محمدرضا نعمتی

مقدمه: امروزه سرمایه انسانی یکی از مهم ترین عناصر در فرایند توسعه و محور توسعه شناخته می شود. بنابراین، تأمین امنیت غذایی پایدار آحاد جامعه ساکن در ایران یکی از اهداف اساسی در برنامه های توسعه قبل و بعد از انقلاب محسوب می شود. هدف پژوهش: در تحقیق حاضر به شناخت وضعیت امنیت غذایی و در ادامه عوامل اقتصادی- اجتماعی موثر بر امنیت غذایی خانوارهای عشایر پرداخته شده است. روش شناسی تحقیق: تحقیق حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت توصیفی- تحلیلی و از نظر ابزار مبتنی بر پرسشنامه است. جامعه آماری تحقیق حاضر خانوارهای عشایر واقع در شهرستان زنجان می باشد. شهرستان زنجان در سال 1395، دارای 3741 نفر جمعیت عشایرنشین و 829 خانوار  سکنه می باشد. با استفاده از فرمول کوکران تعداد نمونه لازم جهت تکمیل پرسشنامه 314 بدست آمد. روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و میدانی ( ابزار پرسشنامه)، جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات از آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و آمار استنباطی و برای محاسبه میزان امنیت غذایی از روش مقیاس ناامنی غذایی استفاده شده است.   قلمروجغرافیایی پژوهش: محدوده مورد مطالعاتی عشایر کوچنده واقع در شهرستان زنجان می باشد. شهرستان زنجان پر جمعیت ترین و بزرگترین شهرستان استان زنجان است. مرکز این شهرستان شهر زنجان است. یافته ها و بحث: 24 درصد خانوارها دارای امنیت غذایی، 24.08 درصد دارای ناامنی غذایی بدون گرسنگی، 24.31 درصد دارای ناامنی غذایی با گرسنگی متوسط و 27.61 درصد دارای ناامنی غذایی با گرسنگی شدید می باشند. همچنین نتایج مدل هکمن نشان می دهد با احتمال 99 درصد 11 عامل اقتصادی و اجتماعی در امنیت غذایی خانوارهای عشایر موثر می باشد. نتایج: در بین عوامل موثر عامل سن سرپرست خانوار و تعداد دام بیشترین تاثیر را بر امنیت غذایی خانوارهای عشایر داشته اند.

مقدمه: سکه ها، از منابع مهم شناخت تاریخ گذشته بشر و از اسناد مهم تاریخی هستند. که با مطالعه آن ها از لحاظ فنی (جنس، آلیاژ) و محتوایی (نقوش و مضامین سکه) بسیاری از ابعاد مختلف تحولات سیاسی، اجتماعی، هنری و مذهبی دولت ها بازیابی می شود. در پژوهش حاضر که با هدف شناخت مسکوکات دوره ایلخانی به تحریر درآمده، تلاش شده، تا با توصیف و تحلیل نقوش و نوشتار سکه های موزه «باغ فین» به ارتباط آ ن ها با مذهب و سیاست این دوره پرداخته شود و به پرسش چیستی مضمون سکه های ایلخانی موزه «باغ فین» و نمودهای بصری رایج آن ها پاسخ داده می شود.  روش پژوهش: پژوهش حاضر به لحاظ هدف بنیادی است که با جمع آوری اطلاعات و داده های کتابخانه ای و میدانی (موزه ملی باغ فین کاشان) به شیوه تحلیلی- تاریخی به تحریر درآمده است.یافته ها: یافته ها حاکی از آن است که در میان سکه های ایلخانی موجود در موزه ملی باغ فین کاشان، سکه ها به سه حاکم ایلخانی ازجمله «غازان محمود» (۶۹۴ - ۷۰۳ ه.ق)، «اولجایتو» (۷۰۳ ۷۱۶ ه.ق) و «ابوسعید» (۷۱۶ ۷۳۶ ه.ق) تعلق دارد که بیشترین آن ها متعلق به ابوسعید و سه قطعه مسکوکات متعلق به شاهزادگان دوره فترت (محمدخان و انوشیروان) است. به طور کلی، نوشتار مرتبط با مذهب شیعی (اسامی ائمه اطهار (ع)) و تسنن (اسامی خلفای راشدین)، قاب های تزیینی هندسی متشکل از دایره، نقوش گیاهی و اجرام آسمانی و نقوش با کاربری تمغا، ازجمله نمودهای بصری به کار رفته در سکه های ایلخانی موزه ملی باغ فین کاشان هستند.نتیجه گیری: نوشتار سکه های ایلخانی موزه ملی باغ فین مرتبط با مذهب شیعه (اسامی ائمه اطهار (ع) و تسنن (اسامی خلفای راشدین) است. قاب های تزیینی هندسی متشکل از دایره، نقوش گیاهی، اجرام آسمانی و نقوش با کاربری تمغا، ازجمله نمودهای بصری به کار رفته در این سکه هاست که به مانند دیگر دوره های تاریخی ایران مذهب و سیاست  عصر خود را بازنمایی کرده اند.

مقدمه: دانستن اینکه وفاداری گردشگران در مقاصد گردشگری به چه چیزی بستگی دارد و چگونه شکل می گیرد، برای مدیران شرکت ها و مقاصد گردشگری به یک اصل تبدیل شده است. یک مقصد گردشگری مانند هر سازمانی باید بازار هدف خود را شناسایی، جذب و حفظ کند. ایجاد هرگونه تحول و استانداردسازی خدمات گردشگری در شهر زنجان مستلزم شناخت ظرفیت های گردشگری، انجام مطالعات تطبیقی، شناخت تجربیات سایر کشورهای موفق جهان و بومی سازی این تجربیات است. شهر زنجان با وجود داشتن جاذبه های گردشگری قابل توجه در مقایسه با شهرهای استان های همجوار نتوانسته است مانند بسیاری از آنها گردشگر را جذب کند.داده و روش: تحقیق حاضر به بررسی نقش تصویر از مقصد بر وفاداری گردشگران شهر زنجان پرداخته شود. نوع تحقیق کاربردی و از نظر ماهیت توصیفی- تحلیلی می باشد. جامعه آماری تحقیق حاضر، شامل گردشگران با حداقل یک شب اقامت در هتل های سه و چهار ستاره شهر زنجان می باشد که با استفاده از فرمول کوکران تعداد 281 گردشگر مورد بررسی قرار گرفته اند. روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و میدانی و جهت تجزیه و تحلیل داده ها نیز از آمار توصیفی و استنباطی استفاده شده است.یافته ها: نتایج تحقیق نشان می دهد، در بررسی نهایی تحلیل عاملی تصویر از مقصد به ترتیب بیشترین تا کمترین تأثیر را در تازگی سفر، هزینه سفر، هزینه مالی و تعداد دفعات سفر به ترتیب با مقدار بار عاملی 0.481، 0.354، 0.301 و 0.247 بر وفاداری گردشگران دارد.نتیجه گیری: استان زنجان از نظر چرخه زندگی در حوزه گردشگری در مراحل ابتدایی خود بوده و حساسیت موضوع از آن جهت است که این درصد، می توانند به عنوان سفیرانی باشند که به دیگران در خصوص این مقصد اطلاعات داده و به اصطلاح نوعی تبلیغات دهان به دهان رایگان برای زنجان انجام خواهند داد و بسته به تصویری که از زنجان در ذهن آنان شکل گرفته است، این تبلیغات می تواند مثبت یا منفی باشد.

آمارهای سازمان جهانی گردشگری نشان می دهد که گردشگری به عنوان یک بخش مهم اقتصادی به سرعت در حال رشد است و تأثیرات قابل توجهی بر توسعه فردی و اجتماعی و همچنین ارزش اقتصادی نهفته در چشم انداز درآمد و توسعه شغلی دارد. گردشگری سلامت یکی از مهم ترین بخش های بازار صنعت گردشگری است و در سراسر جهان به سرعت در حال رشد است. در همین راستا در تحقیق حاضر به شناخت عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری سلامت با تأکید بر بازاریابی سبز در شهر زنجان پرداخته خواهد شد. تحقیق حاضر ازنظر نوع کاربردی و ازنظر ماهیت توصیفی- تحلیلی می باشد. داده های کیفی با استفاده از ابزار مصاحبه و روش تحلیل محتوا با رویکرد تئوری داده بنیاد و با استفاده از نظرات نخبگان، کارشناسان و فعالان بخش گردشگری استان زنجان و با استفاده از روش نمونه گیری گلوله برفی جمع آوری شده و مورد تجزیه وتحلیل قرارگرفته است که جامعه آماری پژوهش شامل سه گروه مدیران هتل (11 نفر)، راهنمایان تور (27 نفر) و گردشگران (380 نمونه) هست، تجزیه وتحلیل داده ها با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی (تی تک نمونه ای) انجام شد. یافته های مربوط به قسمت بازار و بازاریابی گردشگری استان زنجان نشان دهنده وضعیت نامطلوب این عنصر حیاتی در توسعه گردشگری استان است و نتایج نشان می دهد وضعیت محصولات گردشگری استان بنا به دلایل متعدد توان بازاریابی مناسب و مطلوب جهت جذب گردشگر در سطح توان های استان زنجان را دارا نمی باشند. یکی از معیارهای کلیدی در بازاریابی محصولات گردشگری استان معیار مالی است و همچنین اعتبار برند و سنجش آن مؤلفه مؤثری بر ارزیابی عملکرد بازاریابی در صنعت گردشگری است. جهت تحلیل و بررسی مطلوبیت شاخص های بازاریابی آمیخته از آزمون تی تک نمونه ای استفاده شده است، بر همین اساس نتایج این آزمون نشان می دهد، پایین ترین میانگین عددی مربوط به شاخص محصول با میانگین 2/30 و شاخص شواهد و امکانات فیزیکی با میانگین 30/2 و بالاترین میانگین مربوط به شاخص های قیمت با میانگین 2/62 و مردم و کارکنان با میانگین 2/54 است. همچنین میانگین عددی بازاریابی برابر با 2/43 است.

محوطه نیسک آباد در فاصله 5.5 کیلومتری جنوب شرقی شهر سردشت، 5 کیلومتری جنوب شهر ربط و 1 کیلومتری شمال روستای نیسک آباد در امتداد ساحل غربی رودخانه زاب کوچک قرار دارد. کاوش این محوطه در سال 1394 ه .ش.، به مدت دو ماه در راستای پروژه نجات بخشی پشت سد سردشت و هم چنین مطالعه چشم انداز باستان شناسی منطقه، به ویژه در دوره های پیش از تاریخی و تاریخی به انجام رسید. در محوطه نیسک آباد درمجموع تعداد چهار ترانشه ایجاد گردید. کاوش در این ترانشه ها منجر به شناسایی بقایای معماری (دیواره های سنگ چین از نوع سنگ های رودخانه ای)، قطعات متعدد سفال و ابزارهای سنگی شده است. مطالعه بقایای معماری و نمونه سفال های محوطه نیسک آباد نشان دهنده تک دوره ای بودن محوطه و سکونت کوتاه مدت گروه های انسانی در این محل بوده است. براساس مطالعات صورت گرفته، فرم سفال های محوطه را انواع: کاسه، پیاله، کوزه، دیگچه و خمره تشکیل می دهند. تزئینات ایجاد شده برروی سفال ها شامل نقوش افزوده (طنابی شکل)، نقوش کنده و نقش مهرزده هستند. در کنار سفال های گونه معمولی، تعدادی محدودی سفال جرینگی نیز شناسایی شده است. یکی از پرسش های اصلی مطرح شده در پژوهش حاضر این است که، فرم و خصوصیات فنی سفال های اشکانی محوطه نیسک آباد با کدام مناطق قابل مقایسه هستند؟ در این راستا، سفال های اشکانی محوطه علاوه بر قابل مقایسه بودن با محوطه هایی نظیر قلعه یزدگرد، قروه کردستان، محوطه های حوزه همدان، لرستان و شمال غرب ایران، دارای برخی ویژگی های بومی و محلی نیز هستند. به نظر می رسد مطالعه، ارزیابی و بررسی داده های فرهنگی محوطه نیسک آباد بتواند در روشن تر شدن وضعیت فرهنگی دوره اشکانی در منطقه مؤثر باشد.

سکه ها یکی از یافته های بسیار مهم در کاوش های باستان شناختی محسوب می شوند که بعد از منابع و متون جغرافیایی و تاریخی بهترین نمونه های تاریخ نگاری هستند. با تدوین و تحلیل اطلاعات موجود در آن ها می توان به اطلاعات مربوط به هر منطقه را در زمینه های مختلفی همچون: تاریخ، فرهنگ، اقتصادی، سیاسی، مذاهب و اوضاع اجتماعی تکمیل و به قضاوت های دقیق تری درباره هویت آن جامعه دست یافت. در کاوش باستان شناسی سال 1388 ه .ش.، در محوطه تاریخی زلف آباد فراهان استان مرکزی تعداد 20 سکه کامل و پنج سکه قیچی شده به دست آمد که در این پژوهش به بررسی و مطالعه آن ها می پردازیم. هدف از پژوهش حاضر، خوانش خط، محل ضرب، نقوش و عناصر بصری به کار رفته در تزئینات آن ها به منظور دستیابی به ارتباط با دین، زبان، خط و کاربردشان در تبادلات تجاری و فرهنگی است. پژوهش حاضر از نوع تحقیقات تاریخی و براساس ماهیت و روش، از نوع تحقیقات توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر مطالعات میدانی باستان شناختی و کتابخانه ای استوار است. مهم ترین پرسش های مطرح شده در این پژوهش عبارتنداز: سکه های مکشوف از کاوش های باستان شناسی زلف آباد متعلق به چه دوره ای و کدام یک از حاکمان است؟ این سکه ها ازنظر کیفی و کمی دارای چه ویژگی هایی است و عناصر بصری حاکم بر نقوش تزئینی ضرب شده برروی آن ها چه هستند؟ و وجود این سکه ها در این محوطه نشانگر چیست؟ نتایج این پژوهش نشان می دهند که سکه های به دست آمده از زلف آباد متعلق به سه حاکم اوایل دوره ایلخانی، یعنی «هولاکو»، «آباقاخان» و «احمدتکودار» هستند. این سکه ها دارای نوشته هایی به خط اویغوری و کوفی است، نوشته های مذهبی در قاب های تزئینی هندسی متشکل از دایره و مربع، نقوش گیاهی و تمغا، بیشترین نمودهای بصری به کار رفته در این سکه ها هستند. این سکه ها به عنوان اسنادی در رابطه با رونق و اعتبار و جغرافیای تاریخی، فرهنگی، اقتصادی زلف آباد قابل بررسی است.

در سال های 1385 تا ۱۳۸۶ طی دو فصل کاوش باستان شناختی در محوطه تاریخی ولیران دماوند، بقایای سازه ای مربوط به دوره ساسانی شناسایی شد. این سازه شامل یک برج و بارو و نیز اتاق های متعددی است که در دو سوی یک معبر سازمان دهی شده اند. آثار معماری مکشوف از ولیران، به شناخت دوره ساسانی منطقه دماوند و در افقی وسیع تر به درک ما از گونه معماری دفاعی نظامی و نیز ساختارهای سیاسی و اجتماعی دوره ساسانی کمک شایانی می کند. اهمیت این موضوع در این است که به طور کلی، کاوش ها و بررسی های محدودی درباره قلعه های دوره ساسانی انجام شده و اطلاعات بسیار اندکی درباره ساختار معماری و نظام شکل گیری آن ها در دست است. منطقه دماوند به لحاظ موقعیت جغرافیایی و ارتباطی در طول تاریخ و به ویژه در دوران اشکانی و ساسانی، از اهمیت بسیاری برخوردار بوده است. این منطقه در تلاقی طبرستان، ری و قومس قرار داشته و همواره از کانون های مهم فرهنگی به شمار می رفته است. با توجه به آگاهی اندک ما از معماری دوره ساسانی در قلمرو شمالی دولت ساسانی، معماری محوطه تاریخی ولیران می تواند خلأ علمی را در این خصوص تا حدودی جبران کند. نگارندگان مقاله حاضر بر آن اند که با روش توص یفی تحلیل ی، ضمن معرفی معماری محوطه تاریخی ولیران و بیان ویژگی های معماری آن، کاربری و زمان ساخت این مجموعه را مشخص کنند. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد معماری مکشوف از محوطه ولیران دماوند، قلعه ای مربوط به اواخر دوره ساسانی است که از آن به عنوان انبار کالا و ذخیره مواد غذایی استفاده می شد و احتمالاً در اوایل دوره اسلامی به طور کامل تخریب شده است.

بیان مسئله: قلعه ایرج یکی از محوطه های دوره ساسانی ایران در دشت تهران است. این محوطه با باروی مربع-مستطیلی به ابعاد ۱۴۷۰×۱۳۰۰ متر محدود شده است. تا کنون در مطالعات میدانی هیچ گونه بقایای آثار گسترده معماری از فضای درون محوطه یافت نشده است. از این رو نوشتار حاضر در وهله اول تلاش می کند به این پرسش پاسخ دهد که «۱. ساکنان این محوطه، با قریب به ۱۹۰ هکتار وسعت، در کدام بخش از محوطه سکونت داشته اند؟». پرسش مهم دیگر این است که «۲. نحوه نظم فضایی بقایای معماری در قلعه ایرج چگونه است؟». در پاسخ به این دو پرسش ۱. با توجه به نبود بقایای معماری در فضای درون محوطه و فراوانی بقایای معماری بر روی باروی قلعه ایرج، گمان می رود سکونت در این محوطه روی سازه های معماری بارو بوده است. به علاوه، ۲. با استناد به مطالعات میدانی، فضاهای معماری روی بارو به صورت نظام مند در سراسر باروی قلعه ایرج دیده می شود و شامل ۸۲۸ اتاق یکسان، راهروی سراسری، ۱۴۸ برج دیدبانی و طاق های بیرونی است. هدف: در نوشتار پیش رو تلاش می شود با استناد به داده های باستان شناسی قلعه ایرج، در وهله اول وجود بقایای معماری روی باروی محوطه اثبات شود و در مرحله بعد، کیفیت فضاهای معماری بارو ارزیابی و راجع به انتظام فضایی آن فرضیه هایی ارائه شود. روش: در تحقیق حاضر از روش توصیفی-تحلیلی برای رسیدن به اهداف پژوهش استفاده شده است. در ابتدا بقایای معماری و عناصر فضایی کشف شده از مطالعات میدانی قلعه ایرج توصیف شده است و در ادامه، با قرار دادن این عناصر فضایی در کنار یکدیگر و یافتن یک کلیت، تحلیل و ارزیابی باستان شناسی انجام شده است تا بتوان راجع به ساختار بارو و نظم فضایی آن گمانه هایی مفروض ارائه داد. نتیجه: پیش تر کیفیت بقایای معماری روی باروی محوطه مبهم و تا حدودی نامشخص بود. به نحوی که گمان می رفت روی باروی قلعه ایرج ساخت وسازهای معماری وجود نداشته است. در نتیجه آخرین مطالعات میدانی باستان شناسی در قلعه ایرج، مشخص شد که نه تنها روی باروی قلعه ایرج بقایای آثار معماری وجود دارد، بلکه با ترکیب داده های کاوش و بررسی های باستان شناسی، سازه های معماری در تمام بخش های باروی قلعه ایرج به صورت همسان اجرا شده و شامل اتاق ها، راهروی سراسری، برج های دیدبانی و طاق های بیرونی است. به علاوه، این انتظام معماری در فازهای متأخرتر به دلایل احتمالاً امنیتی تغییر کرده است.

تهاجمات اقوام بیگانه از جهاتِ مختلف در دوره ساسانی سبب تقسیم کشور به چهار ناحیه شد تا امپراتوری ساسانی بتواند از قلمرو خویش به بهترین شکل دفاع نماید. در جُستار حاضر می کوشیم تا به بازشناسی و معرفی نام جای ها (شهرهای) مهم کوستِ نیمروز (جنوب، جنوب شرق) قلمرو ایرانشهر ساسانی در منابع تاریخی دستِ اول دوره ساسانی (متون پهلوی، اثر مُهر و...) و منابع جغرافیایی مورخان اسلامی قرون اولیه و میانی اسلامی بپردازیم. رساله شهرستان های ایرانشهر و جغرافیای موسی خورنی جزء مهم ترین منابع تاریخی هستند که علاوه بر آثار گوناگون دینی و اداری و سنگ نبشته های شاهان ساسانی (کعبه زرتشت)، جامع ترین آگاهی ها برای بررسی استان و شهرهای دوره ساسانی در اختیار پژوهشگران قرار می دهند. رساله شهرستان های ایرانشهر جزئیاتی درباره استان و شهرها ارائه نمی دهد اما تقسیم بندی کامل ایرانشهر به چهار کوست و ذکر شهرها و منطقه های هر کوست را به خوبی بیان کرده است. در میان دو منبع فوق شاهنامه حماسه ملی ایرانیان علاوه بر صحبت از سرگذشت ایران از دوره اساطیری تا تاریخی، احتمالاً بتوان از آن به عنوان یک منبع تاریخی قابل اعتماد یاد کرد؛ بنابراین در بخش ساسانی شاهنامه فهرستی از نام جای های ساسانی را می توان مشاهده و قابل انطباق دانست. هدف از پژوهش حاضر بررسی تطبیقی جای نام ها کوست نیمروز در منابع اشاره شده و ارزیابی شواهد نوشتاری با یافته های باستان شناسی می باشد. روشی که اتخاذ شده روشی توصیفی- تطبیقی و مبتنی بر مطالعاتِ کتابخانه ای و یافته های باستان شناختی است. نتایج پژوهش نشان داد که ساختِ شهرهای بیشمار به دست پادشاهان به ویژه در کوست نیمروز، به منظور تحقق اهداف نظامی، امنیتی و یا بعضاً اقتصادی بود. از سویی دیگر اکثر جای نام های اشاره شده در متون پهلوی دوره ساسانی در دوره اسلامی به همان نام خویش پایدار باقی مانده است. همچنین با بررسی و مقایسه سه متن پیش رو مشخص شد که تناقضاتی میان سه منبعِ مورد مطالعه شده در بیان جهات جغرافیایی شهرهای کوستِ نیمروز وجود دارد.