوهش، از روز چهارشنبه ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ تا 20 آبان ماه 1398 است. متون موردمطالعه 8 خبر از مجموع 141 خبر العربیه فارسی و 7 خبر از بین 329 خبر خبرگزاری صداوسیما است که در بازه زمانی مذکور به پوشش اخبار کاهش تعهدات برجامی ایران پراخته اند، نمونه ها، به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شده اند. یافته های مقاله نشان می دهد در العربیه فارسی، ایران عامل ناامنی منطقه خاورمیانه و تهدیدی برای جامعه جهانی معرفی می شود گفتمان ایران هراسی ترویج می شود. در مقابل خبرگزاری صداوسیما برگفتمان مقاومت، اقتدار و ضداستکباری تاکید دارد و معتقد است ایران به منظور حفظ منافع ملی اقدام به کاهش تعهدات برجامی خود کرده است.

بخش خبری ساعت 21 شبکه یک سیما به عنوان مهمترین و اصلی ترین بخش خبری صداوسیما نقش مهمی در اطلاع رسانی و جریان سازی خبری در کشور دارد. با توجه به عملیات رسانه ای گسترده دشمنان در قالب های مختلف برای ناامیدکردن مردم، ایجاد نشاط اجتماعی در کشور از اهمیت بالایی برخورداراست. پژوهش حاضر با تأکید بر نقش اخبار تلویزیون در گسترش امید و نشاط، بخش خبری ساعت 21 شبکه یک سیما را از منظر چگونگی پوشش اخبار امیدآفرین و نشاط آور بررسی کرده است. در این پژوهش از روش تحلیل محتوای کمی استفاده شده است. جامعه آماری در این پژوهش کل اخبار پخش شده خبر ساعت 21 در سال 1397است و با روش نمونه گیری سیستماتیک، 73 قسمت از این بخش خبری به عنوان نمونه انتخاب شد. براساس یافته ها، شاخص امید به زندگی در میان شاخص های امید و نشاط با 35 درصد بیشترین فراوانی را داشته؛ این بخش خبری موضوع اقتصادی را در اخبار امیدآفرین و نشاط آور بیشتر انعکاس داده، همچنین «صدای گوینده بر روی تصویر+ قطعه سرد» با 31 درصد، بیشترین قالبی بود که از آن استفاده شده است. اخبار امیدآفرین و نشاط آور در این بخش خبری بیشتر از جنس سخت خبر، نوع فرایندمدار، جهت گیری مثبت، ارزش خبریِ دربرگیری با کارکرد پیام اطلاع رسانی بوده است. نتایج این پژوهش میزان توجه بخش خبری ساعت 21 به اخبار امیدآفرین و نشاط آور را از مجموع اخبار منتشر شده در بازه زمانی مذکور 17/5 درصد نشان می دهد.

این پژوهش در پی مقایسه، بررسی شباهت ها و تفاوت های انواع گفتمان و انگاره های خبری ساخته شده در دو پایگاه خبر بی.بی.سی فارسی و خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران(ایرنا)، در خصوص  پوشش خبری وقایع خاورمیانه و شمال آفریقا در بازه زمانی دی ماه 1389 تا پایان اردیبهشت ماه 1390 در کشورهای تونس، مصر، لیبی و بحرین است.  پژوهش می کوشد نسبت به سیاست های خبری و رسانه ای این دو پایگاه فارسی زبان در خصوص تحولات کشورهای عربی حقایقی را مطرح کند. به همین منظور از نظریه های انتقادی حوزه خبر همچون چهارچوب سازی، نظریه امپریالیسم رسانه ای خبر، انگاره سازی و نظریه گفتمان و ایدئولوژی استفاده شده است. تحلیل گفتمان با استفاده از رویکرد گفتمان کاوی ون دایک، روش بکار رفته در این پژوهش پیش است. جامعه آماری این پژوهش، تمام اخبار مربوط به تحولات سیاسی کشورهای عربی تونس، مصر، لیبی و بحرین در خبرگزاری ایرنا و بی.بی.سی فارسی در بازه زمانی مورد نظر است که پس از بررسی جامعه آماری، به روش نمونه گیری هدفمند، تعداد 47 خبر انتخاب و مورد گفتمان کاوی قرار گرفته است. یافته های تحقیق نشان می دهد که متن های هر دو پایگاه خبری از لحاظ سبک واژگانی، افراد و نهادهای مطرح شده در متن، غیر سازی، استنادها، پیش فرض ها، تلقین و تداعی ها، مؤلفه های اجماع و توافق و گزاره های اساسی در ابتدا، میانه و انتهای وقایع و حوادث رخ داده در این چهار کشور عربی، با هم اختلاف های بسیار و شباهت های اندکی دارند.

مقاله حاضر به بررسی نحوه پوشش خبری رسانه ها درباره تحولات مربوط به روابط خارجی تحت تأثیر گفتمان سیاست خارجی حاکم می پردازد. برای این منظور، نحوه بازنمایی آمریکا و انگلیس به عنوان دو کشور غربی در مطبوعات شاخص طی دو دوره اصول گرایی و اصلاح طلبی مورد بررسی قرار گرفت. پس از طراحی سؤالات پژوهش، «بازنمایی آمریکا و انگلیس» به عنوان متغیر وابسته و «دوره سیاسی» (گفتمان حاکم) به عنوان متغیر مستقل در سطح اسمی در نظر گرفته شد. تحلیل محتوا به عنوان روش تحقیق مورد استفاده قرار گرفت. سپس داده ها جمع آوری و پس از کدگذاری و تهیه جداول آماری (توصیفی و تحلیلی) توسط نرم افزار SPSS تحلیل شد. در بخش تحلیلی، رابطه آماری میان بازنمایی مطبوعاتی آمریکا و انگلیس و دوره سیاسی بررسی شد. یافته های این پژوهش نشان می دهد مطبوعات شاخص در ایران هنگام پوشش اخبار تحولات مربوط به آمریکا و انگلیس، تحت تأثیر گفتمان حاکم بر سیاست خارجی قرار داشته و این دو کشور غربی را بر اساس سیاست رسمی جمهوری اسلامی در هر دوره بازنمایی کرده اند. در دوره اصلاح طلبی که سیاست خارجی بر تنش زدایی پی ریزی شده بود، مطبوعات شاخص، آمریکا و انگلیس را مثبت، اما در دوره اصول گرایی که تنش ها با غرب افزایش پیدا کرد، آن دو کشور را منفی جلوه دادند.

پژوهش حاضر در پی آن است که چارچوب سازی های رسانه ای را در خصوص اعتراضات عمومی در بحرین، در دو سایت خبری فارسی زبان شبکه های العربیه و بی بی سی مورد مقایسه قرار دهد و ضمن بررسی شباهت ها و تفاوت های انواع گفتمان در این دو سایت، به تحلیل گفتمان خبری آنها بپردازد. در این پژوهش از تحلیل گفتمان با استفاده از رویکرد گفتمان کاوی ون دایک استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش را تمامی اخبار مربوط به اعتراضات عمومی بحرین در این دو سایت تشکیل می دهد، پس از بررسی جامعه آماری به روش نمونه گیری هدفمند، تعداد 14 خبر انتخاب شد و مورد گفتمان کاوی قرار گرفت. بر اساس یافته ها، اصلی ترین چارچوب در دستور کار قرار گرفته بی بی سی فارسی در خصوص اعتراضات عمومی در بحرین «نادیده گرفتن هویت اسلامی اعتراضات و القای تقابل و افزایش تنش بین قدرت های منطقه ای بر سر موضوع بحرین» و اصلی ترین چارچوب در دستور کار قرار گرفته سایت العربیه «حمایت از دولت بحرین، کم رنگ جلوه دادن اعتراضات مخالفان و حمایت از اقدامات عربستان در قبال بحرین» بوده است. همچنین عمده ترین گفتمان های شکل گرفته در خصوص این اعتراضات، در سایت بی بی سی فارسی، معطوف به بحران سازی، ایران هراسی و شیعه هراسی و در سایت العربیه، معطوف به ایران هراسی، شیعه هراسی، حمایت از گفتگو در عین اقتدار و آشوب سازی و توطئه چینی بوده است.

هدف این تحقیق، دستیابی به مطلوب ترین راهبردهای مدیریت پوشش خبری بحران انرژی هسته ای در سیمای برون مرزی جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر زیرسیستم سیاسی بحران انرژی هسته ای در بُعد بین المللی در مرحله پیش از بحران است. با توجه به ارزیابی محیط داخلی و خارجی، سناریوی رفع تحریم ها از بین سه سناریوی محتمل برای این تحقیق برگزیده شد. این تحقیق با استفاده از روش دلفی، طی سه مرحله و با بهره گیری از الگوی برنامه ریزی راهبردی انجام شد. به همین منظور برای دستیابی به اهداف تحقیق از نظرات خبرگان در این حوزه (مدیران ارشد سازمان صداوسیما و وزارت امور خارجه، استادان و نخبگان رشته های علوم سیاسی و روابط بین الملل و علوم ارتباطات و مدیریت رسانه) کمک گرفته شد. نتیجه این تحقیق نشان داد راهبردهای رقابتی مناسب ترین راهبردها برای سیما جهت مدیریت پوشش خبری بحران هسته ای هستند. در انتها، راهبردهای رقابتی تدوین شده برای سیمای برون مرزی اولویت بندی شدند و مهم ترین راهبرد این تحقیق «فرهنگ سازی در مورد تبدیل موضوع هسته ای به موضوعی فراجناحی، ملی و حتی فراملی، در باب افشاگری سیاسی عملکرد نهادهای بین المللی و گزینشی عمل کردن آن در مقابل جمهوری اسلامی ایران، همچون سازمان ملل متحد، آژانس بین المللی انرژی هسته ای از طریق برنامه سازی و مستندسازی و گزارش خبری» است که به خوبی با راهبرد فوق فعال، در مدیریت رسانه ای بحران و نظریه قدرت هوشمند مطابقت دارد.