سید احمد فقیهى

«تربیت اخلاقى» عبارت از فرایند زمینه سازى و آموزش و به کارگیرى راه کارهاى معرفتى و انگیزشى و عملى و رفع موانع به منظور تزکیه نفس و رشد و شکوفایى انسان براى نیل به کمال نهایى است. براى تربیت اخلاقى، اهداف متعددى در ابعاد بینش، گرایش و رفتار آدمى ترسیم مى شود که در مجموع، همه این اهداف در راستاى هدف نهایى واحدى قرار مى گیرد. هدف پژوهش حاضر ارزیابى برخى دیدگاه هاى مطرح شده براى هدف غایى و تبیین تعابیر ناظر به آن و واکاوى ارتباط و نسبت بین آنها و در نتیجه، بیان هدف غایى براى تربیت اخلاقى در قرآن کریم از نگاه تفسیر المیزان است. پژوهش حاضر با روش توصیفى و تحلیلى، به این موضوع پرداخته است. عناوین «هدایت»، «عبادت»، «سعادت»، «فوز» و «فلاح»، «رحمت»، «قرب» و «رضوان الهى» در قرآن کریم، مشیر به هدف واحد نهایى است. با بررسى نسبت این تعابیر با یکدیگر و تبیین نقش مقدمى بودن برخى از آنها نسبت به برخى دیگر، نیل به قرب و رضوان الهى به عنوان هدف غایى تربیت اخلاقى، حاصل پژوهش حاضر است.

پرورش کرامت انسانى را مى توان به عنوان یکى از مهم ترین اهداف در نظام تربیتى اسلام در نظر گرفت. منظور، نه کرامت ذاتى انسان، بلکه کرامت اکتسابى مراد است. شاید بتوان ادعا نمود که غایت همه فعالیت هاى تربیتى شکوفا ساختن و بالفعل رساندن این نوع کرامت در ساحت وجودى انسان مى باشد. این نوشتار با روش توصیفى تحلیلى، از بین عوامل گوناگون تأثیرگذار بر پرورش کرامت، عاملیت «خانواده» و «مدرسه» را مورد بررسى قرار داده است که نقشى ویژه در پرورش کرامت اخلاقى آنها ایفا مى نمایند. برهمین اساس در یک سو، «توجه به جنبه الگویى والدین»، «رابطه عاطفى والدین و فرزندان» و «اعتدال در محبت ورزى» در خانواده؛ و در سوى دیگر، «توجه به اهداف تربیت» و «الزامات اخلاقى مربیان و رابطه آنها با متربیان» و نیز عامل «دوستان و همسالان» در مدرسه، از جمله مؤلفه هایى هستند که متناسب با ویژگى هاى خانواده و مدرسه، محوریت یافته و در شکوفایى و پروراندن کرامت اخلاقى فرد اثرگذار خواهند بود.