اکرم عینی

مفهوم نیازهای اطلاعاتی در علم اطلاع‌رسانی همیشه دارای مشکل بوده است. طبق نظر «دروین» و «نیلان»، تقریباً بلا استثنا برای نیاز اطلاعاتی تاکنون تعریفی تعیین نشده است. در این مقاله می‌خواهیم تا برخی اصطلاحات و نظریه های مرتبط از منظر صاحب‌نظران را ارائه دهیم.

شناسایی میزان بهکارگیری استانداردهای سواد اطلاعاتی در سند ملی آموزش و پرورش میتواند بیانگر برنامه ریزیهای آتی در این زمینه باشد. در پژوهش حاضر با تکیه بر روشهای کتابخانه ای و تحلیل محتوا و با استفاده از یافته های تحقیقات مرتبط و همچنین با انجام مطالعه بر روی سند ملی چشم انداز آموزش و پرورش، میزان بهکارگیری استانداردهای سواد اطلاعاتی در دو ساحت علمی ـ فناوری و فرهنگی ـ هنری تا پایان دیماه 1386 مطالعه شده است. برای جمع آوری داده ها از سیاهه وارسی و برای تجزیه و تحلیل یافته های کمّی تحقیق، از آزمون تحلیل «تی ـ استیودنت» استفاده شده است. نتایج نشان میدهد میزان بهکارگیری استانداردهای سواد اطلاعاتی در ساحت علمی فناوری سند ملی نسبتاً زیاد و در ساحت فرهنگی ـ هنری سند پایین تر از متوسط است و تعداد مقوله های مرتبط با استانداردها در سند ملی به میزان پایین تر از متوسط است. گنجاندن سواد اطلاعاتی برای آموزش مادام العمر و در سیاستهای کلان آموزش و پرورش و سند ملی و توجه به سواد اطلاعاتی به عنوان عنصر کلیدی برای توسعه توانمندیهای عمومی مورد نیاز برای اعتبارگذاری به همه برنامه های مهارت آموزی و آموزشی، پیشنهاد شده است

هدف این پژوهش تحلیل محتوای موضوعی مقاله های نشریه ای که در دست دارید، یعنی فصلنامه نوآوری آموزشی، طی سال های 1394-1382 است. در این پژوهش 50 شماره از این فصلنامه با روش تحلیل محتوای موضوعی که یکی از روش های انجام پژوهش های علم سنجی است مورد بررسی قرار گرفت و از 14 مقوله اختصاص یافته مدخل نوآوری آموزشی در «اصطلاح نامه اریک» در طبقه بندی موضوع اصلی مقاله ها استفاده شد. جامعه پژوهش مقاله های تألیفی این نشریه از شماره 5 تا 55 و شامل 365 مقاله است. بررسی گرایش های موضوعی نویسندگان مقاله ها مشخص کرد که در چهارده محور موضوع های پژوهشی اعلام شده فصلنامه، موضوع دوم (مبانی نظری و اصول علمی و یافته های دانش روان شناسی تربیتی...) با 32/32 درصد بیشترین و پس ازآن، موضوع های پنجم (نظریه ها و رویکردهای نو در طراحی برنامه های درسی) و هشتم (مدیریت و برنامه ریزی کلاس درس و مدرسه) قرار دارند و به موضوع نهم (آینده پژوهی در آموزش وپرورش) اصلاً پرداخته نشده است. تعداد هفت ویژه نامه موضوعی در این بازه زمانی منتشرشده است. موضوع بهبود آموزش با 35/34 درصد و موضوع آموزش وپرورش با 30 درصد بیشترین حوزه موضوعی فصلنامه است. تعداد 778 نویسنده در تدوین مقاله ها مشارکت داشته اند و 30/46 درصد نویسندگان رشته های تحصیلی خود را اعلام کرده اند و این مقدار تعامل بین رشته ای را نشان می دهد.  

هدف پژوهش حاضر، سالمندی و نحوه پوشش مسائل مربوط به سالمندان در خانواده در کتاب های درسی دوره ابتدایی سال تحصیلی 1401-1400 بوده است. در این پژوهش، 27 کتاب درسی دوره ابتدایی با روش پژوهش تحلیل محتوای کیفی و با استفاده از روش تجزیه و تحلیل سند بررسی گردید. تحلیل کیفی با یک سیستم اندازه گیری مبتنی بر ادبیات پژوهشی مربوط به آموزش سالمندی، شامل هفت موضوع اصلی نسبت توزیع جنسیت، نقش شخصیت، نقش حرفه ای، ویژگی های جسمی و فیزیکی، روابط بین نسلی، رهبری جامعه پیام قصد شده (درباره موضوع سالمندی) و 18 موضوع فرعی و تحلیل کمی با ارائه جداول فراوانی مبتنی بر تحلیل موضوعی انجام شد. یافته ها نشان داد کتاب های درسی دوره ابتدایی به اندازه کافی موضوع سالمند در خانواده را پوشش نمی دهد و به آموزش سالمندی کمتر پرداخته شده است و در این کتاب ها تصویر منفی از سالمندان نشان داده نشده است. به منظور بهبود نگرش دانش آموزان نسبت به افراد سالمند و با توجه به تأکید اسناد بالادستی و بر اساس رویکردهای مطرح در رابطه با آموزش سالمندی، لازم است به حضور سالمند در خانواده و آموزش سالمندی در مدارس و کتاب های درسی دوره ابتدایی پرداخته شود و در پیام قصد شده برنامه درسی (درباره موضوع سالمندی) و افراد سالمند، باید بین عناصر متنی و بصری در کتاب درسی هماهنگی ایجاد شود. توجه به برنامه درسی آموزش سالمندی در دوره ابتدایی توصیه می شود.

پژوهش حاضر به تحلیل استنادی و هم نویسندگی مقاله های منتشرشده فصلنامه نوآوری های آموزشی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، طی سال های 1394-1382، با هدف بررسی وضعیت موجود روابط علمی و ترسیم ساختار علمی این حوزه پرداخته است. روش پژوهش تحلیل استنادی است و برای تحلیل داده ها از نرم افزار اکسل و یو سی نت ونت دراو استفاده شده است. نتایج نشان داد در این بازه زمانی (50 شماره) در مجموع 365 مقاله با میانگین هر شماره 7 مقاله منتشر شده است. 35 مقاله به زبان انگلیسی و 330 مقاله به زبان فارسی است. تعداد کل استنادها 11527 و میانگین استناد به ترتیب در هر شماره 41.92 درصد و در هر مقاله 40. 16 درصد است. کتاب ها با 39.43 درصد استنادها در رتبه اول و نشریات با 36.47 درصد رتبه دوم را دارند. استناد به منابع انگلیسی بیشتر از منابع فارسی است. سهم هیئت تحریریه در تألیف مقاله 17.80 درصد است. تعداد نویسندگان 778 نفر بوده که از این تعداد 30.85 درصد زن و 69.15 درصد مرد هستند. 51.55 درصد مؤلفان فقط یک مقاله منتشر کرده اند که به 60 درصد پیش بینی قانون لوتکا نزدیک است. 69/33 درصد مقاله ها تک نویسنده و 66.30 درصد مشترک تدوین شده است. وابستگی سازمانی نویسندگان با دانشگاه های دولتی و دانشگاه تهران جمعاً 9.68 درصد و در صدر است. حمیدرضا عریضی، با شانزده مقاله، از پرکارترین نویسندگان است. تراکم شبکه 0.0057 و شبکه هم نویسندگی در این مجله ضعیف است. کتاب روان شناسی پرورشی علی اکبر سیف با 1.72 درصد فراوانی پراستنادترین کتاب و فصلنامه نوآوری های آموزشی با 25.05 درصد پراستنادترین نشریه است. تقویت شبکه هم نویسندگی و اتخاذ معیارهایی جهت بهبود الگوی رفتار استنادی نویسندگان پیشنهاد شده است.