مهسا ماه پیشانیان

باراک اوباما پس از به قدرت رسیدن تغییرات ساختاری در دیپلماسی عمومی آمریکا به خصوص نسبت به جهان اسلام را در کانون توجه دولت خود قرار داد و از اصطلاحاتی نظیر دیپلماسی عمومی نوین،[i] دیپلماسی عمومی مبتنی بر گفتگو،[ii] دیپلماسی عمومی فرهنگ محور،[iii] دیپلماسی عمومی شبکه ای،[iv] و دیپلماسی چندشریکی[v] سخن به میان آورد، اما واقعیت امر آن است که وی نیز همانند دولت های پیشین از دیپلماسی عمومی به عنوان ابزاری برای تبلیغات سیاسی و اقناع افکار عمومی برای حفظ امنیت و بقای رژیم صهیونیستی، تسلط بر منابع نفتی و اقتصادی خاورمیانه و تأمین منافع آمریکا استفاده نمود. بر همین اساس، مقاله حاضر می کوشد تا با استفاده از چارچوب نظری دیپلماسی عمومی نوین به بررسی مفهوم، ابعاد، سابقه، روش ها و راهکارهای دیپلماسی عمومی آمریکا پس از 11 سپتامبر 2001 بپردازد. در همین راستا درصدد پاسخگویی به این سؤال اصلی می باشیم که ساختار دیپلماسی عمومی ایالات متحده آمریکا پس از 11 سپتامبر 2001 از چه الگویی پیروی نموده است؟ مقاله به این نتیجه می رسد که آمریکا با پیروی از الگوهای سنتی دیپلماسی عمومی و ارتباطات یک سویه پس از 11 سپتامبر 2001، همچنان از این مقوله به عنوان ابزاری برای تبلیغات سیاسی و اقناع افکار عمومی جهان به منظور تأمین منافع و اهداف سیاسی، اقتصادی و امنیتی خود استفاده نموده است.

با فروپاشی نظام دوقطبی، مسائل منطقه ای که عمدتاً تحت تاثیر روابط آمریکا و شوروی بودند، از اهمیت و ارزشی ویژه برخوردار شدند. با گذار از این نظام تقریباً متصلب، کشورهای جهان امکان یافتند نقش فعال تری به خصوص در سطح منطقه ای ایفا کنند. از آنجا که تئوری های مختلف روابط بین الملل بر جنبه هایی گوناگون از منطقه گرایی تاکید دارند، این مسئله هنوز نواقصی دارد که باید برطرف شود. علاوه بر این، معیارهایی متعدد مانند هم جواری جغرافیایی، وجود مرکزی مالی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و مذهبی، نهادهای منطقه ای و تعامل زیاد اقتصادی برای تعریف این اصطلاح به کار رفته است که خود بر پیچیدگی های مرتبط با منطقه گرایی می افزاید. از سوی دیگر، به رغم تجارب نسبتاً موفق همگرایی منطقه ای در برخی مناطق جهان از جمله اروپا و آسیای جنوب شرقی، منطقه خلیج فارس یک استثنا در این زمینه محسوب می شود و تلاش ها در این منطقه برای پیشبرد همگرایی منطقه ای موفقیت آمیز نبوده است. هم چنین به اعتقاد بسیاری ناظران، چشم انداز روشنی در این مورد وجود ندارد. در مقاله حاضر پس از بررسی تئوری های مختلف در مورد منطقه گرایی، با ترکیب تئوری سازه انگاری و انتخاب عقلایی، منطقه گرایی در خلیج فارس تحلیل و الگویی مطلوب برای این منطقه بر مبنای الگوی جامعه امنیتی کثرت گرا ارائه می شود. هم چنین ضمن بررسی چالش های موجود سر راه تشکیل چنین جامعه امنیتی کثرت گرا در خلیج فارس راهکارهای مقابله با این چالش ها مورد بررسی قرار می گیرد.

با ورود به عصر اطلاعات، کیفیت و شرایط جنگ ها از پیچیدگی مفهومی و روشی بسیار زیادی برخوردار شده و جنبه های نوینی از درگیری در فضای سایبر شکل گرفته است. جنگ سایبری مجموعه ای از فنون عملیاتی جدید و سبک نوینی از جنگ است که در مناقشه هایی در بالاترین سطح شدت به منظور هدف قرار دادن مخالفان به کار می رود. این جنگ شکل جدیدی از جنگ فرماندهی و کنترل است که کمتر به جغرافیا بستگی دارد بلکه بیشتر به ماهیت فضای شبکه های الکترونیک مربوط می شود. جنگ سایبر با هدف اختلال، آسیب زدن یا تغییر آنچه جمعیت هدف فکر می کنند با تمرکز بر روی افکارعمومی، نخبگان و یا هر دو به انجام می رسد. ایالات متحده امریکا با استفاده از قابلیت های فضای سایبر کوشیده است ابعاد نوینی از جنگ نرم بر ضد کشورمان را در این فضا شکل دهد. با توجه به اهمیت این جنبه نوین درگیری، متن حاضر به بررسی مشخصات اصلی جنگ سایبر به عنوان یک محیط استراتژیک پرداخته است و از طریق بررسی ماهیت، اهداف، ابزار و روش های حملات در فضای مجازی واکنش های دفاعی مناسب در برابر این حملات را نیز مورد تحلیل قرار می دهد.

قدرت نرم به نفوذ و تأثیر یک کشور در خارج با استفاده از ترغیب و جاذبه و نه تهدیدات و نیروی نظامی اشاره دارد. در این زمینه، چین به طور فزاینده ای برای افزایش نفوذ و تأثیرگذاری خود در جهان و به خصوص ایالات متحده، حمایت از تبادلات فرهنگی با کشورهای مختلف جهان را افزایش داده، به اعزام پزشک و معلم برای کار در خارج می پردازد، از حضور دانشجویان دیگر کشورها برای تحصیل در چین استقبال می کند و هزینه های قابل توجهی برای آموزش زبان چینی در خارج از این کشور صرف می نماید. از این منظر، کارشناسان بر این نظرند که چین تلاش دارد جهان را نسبت به نیات صلح آمیز خود متقاعد ساخته، دسترسی این کشور به منابع مورد نیاز برای تداوم رشد اقتصادی را تضمین کند و در نهایت تایوان را منزوی سازد. در همین راستا، این باور نیز وجود دارد که چین در تقابل با غرب و ایالات متحده به دنبال رهبری در صحنه جهانی است. با این توضیح، نوشته حاضر تلاش دارد به بررسی جنگ نرم چین و کاربرد آن در برابر غرب و به خصوص ایالات متحده پرداخته و موفقیت های آن در مناطق مختلف جهان را ذکر نماید.