حبیب الله کاظم خانی

عوامل متعددی بر احساس عدالت اجتماعی شهروندان مؤثر است که دین از مهم ترین آنهاست. از این رو، سنجش میزان این تأثیر برای سیاست گذاری های سودمند، موضوعیت دارد. پرسش اصلی این پژوهش عبارت است از اینکه: میزان تأثیر دینداری بر احساس عدالت اجتماعی بین دانشجویان دانشگاه شهید مدنی آذربایجان چقدر است؟ پژوهش با روش پیمایشی و استفاده از پرسشنامه استاندارد دینداری گراک و استارک و نیز تقسیم بندی عدالت ، به عدالت رویه ای و توزیعی، به بررسی موضوع پرداخته است. جامعه آماری، دانشجویان دانشگاه شهید مدنی آذربایجان در پاییز 1400 است که در این پژوهش 378 نفر از دانشجویان به عنوان نمونه آماری با استفاده از روش پرسشنامه اینترنتی، به دلیل محدودیت های کرونایی، انتخاب شدند. اگرچه نتایج نشان می دهد که دینداری تأثیر مثبتی بر روی احساس عدالت اجتماعی دارد، اما در خصوص جامعه آماری تحقیق حاضر، میزان تأثیر 13/0 است که نشان از میزان تأثیر متوسطی دارد و ضرورت آسیب شناسی و تقویت مبانی دینی را آشکار می سازد.

چنانکه می دانیم، کانت یکی از مهمترین نظریه ها را درباره نسبت میان دین و اخلاق ارائه کرده است. توضیح و تحلیل موضع کانت در خصوص نسبت میان اخلاق و دین و تعیین جایگاه آن با معرفی مهمترین آراء مطرح در این خصوص آغاز می شود تا از این رهگذر موقف و موضع کانت کشف و تعیین گردد. تعیین و تشخیص موضع کانت به سبب تمایزی که میان دین وحیانی و تاریخی و دین طبق تلقّی و تفسیر خود می گذارد، در بدو نظر دشوار می نماید. نهایتاً معلوم می شود که رابطه اخلاق کانتی با دین وحیانی رابطه ای غیر تاریخی است؛ دوگانگی میانشان حاکم است و منشأ واحدی ندارند؛ ولی با تفسیر عقلانیِ دین وحیانی سازگاری میان آن ها امکان پذیر است. ولی اگر اخلاق کانتی با دین عقل عملی سنجیده شود، رابطه آن دو غیر تاریخی بوده و میان آن ها دوگانگی برقرار است؛ از حیث منشأ مستقل از هم بوده و دین عقل عملی وابسته به اخلاق خواهد بود. در اثر منتشره پس از مرگ خدا همان عقل عملی است و کمال اخلاقی و سعادت حقیقی که ظهور کامل عقل عملی در عالم پدیدار است در جامعه مشترک المنافع اخلاقی تحقق می یابد.

هدف : هدف از نگارش این مقاله، احصا و تشریح ویژگی های شناختی و رفتاری مؤثر بر عملکرد اساتید گروههای معارف اسلامی در دانشگاهها با الهام از آرای آیت الله مصباح یزدی است. روش : این پژوهش از حیث گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای و تجربیات شخصی و از نظر شیوه پردازش اطلاعات، تحلیلی- استنتاجی است. یافته ها : اَهمّ ویژگی های شناختی عبارتند از: آشنایی با پدیده دین، به خصوص کلّیات دین اسلام؛ آشنایی با کلّیات علوم اسلامی؛ آشنایی با کلّیات تاریخ اسلام؛، آشنایی با یک دوره تفسیر فشرده قرآن؛ آشنایی با فِرَق اسلامی با تأکید بر فرقه های زنده و تأثیرگذار؛ آشنایی با نظام حقوقی اسلام؛ آشنایی با مسائل مبتلابه فقهی خود و دانشجویان؛ آشنایی با شُبهات جدید دینی؛ آشنایی با ادیان جهان و جنبشهای نو پدید دینی؛ آشنایی با مسائل روز؛ آشنایی با مؤلّفه های دنیای جدید و پیامدهایشان؛ تسلّط به دو زبان عربی و انگلیسی؛ تسلّط کامل به متن درسی؛ شناسایی منابع تکمیلیِ معتبرِ متون درسی و آشنایی با رشته های مختلف دانشگاهی. اَهمّ ویژگی های رفتاری(اخلاقی) عبارتند از: صداقت، عدالت، تواضع، سعه صدر و خیرخواهی. بحث و نتیجه گیری : تربیت اساتیدی با ویژگی های احصا شده، با همه دشواری هایش، ضروری و ممکن است و این مهم باید به طور مستمر از دوره کارشناسی آغاز و در به کارگیری اساتید حق التدریسی بازنگری شود.

تعبیر «فلسفه استعلایی» یکی از مهمترین و پرمحتواترین تعابیری است که کانت در توصیف فلسفه خود به کار برده است. مقاله حاضر، با اتخاذ روشی توصیفی- تحلیلی کوشیده است این تعبیر را، فارغ از شهرت و فراگیری آن،  مورد بررسی  و تحلیل قرار دهد و بدین طریق مضمون و محتوا و نیز دامنه شمول آن را مشخص نماید. از بررسی و تحلیل تعاریف و توصیفات کانت از «فلسفه استعلایی» و تدقیق در عناصر و مقوّمات اصلی آن تعاریف و نیز توجه به پیوستگی میان آن عناصر به دست می آید که اولاً فلسفه استعلایی متضمن نقد اساسی بر عقل محض در دو وجه نظری و عملی آن است. یعنی فلسفه استعلایی، بر خلاف آنچه در بادی امر به نظر می رسد، هم معطوف به مباحث نظری یا فلسفه نظری کانت مانند معرفت شناسی، مابعدالطبیعه و ... است و هم ناظر بر مباحث عملی یا فلسفه عملی کانت از قبیل دین، اخلاق، حقوق و نظایر آن. ثانیاً مبنای شمول این فلسفه بر دو حوزه نظری و عملی، وجود زمینه مشترک میان آن دو یعنی وجود عناصر پیشین به ویژه احکام تألیفی پیشین در آنهاست. ثالثاً مشتمل بر تشکیل نظامی معمارانه مبتنی بر ایده ای خاص و بر حسب مفاهیم و اصول پیشین است.

کانت در زمره فیلسوفانی است که به دلیل موضع گیری ویژه اش در رابطه اخلاق و دین جایگاه ممتازی یافته است. این موضع کانت که اخلاق، مستقل از دین می تواند تکالیف اخلاقی را شناسایی کند و همین اخلاق خودبنیاد لزوماً به دین رهنمون می شود، سبب گردیده است متهم به تناقض گویی شود و حکم به وجود تعارض میان الهیات و اخلاق در فلسفه وی داده شود. نگارنده در نوشتار حاضر ضمن گزارش، شرح و تبیین چگونگی پیوند اخلاق و دین در چارچوب فلسفه استعلایی، کوشیده است نشان دهد که چنانچه موضع کانت در این زمینه در چارچوب نظام فلسفی ویژه وی و با در نظر گرفتن برخی ملاحظه های دیگر تحلیل و ارزیابی شود، رویکرد به ظاهر دوگانه کانت در قبال رابطه اخلاق و دین به موضعی واحد و سازگار مبدّل می گردد؛ به بیان دیگر، وی با دادن معنای جدید به دین و قائل شدن به منشأ واحدی برای اخلاق و دین می کوشد دغدغه های دینی، اخلاقی و معرفت شناسی خود را در یک نظام فلسفی جمع کند.