محمد فتحی نیا

یکی از الگوهای رمزگذاری پیام در سریال های صداوسیما، گنجاندن رمزگان مرجح سریال در قالب گفت وگوها و رفتار یک شخصیت «کاملاً سفید و مثبت» است. بررسی محتوای پربیننده ترین سریال های صداوسیما در 15 سال اخیر، رواج این الگو را در سریال های صداوسیما نشان می دهد. مقاله حاضر که برگرفته از پژوهش های نگارنده در حوزه مصرف سریال های پربیننده صداوسیماست، بر نحوه مواجهه مخاطبان با این الگو و شخصیت ها و نیز نحوه رمزگشایی آنان از این شیوه مرجح کردن رمزگان، تمرکز کرده است. یافته های ارائه شده، از مصاحبه های نیمه ساختاریافته فردی و گروهی با 74 نفر از مخاطبان سریال های پربیننده صداوسیما استخراج شده و اظهارات آنان را در خصوص شخصیت های سفید و مثبت سریال ها و الگوی ذکر شده، در قالب بازخوردهای هیجانی و شناختی صورت بندی و ارائه کرده است. یافته ها، حاکی از آن است که بازخوردهای مشارکت کنندگان، عمدتاً در حوزه بازخوردهای هیجانی و شناختی منفی قرار می گیرند. بر اساس یافته ها و در توافق با دیدگاه های شناختی در خصوص هیجانات، مواجه مخاطبان با متون و سریال های تلویزیونی بسیار پیچیده تر از آن است که با گنجاندن پیام سریال در گفتار و رفتار «شخصیت های کاملاً سفید و مثبت» و ارائه پیام مستقیم، بتوان مخاطب را تحت تأثیر قرار داد.  

روابط دختران و پسران جوان، یکی از مسائل و دغدغه های نهادها و مسئولان فرهنگی کشور و از درونمایه های اصلی آن دسته از سریال های صداوسیماست که با محوریت مسائل جوانان تولید و پخش شده اند. صدا و سیما در دهه اخیر توجه بیشتری به این مسئله نشان داده و بویژه در سریال هایش سعی در ارائه الگویی مبتنی بر مذهب و سنت از این روابط داشته است. در مقاله حاضر، نحوه بازنمایی روابط دختران و پسران جوان در پربیننده ترین سریال های پخش شده از صداوسیما با محوریت جوانان، در فاصله سال های 1393 1383، با استفاده از روش «تحلیل روایت» بررسی شده است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که روابط دختران و پسران جوان (پیش از ازدواج) در سریال های مورد بررسی در یکی از الگوهای زیر صورت بندی شده است: روابط عاشقانه دو طرفه، روابط عاشقانه یک طرفه، روابط عاقلانه دو طرفه (عقلانیت ارزشی) همراه با روابط عاطفی حداقلی و روابط اجتماعی (خواهر برادری). از میان این الگوها، فقط الگوی رابطه عاقلانه دو طرفه با قصد ازدواج و با اطلاع، هدایت و نظارت افراد بزرگسال (بویژه والدین)، خوب نمایی شده و سایر الگوها کم و بیش دچار بدنمایی یا غیاب بازنمایی بوده اند.

این مقاله به دنبال شناخت نحوة بازنمایی مازنی ها در مجموعة تلویزیونی پایتخت و شناسایی رمزگان ها و کلیشه های مورد استفاده در این بازنمایی است. برای دستیابی به این هدف، 16 سکانس شاخص از مجموع سریال، انتخاب شده و مورد تحلیل نشانه شناختی قرار گرفتند. یافته ها نشان می دهند، سه دسته رمزگان های گفتار و گویش، پوشاک و گریم و حالت چهره و کنش، رمزگان های اصلی هستند که برای بازنمایی هویت قومی و شهرستانی به طور عام و « مازنی» و «علی آبادی» به طور خاص، به کار گرفته شده اند. علی آبادی ها در برابر تهرانی ها با کلیشه هایی چون ساده لوح در برابر خردمند، ناتوان در برابر توانا، روستایی در برابر شهری، بی توجهی به پوشش در برابر آراستگی ظاهر و ... به تصویر کشیده شده اند. در این میان می توان کلیشة شهرستانی ناتوان را به عنوان مهم ترین وجه بازنمایی علی آبادی های مهاجر تلقی کرد اما آنچه اثر این بازنمایی را تشدید می کند، نفی مهاجرت با دست مایه قرار دادن کلیشه های قومیتی است.

این مقاله روایت پربیننده ترین سریال های ایرانی را، با محوریت مسائل جوانان در فاصلة سال های 1383 تا 1393 و روابط بین نسلی (روابط جوانان و افراد بزرگ سال با تأکید بر والدین)، با بهره گیری از عناصر مدل لابوف بررسی می کند. یافته های این بررسی حاکی از آن است که سه الگوی توافق نسلی، تغییر نسلی (تفاوت، تزاحم، و تعامل هم زمان)، و شکاف یا گسست نسلی به صورت پنهان یا آشکار در سریال های مورد بررسی بازنمایی شده است. در این میان، تنها الگویی که در آن هم نگرش و رفتار جوانان و هم نگرش و رفتار افراد بزرگ سال در همة موارد خوب نمایی شده الگوی توافق نسلی است. علاوه بر این، در سایر الگوها نیز رفتارهای حاکی از احترام جوانان به افراد بزرگ سال (به رغم تفاوت ارزش های بنیادین) و رفتارهای حاکی از خیرخواهی بزرگ سالان برای جوانان، که به شیوه ای مناسب بروز یافته اند، خوب نمایی شده است. در موارد بدنمایی شده نیز مسئله به اشتباهات فردی جوانان یا افراد بزرگ سال نسبت داده شده که با نصیحت یا کمک فرد بزرگی فیصله یافته و در غیر این صورت عواقب وخیمی داشته است. چنین رویکردی به روابط نسلی حاکی از آن است که صدا و سیما اهمیت این مسئلة اجتماعی را تا سطح مسئله ای فردی کاهش داده است. به نظر می رسد که این نحوة عمل در سریال های تلویزیونی تا حدی متأثر از سیاست های صدا و سیما در حوزة روابط بین نسلی باشد. سیاست هایی که با تأکید بر ممنوعیت «دسته بندی یا رودررو قراردادن نسل ها» و نیز «نمایش دعوا، مشاجرات، و اختلافات حاد خانوادگی (حتی در قالب طنز)» در سریال های تلویزیونی، بیشتر مایل به مسکوت گذاشتن این مسئله است تا پرداختن به ابعاد مختلف آن به عنوان یک مسئلة اجتماعی

رفتارهای نابهنجار و خشونت آمیز تماشاگران فوتبال یکی از معضلات پیش روی این ورزش پرطرفدار است که افزون بر زیان های اقتصادی، به لحاظ فرهنگی اجتماعی و سیاسی نیز منشأ برخی آسیب هاست. رسانه ها و بویژه تلویزیون، به عنوان یکی از مهم ترین منابع شکل دادن به ذهنیت تماشاگران پیش از ورود به ورزشگاه، نقش مؤثری در کنترل یا دامن زدن به رفتارهای نابهنجار تماشاگران در بازی های حساس نظیر بازی های شهرآورد دارند. بر این اساس، مقاله حاضر، به بررسی عملکرد برنامه های ورزشی هفتگی تلویزیون قبل و بعد از شهرآوردهای شصت و یکم و شصت وسوم استقلال و پرسپولیس از این منظر پرداخته است. بر اساس نتایج به دست آمده، این برنامه ها نه تنها توجه کافی به مسئله فرهنگ سازی در خصوص رفتار مناسب تماشاگران فوتبال در ورزشگاه ها نداشته اند، بلکه در برخی موارد با پرداختن به حاشیه هایی نظیر اشتباه های داوری در بازی های گذشته یکی از تیم های حاضر در شهرآورد ، مصاحبه های جنجالی و تحریک کننده با بازیکنان و مربیان تیم ها ، پیش بینی قطعی نتیجه بازی به نفع یکی از تیم ها و طرح و گسترش شایعات، تماشاگران را با ذهنیتی منفی به ورزشگاه می فرستاده اند و به رفتارهای خشونت آ میز آنان در حین تماشای بازی و بعد از آن دامن زده اند.

" این پژوهش با هدف بررسی میزان تحقق کاربردهای آموزشی نظریه های یادگیری در فیلمهای آموزش ریاضی مقطع ابتدایی ـ تولید شده در دفتر فناوری آموزشی آموزش و پرورش ـ انجام شده است. بدین منظور پس از بررسی نظریه های یادگیری‏، اصول ارایه محتوای آموزشی از این نظریه ها استخراج و میزان رعایت این اصول در هر قسمت از فیلمهای یاد شده با روش «تحلیل محتوای مقوله ای» ـ بدون نمونه گیری ـ بررسی شده است. نتایج به دست آمده از بررسی 105 قسمت فیلم آموزش ریاضی در پنج پایه مقطع ابتدایی نشان داده است که برخی کاربردهای آموزشی نظریه های یادگیری مورد نظر این پژوهش‏ در تهیه و تولید این فیلمها‏، مورد توجه قرار نگرفته اند. مهمترین این کاربردها عبارتند از: وضوح اهداف، مرور مطالب پیش نیاز، ارایه پیش سازمان دهنده ها، جلب توجه، سازمان دهی مطالب، جمع بندی و پایان هر قسمت از فیلمها. یافته های پژوهش حاضر درباره مقوله های ذکر شده حاکی از آن است که: اهداف رفتاری در هیچ یک از قسمتهای این فیلمها به صورت واضح و روشن مشخص نشده اند. مرور مطالب پیش نیاز و ارایه پیش سازمان دهنده ها ـ به ویژه در فیلمهای پایه های اول، دوم و سوم ابتدایی ـ به ندرت دیده شده است (در یک قسمت از 62 قسمت این فیلمها‎‎؛ مرور مطالب پیش نیاز و در 6 قسمت؛ ارایه پیش سازمان دهنده ها انجام شده است). جلب توجه غیرکلامی، حداکثر در 12درصد قسمتهای فیلمهای هر پایه انجام شده و از تنوع قابلیتهای فیلم و دوربین در جلب توجه بهره گیری نشده است. سازمان دهی مطالب دربیشتر قسمتهای مورد بررسی (77درصد آنها) انجام نشده و جمع بندی و نحوه پایان یافتن بیشتر قسمتهای فیلمهای پایه های اول، دوم و سوم ابتدایی (جمع بندی در 89 درصد قسمتها و نحوه پایان یافتن در 81 درصد قسمتها) نامشخص است. "

"خشونت‌گرایی تماشاگران فوتبال در کشور ما، هنوز در حدی نیست که به مثابه یک بحران یا معضل اجتماعی بررسی شود. اما اگر این پدیده، تعریف، سازمان‌دهی و به شیوه‍ای مناسب نظارت و کنترل نشود، در درازمدت پتانسیل ایجاد بحران را دارد. در همین خصوص، مقاله حاضر با بررسی عوامل مؤثر بر خشونت‌گرایی و راهکارهای پیشگیری، نظارت و کنترل آن و با در نظر گرفتن رسالت رسانه‌ها - به خصوص رادیو و تلویزیون- در این زمینه، در پی مطالعه این پدیده است تا پیش از تبدیل آن به بحران، در این مورد چاره‌اندیشی شود. در این مقاله گرایش و رفتار خشونت‌آمیز، متغیر وابسته و متغیرهای سن، تحصیلات، شغل، عوامل محیطی، رضایت از فضای سیاسی ـ اجتماعی کشور، تأثیر جو ورزشگاه، تعصب و پایگاه اقتصادی ـ اجتماعی، متغیر مستقل در نظر گرفته شده و مورد ارزیابی قرار گرفته است. بر اساس نتایج به دست آمده، جمعیت و فضای حاکم بر ورزشگاه و همچنین عوامل محیطی آن «سرویس رفت و آمد، نحوه قضاوت داور و عملکرد بازیکن و ...» بر رفتار خشونت‌آمیز تماشاگران تأثیر مستقیم داشته و پرخاش کلامی شایع‌ترین شکل بروز رفتار پرخاشگرانه در بین تماشاگران ایرانی بوده است. نویسنده‌گان در پایان با توجه به اهمیت نقش رسانه‌ها در امر آموزش تماشاگران و فرهنگ‌سازی پیرامون رفتار تماشاگران، به دست‌اندرکاران برنامه‌های ورزشی رادیو و تلویزیون و دیگر رسانه‌ها توصیه کرده است در مسابقات مهم و حساس، به آرام شدن جو حاکم و کاهش پتانسیل‌های خشونت در رفتار تماشاگران کمک کنند. ـ یادآور می‌شود که این مقاله برگرفته از پژوهشی با همین عنوان است که در مرکز تحقیقات، مطالعات و سنجش برنامه‌ای صداوسیما انجام یافته است. "