محمدتقی آشوری

ورود هنر شیشه گری سنتی به مرحلة تولید صنعتی، رویدادی بود که در دوران قاجار به وقوع پیوست. گسترش روابط تجاری با غرب و در پی آن اثرپذیری از انقلاب صنعتی، تأثیری مستقیم بر این تحولات داشت. از سوی دیگر با سرعت گرفتن روند تجددگرایی و رشد نرخ تقاضای کالاهای تزئینی متنوع، محصولات کارگاه های شیشةسنتی دیگر پاسخگوی نیازهای جامعه نبود و تدریجاً شرایط را برای ورود شیشه به مرحلة صنعتی فراهم کرد. اما به چگونگی مراتب این تغییر در کتب موجود کمتر پرداخته اند. از این رو در تحقیق حاضر کوشش شد تا با واکاوی اسناد، امتیازنامه ها و سایر مدارک مستدل تلاش های دوران قاجار در راستای تولید شیشه و عوامل عقیم ماندن آنها مورد مطالعة جدی تر قرار گیرد. در نتیجه ای که حاصل شد مشخص گردید که هرچند کارخانه های ایرانی و خارجی تحت الحمایة دولت و نیز کارخانه های خصوصی درصدد پاسخگویی نیازهای روز بازار برآمدند، اما عواملی همچون نبود دانش کافی در زمینة مواد اولیه مرغوب و ذغال سنگ مناسب در داخل کشور، این کوشش را با شکست مواجه کرد. هرچند مزایایی همچون آشنایی شیشه گران با تکنیک های نوین و بهبود فرم محصولات شیشه را سبب گردید. در این میان کارخانه هایی که از حمایت دولت برخوردار بودند، مدت بیشتری به فعالیت ادامه دادند و همچنین تولیداتی با مصارف عمومی و کیفیت قابل قبول داشتند.

آنچه به عنوان هنر معرق چوب امروزه می‌شناسیم هر چند ریشه در هنر شرق دارد ، ولی در کشور ما از سابقه تاریخی زیادی برخوردار نیست. حتی در منابع مهم تاریخی هنر ایران (پوپ) نیز کمتر به این هنر توجه و اشاره شده است. در صورتی که این هنر از قرن دوزادهم در اروپا شناخته شده و از قرن شانزدهم به عنوان یک هنر شاخص مورد توجه بوده و هنرمندان زیادی در کشورهای ایتالیا ، فرانسه ، آلمان و انگلستان به آن مشغول بوده‌اند. مقاله حاضر کوششی است برای معرفی سیر تحول تاریخی - تکنیکی این هنر در اروپا ، خاصه در ایتالیا و فرانسه...

این مقاله به تحولات مهم در هنر سفالگری در فاصله بین دو جنگ جهانی می پردازد . سبک های مهمی چون آرت نووو ، آرت دکو و فوتوریسم که در سایر رشته های هنری بازتاب داشته اند ، در سفالگری نیز خود را به خوبی نشان می دهند . از طرف دیگر تحولات اجتماعی ، چون انقلاب روسیه در فاصله بین دو جنگ در « سفالگری انقلابی روسی »‌ متجلی می شود و مدرسه هنری « باهاس » که یکی از تعیین کننده ترین تاثیرات را در هنر دوران خود و پس از خود بر جای گذاشت ، در سفالگری حرف تازه ای در زمینه پرکردن فاصله همیشگی بین هنر و صنعت مطرح ساخت .

این مقاله از سه بخش تشکیل شده است . در بخش اول به تصویری کلی از تاریخ شیشه گری و تجربه ای که در این راه به دست آمده اشاره شده است . در بخش دوم وضعیت هنر شیشه گری با تکیه بر اطلاعات جمع آوری شده از کارگاههای شیشه گری تهران بررسی شده و وضعیت اقتصادی اجتماعی فنی آنها مورد بحث قرار گرفته است . در بخش سوم اهمیت توجه به این هنر و مشکلات آن از نظر سرمایه گذاری و آموزش و جایگاه آن در کشورهای صنعتی اشاره شده است ...

آتش ، نور و گرمابخشی ، عناصری هستند که همواره و کمابیش به همراه هم ، در حیات معنوی تمدن ها وجود داشته اند . همه حکما و از جمله ارسطو ، از عناصر چهارگانه ( آخشیج ) یعنی زمین ( خاک ) ، هوا (باد) ، آب و آتش سخن گفته اند . آتش ، سوزنده و آب ، سازنده و باد : پوینده و خاک : پاینده فرض شده اند . ...

 بررسی شخصیت و دیدگاه هنرمندان نقش آفرین در خلق شاهنامه طهماسبی از مسائل مهمی است که می تواند رویکردهای بیان تصویر در این اثر برجسته هنری را تا حدی مشخص و قابل درک نماید. هدف این مطالعه معرفی و بررسی دیدگاه، شخصیت وجایگاه آقا میرک اصفهانی است. در این مقاله با بهره جستن از نوشته های نویسندگان صاحب نظر هم عصر نقاشان این دوره چون عبدی بیگ شیرازی، تلاش شده است با تمرکز بر آثار و زندگی آقا میرک پاسخی به سوالات چگونگی ابعاد شخصیتی و دیدگاه هنرمند و نحوه رویکرد بیان تصویر در شاهنامه ارائه شود. این مقاله با استفاده از روش تاریخی - تحلیلی و تک نگاری و نظریه های متفکران ومؤلفان دیباچه ها بر پایه اندیشه عرفانی مطرح در این روزگار به تحلیل این هنرمند پرداخته است. ضرورت این تحقیق شناخت هنرمندان ایران اسلامی است. نتا یج حاصل از این مطالعه نشان می دهد هنرمند در مقام مخزن فن، سنت و حافظه هنری با رویکرد عارفانه عامل بازنمود تصویر زمانه اش است. میرک میراث نقاشی گذشته را با چهره نوینی درعصرخویش به اجرا درمی آورد و دراین فرایند زبان تصویر را به عاملی فراتر از بیان کلامی تبدیل می سازد.

این پژوهش با روش توصیفی به مطالعه میزان و نوع واردات محصولات شیشه در دوره ی قاجار پرداخته است. این بررسی نشان می دهد بیشترین میزان واردات محصولات شیشه از کشور روسیه انجام گرفته که البته راه های مناسب و حمل و نقل سریع و آسان در سرعت بخشیدن به این امر بسیار موثر بود. این واردات، شیشه های مصرفی و کاربردی را در بر می گرفت. در مقابل محصولات شیشه ای وارد شده از کشورهای اروپایی که از طریق حکومت عثمانی انجام می گرفت بیشتر جنبه تزیینی داشته و مخصوص طبقه مرفه جامعه ی قاجاری بوده است. هرچند رشد بی رویه ی محصولات شیشه موجب شکل گیری تلاش هایی در جهت تولید آثار شیشه ای در ایران گردید; اما اغلب آثار شیشه ای مربوط به دوره قاجار در موزه های ایران متعلق به کشورهای اروپایی و روسیه بوده که در این دوره وارد ایران می گردید.

بیان مسئله: درتاریخ هنرایران، نقاشی قاجار از جایگاه ویژه ای برخوردار است و پیکرنگاری به عنوان شاخه ای برجسته از نقاشی در دوره حکومت فتحعلی شاه قابل تأمل است. دراین دوره زنان، به عنوان یکی از سوژه های اصلی نقاشان، غالبا بدون حجاب ، با آرایشی غلیظ، و آراسته به زیورآلات بسیار تصویر شده اند. مهرعلی یکی از نقاشان شاخص این دوره است که، علاوه بر پیکرنگاری از شخص شاه، تعداد اندکی از زنان قاجاری را نیز به تصویر کشیده است. در تابلوی «دختر با طوطی» منسوب به مهرعلی نقاش دربار فتحعلی شاه، پوششی متفاوت از آنچه به عنوان پوشش رایج زنان قاجار است مشاهده می شود. هدف: هدف این تحقیق تحلیل پوشش و آرایه های زن در تابلوی مهرعلی و میزان هم سویی آن با پوشش و آرایه های متداول زنان قاجار از منظر شمایل نگاری است. بدین منظور سعی شده است تا، از طریق توصیف و تحلیل مضمون های واقع در این اثر، لایه های پنهان در آن آشکار شود. این مقاله در پی یافتن دلیل انتخاب پوشش و زیورآلات در نقاشی این زن است. روش تحقیق: این تحقیق به صورت کیفی (توصیفی-تحلیلی) و به روش تحلیل محتوایی صورت گرفته است. چارچوب نظری تحقیق براساس رویکرد شمایل نگاری مکتب اروین پانوفسکی1 و منابع تحقیق به شیوه اسنادی و کتابخانه ای گردآوری شده است. نتیجه گیری: یافته های پژوهش مخاطب را با نوع متفاوتی از پوشش زنانه آشنا می کند که کمتر شباهتی با البسه رایج زنان قاجاری دارد و در اسناد و کتب تاریخی نیز اشاره ای به آن نشده است. نوع پوشش تصویرشده در تابلوی مهرعلی تحت تأثیر لباس زنان هندی در عصر گورکانیان است و شیوه آرایش زن در تابلوی مورد نظر متأثر از ادبیات و بازنمایی تشبیهات آن در نقاشی است.

در میان بناهای تاریخی هند، تاج محل شهرت قابل توجهی دارد و با وجود قرارگرفتن در رده بندی هنر اسلامی بخاطر برخی خصیصه هایِ کمتر بحث شده، مورد توجه مخاطبان غیرمسلمان نیز بوده است. این نوشتار به روش تاریخی و توصیفی به بررسی این خصیصه ها با هدف ارائه خوانشی دقیق تر از این اثر می پردازد. وجود فرم های معنادار در کنار انگیزه برپایی بنا که بزرگداشت شأن یک انسان است، نمود انسان به مثابه عالم صغیر را مطرح می کند که چیستی و چگونگی آنها مورد بحث می باشد. به منظور شناخت این نمودها، ابتدا مفهوم عالم صغیر در فرهنگ های گوناگون به روش قیاسی و تطبیقی و مفاهیم مرتبط به آن همچون مرگ و نوزایی، در فرم ها پنهان و آشکار و تزیینات بنا تحلیل شد. جمع بندی یافته ها نشان داد که این فرم های معنادار، از یک سو معیارهای فرهنگ هندو و رنسانس را تحقق بخشیده و همچنین قواعد هنر اسلامی را از طریق فرم های تجریدی و نیمه پنهان برآورده نموده اند. بنابراین مخاطبان، با هر رویکرد مذهبی و هر ذائقه، اعم از سنتی و نو، با بنا ارتباط برقرار می کنند و سهم این ارتباط همه جانبه در اقبال نهایی تاج محل در جلب طیف گسترده مخاطبان قابل چشم پوشی نیست.

بیان مسئله: در دوران طولانی صد و سی ساله حکومت قاجار تحولات و رویدادهای بسیاری در ایران رخ داد که آثار آن هنوز هم در جامعه دیده می شود. در میانه دوره قاجار تولید و تجارت فرش در ایران رواج یافت. این تجارت پرسود پای سرمایه گذاران خارجی را به عرصه تولید و تجارت فرش ایران باز کرد. شرکت های چندملیتی فعالیت های گسترده ای را در این زمینه آغاز کردند. از مشهورترین این شرکت ها زیگلر بود که در مناطق اراک، تبریز، کرمان و... فعالیت می کرد.هدف: ورود شرکت های چندملیتی به اقتصاد فرش ایران سبب دگرگونی هایی در کمیت و کیفیت آن شده است. در برخی مناطق این دگرگونی ها بیشتر است چنان که اصول زیباشناسانه فرش منطقه را نیز تحت تأثیر قرار می دهد. تحقیق حاضر می کوشد به تجزیه وتحلیل طرح و نقش فرش های تولیدی شرکت زیگلر در منطقه سلطان آباد (اراک)- که از مراکز اصلی فعالیت شرکت زیگلر بوده است - بپردازد.سؤال تحقیق: سؤال های اصلی این مقاله عبارت اند از:1. ویژگی های کیفی فرش های تولیدی شرکت زیگلر کدام اند؟2. مهم ترین تحولات در طرح و رنگ فرش های ایرانی با آغاز به کار شرکت زیگلر چگونه است؟3. آیا طرح و نقش جدید به فرش ایران اضافه شد؟روش تحقیق: روش تحقیق این مقاله به روش توصیفی-تحلیلی نوشته شده و روش جمع آوری اطلاعات به صورت ترکیبی (میدانی و کتابخانه ای) می باشد و برای برخی بررسی های تاریخی به اسناد مراجعه شده است. داده ها به روش کیفی تجزیه وتحلیل شده اند.نتیجه گیری: نتایج این تحقیق نشان می دهد طراحی فرش در تولیدات این شرکت از قید قوانین و اصول پیش از خود خارج شد؛ اما طرح و نقش جدیدی به فرش ایران اضافه نشد. تولیداتِ شرکت زیگلر با تغییر در تناسبات و شیوه سامان بندی نقوش مطابق با سلیقه بازارهای هدف تولید شد و تا امروز نیز در برخی فرش های ایران مورداستفاده دارد.

ایران در دوره صفوی دستخوش تحولات سیاسی و اجتماعی عظیمی شده است. شاهان صفوی برآن بودند تا میان گروه های مختلف سیاسی موازنه برقرار کنند و این امر موجب شده بود تا مناسباتی پیچیده بر شرایط اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و همچنین میان مردم و حاکمیت برقرار گردد. این مناسبات گریبان هنرمندان را نیز گرفته بود، هدف این مقاله بررسی تأثیرتحولات سیاسی و فرهنگی دوره شاه تهماسب را بر روند نقاشی ایران مورد مطالعه قرار دهد  و سئوالاتی که مطرح بوده این است که 1.مناسبات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در دوره شاه تهماسب چگونه شکل گرفته است؟ و2.این مناسبات چگونه در نقاشی دوره شاه تهماسب بازتاب می یابد؟ روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و با رویکردی تطبیقی با ابتنا بر نظریه بازتاب در حوزه جامعه شناسی است. شیوه جمع آوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و روش تجزیه و تحلیل کیفی  بوده است.  ازنتایج تحقیق چنین بر می آید که مناسبات بر اساس توازن قدرت میان نیروهای درون نظام صفوی شکل گرفته است و در موقعیت های مختلف نسبت به موازنه میان این نیروها اقدام صورت می گرفته است و شاه تهماسب دردوره دوم زندگی  برای تعادل بخشی به نیروهای مختلف داخل در نظام سیاسی و شرایط و موقعیتی که در سطح روابط خارجی داشته کمتر توانسته به هنر توجه کند. این امر موجب شده است بسیاری از هنرمندان از جمله نقاشان همکاری محدودتری با دربار داشته باشند. بر این اساس می توان گفت نقاشی ایران در این برهه از تاریخ و طی پنجاه و اندی سال سلطنت شاه تهماسب از نظر سبک شناسی کم مایه تر و محدودتر با موضوعات مختلف درباری، مذهبی و در برخی موارد نزدیک به جریان عامیانه پیش رفته است.