علی اکبر ذاکری

در غوغای جمهوری خواهی رضاخان قبل از رسیدن به سلطنت، جمعی طرفدار جمهوریت و گروه زیادی مخالف آن بودند. سیدحسن مدرس از مخالفان سرسخت جمهوری خواهی بود. غیر از شهید مدرس، اکثریت علما نیز با جمهوری خواهی مخالف بودند. در این مقاله، ضمن بیان علت مخالفت علما با جمهوری خواهی، به سفر رضاخان به قم پرداخته شده و تلاش شده به این سؤال پاسخ داده شود که مواجهه شیخ عبدالکریم حائری و نیز سید ابوالحسن اصفهانی و میرزا محمدحسین نائینی (دو مرجعی که توسط عوامل انگلیس، از نجف به ایران تبعید شده بودند) با رضاخان در جریان سفر وی به قم چگونه بود و چه نتایجی در موضوع جمهو ری خواهی و برخی مسائل دیگر داشت؟ آیا علت عدم مخالفت علما با رضاخان به رغم مخالفتشان با جمهوری خواهی پی گیری رضاخان برای بازگشت علمای تبعید ی به نجف بود، یا موضوع عمیق تر بود و علما در این دیدار درخواست هایی مطرح کردند و رضاخان خود را متعهد به اجرای آن نمود؟ این مقاله با شیوه توصیفی تحلیلی و با روش کتابخانه ای و اسنادی به این موضوع پرداخته و با توجه به منابع و اسناد بر این باور است که خواسته های علما در جهت حفظ و تقویت اسلام و تشیع بوده که متأسفانه گزارش تفصیلی از این مذاکرات افشا نشده است. در مقاله به سند و نامه ای اشاره می شود که به نام مرحوم نائینی و اصفهانی برای رضاخان نوشته شده و به صورت ضمنی از برخی توافق ها و تعهدها در قم سخن گفته شده است که اظهار تدین سردار سپه با برگزاری عزاداری و اجرای مراسم مذهبی، و اطلاعیه اش بعد از بازگشت از قم مظاهر آن است.

یکی از فضایل امام حسن مجتبی(ع)، انجام حج های پیاده از مدینه تا مکه است، ولی تعداد این حج ها به صورت های مختلف؛ یعنی پانزده، بیست و بیست و پنج حج گزارش شده است. با توجه به دوران محدود ده ساله امامت آن حضرت(ع)، این پرسش وجود دارد که ایشان در چه مقطعی این تعداد حج پیاده را انجام داده است؟ مقاله پیش رو که با هدف بررسی میزان درستی این آمار و چگونگی انجام آن با روش سندپژوهی تدوین یافته است به این نتیجه رسیده است که با توجه به دوران امامت آن حضرت(ع)، این آمار به عنوان حج پیاده از مدینه به مکه نادرست و ناهم گون با حقایق تاریخی است. به نظر می رسد پیاده روی های امام(ع) مربوط به رفتن از مکه به منا و از آن جا به عرفات و سپس به مشعر و گاه به منا بوده است و روایتی صحیح نیز به این نکته اشاره کرده است. بر اساس این برداشت، امکان انجام حج با چنین شرایطی قبل از امامت آن حضرت نیز متصور است.

 هجرت از ارزش های دینی است. رسول خدا(ص) در آغاز به مسلمانان دستور داد از مکه به حبشه و بعد  به مدینه هجرت نمایند. جمعی از مسلمانان مجبور بودند خانواده های خود را رها کرده و به مدینه بروند. جمعی برای خود در مدینه ازدواج و زندگی جدیدی تشکیل دادند. حضرت حمزه از مسلمانان با سابقه در مکه بود که برای حمایت از پیامبر، اسلام آورد. او دارای دو همسر بود. همسر خود را- به نام سلمی- در مکه گذاشت و خود به مدینه هجرت کرد و در آنجا مجدداً ازدواج کرد. دخترش امامه هم در مکه ماند. طبق گزارش های مختلف چندین نام برای دختر حضرت حمزه یاد کرده اند که از مکه به مدینه برده شد. بنا بر تحقیق، وی یک دختر به نام امامه داشته که در مکه بود و در سال هفتم در عمره القضاء رسول خدا(ص) او را با خود به مدینه برد. این مقاله به بیان و تحلیل سرگذشت دختر حمزه امامه پرداخته و دیگر اسامی که به عنوان دختران حمزه ذکر شده مورد بررسی و نقد قرار داده است. این نوشتار در باره دختر حمزه با روشی توصیفی –تحلیلی، به واکاوی پرداخته و گزارش های مختلف را  بررسی کرده است.

دریافت مالیات از کارهای مرسوم حکومت هاست. مقدار و چگونگی دریافت به صورتی که موجب نارضایتی مردم و تعطیلی واحدهای تولیدی نشود از مهمترین مسایل حکومت ها بوده است. این مقاله با نگاهی تحلیلی به سیره امیرالمؤمنین، به واکاوی این پرسش می پردازد که ملاک دریافت مالیات در سیره امام چه بوده است؟ در این بررسی نشان داده شد، معیار اصلی امام برای دریافت مالیات توجه به آبادی شهرها بوده است. از این رو ایشان از مازاد بر نیازهای مردم، مالیات دریافت می کرده است. بر همین مبنا، امام دستورالعمل هایی برای کارگزاران صادر کرده بودند تا از سرمایه اولیه مردم، مالیات دریافت نشود. امام علی7 خود بر عملکرد مؤدیان مالیات نظارت می کردند و بازرسانی نیز برای رسیدگی به شکایات مردم انتخاب کرده بودند.

 نویسنده در نوشتار پیش رو، با هدف معرفی شخصیت و آثار علمی جعفر مرتضی عاملی، با تقسیم بندی آثار ایشان به کتاب هایی در تبیین سنت و سیره صحیح معصومان، آثاری در دفاع از شخصیت های شیعه، کتبی در رد مسائل تاریخی، تفسیر سوره هایی از قرآن و آثاری در مسائل اجتماعی، به ذکر نام کتاب های ایشان در هر دسته، اقدام نموده است.

هدف پژوهش حاضر بیان دقیق یکی از مفاهیم دینی تأثیرگذار در ایجاد فرهنگ و تعهد اجتماعی است. پژوهش با روش اسنادی و کتابخانه ای به تحلیل و واکاوی موضوع پرداخته و با پی گیری معنای تعرّب و هجرت و با تکیه بر گزارش های تاریخی و حدیثی در سیره علوی و رضوی، تلاش کرده است تا به این مهم دست یابد. از یافته های پژوهش، تقسیم مسلمانان به مهاجر و اعرابی پس از فتح مکه است. مسلمانان خود را ملزم می دانستند برای جهاد به مرکز حکومت اسلامی هجرت کنند. تخلف از این وظیفه، حکم مرد اعرابی را داشت که به جهت بی تفاوتی، از یکسری حقوق اجتماعی و اقتصادی محروم می شد. یافته اصلی و نوآوری پژوهش، اثبات فرضیه پژوهش در ترادف تعرب بعدالهجره، با بی تفاوتی سیاسی اجتماعی است. به فرموده امام رضا (علیه السلام) تعرب رفتن به بادیه نیست بلکه علت حرمت تعرب بعدالهجره، بی تفاوتی در حمایت امامِ بحق و دیگر پیامدهای منفی آن است، اگرچه شخص در مرکز اسلام باشد.

امنیت از ارکان جامعه است. مردم با برخورداری از نعمت امنیت زندگی خود را در آرامش سپری می کنند. نیروی انتظامی حافظ امنیت اجتماع و مردم است؛ با مفسدان مبارزه می کند و با برهم زنندگان امنیت جامعه می ستیزد. نیروی انتظامی در اسلام سابقه ای دیرینه دارد. هنگام جنگ ها جمعی به حفاظت از رسول خدا می پرداختند و از مراکز حساس پاسداری می کردند. نخستین نیروی انتظامی متشکل را امیرالمؤمنین با عنوان «شرطه الخمیس» ایجاد کرد. افراد بصیر و با صلابت و شجاع عضو شرطه الخمیس شدند. این نیروهای آماده در هر صحنه ای که نیاز بود، حضور می یافتند. در نبردها اولین گردان داوطلب بودند. هنگام یورش های محدود دشمن، به مبارزه با آنها می پرداختند. هنگام شورش مفسدان، به ستیزشان می رفتند. هنگام قضاوت حاضر می شدند و مجرمان را کیفر می کردند. وظیفه شناسایی نیروهای جاسوس دشمن را عهده دار بودند. در بازار هم برای مجازات متخلفان حضور می یافتند و در عین حال در صورتی که خود تخلفی می کردند، مورد بازخواست امیرمؤمنان قرار می گرفتند.

متوکل، یکی از سفاک ترین و جنایت کارترین خلفای بنی عباس بود. قبر امام حسین(ع) را ویران کرد. دوران خلافت وی، هم زمان با امامت امام هادی(ع) بود. به دستور وی، بارها به منزل امام یورش بردند. با اینکه منزل امام در سامرّا تحت کنترل بود، به اتهام توطئه علیه دستگاه خلافت، به مجلس بزم متوکل برده شد؛ بدان امید که سعایت گران دستور قتل امام را از خلیفه بگیرند. امام به درخواست خلیفه اشعاری را خواند که مجلس را منقلب کرد. بساط عیش برچیده شد و امام با احترام مجلس را ترک کرد. در این مقاله، به بررسی گزارش ها و اقوال مختلف درباره اشعاری که امام در بزم خلیفه خوانده، پرداخته شده و سیر تاریخی آن را از زمان مسعودی تا قرون معاصر گزارش کرده که نشان می دهد انتساب اشعار به امام و قرائت آن در دربار متوکل، قابل انکار نیست. دیگر اقوال نیز مورد نقد و ارزیابی قرار گرفته است که با توجه به معاصر بودن برخی نویسندگان با متوکل، خلیفه مستبد عباسی، تلاش کرده اند اشعار را به گونه ای ارائه دهند که اشاره ای به جریان دربار متوکل نداشته باشد. انتساب آن اشعار به امام علی(ع)، منافاتی با قرائت آن توسط حضرت هادی(ع) ندارد.