محمد یزدی

حضرت آیت الله خامنه ای نه تنها رهبر معظم ایران است بلکه یکی از رهبران برجسته مذهبی جهان هم می باشد. برای بررسی دیدگاه های مقام معظم رهبری 57 مورد از بیانات ایشان درمحدوده زمانی 1370-1400 با کلیدواژه های محیط زیست، طبیعت، منابع طبیعی، هوا، آب، خاک، درخت، جنگل، مرتع، تخریب، انرژی، آلودگی، آگاهی، قانون، جرم، تصرف و .... مورد پردازش آماری، تجزیه و تحلیل قرار گرفت. پردازش این داده ها نشان می دهد که بیش ترین تکرار در مورد کلمه درخت و درختکاری با 205 مورد و کم ترین آن ها مربوط به کلمه آگاهی رسانی با 4 مورد تکرار شده است. اهمیت ویژه رهبری بر درخت و درختکاری از این دیدگاه جالب است که در قران کریم نیز کلمه درخت 27 بار و نام درختانی مثل خرما 20 بار تکرار شده است. از نکات مهم دیگر در کلام مقام معظم رهبری نسبت به محیط زیست و منابع طبیعی آن است که علاوه بر بکارگیری کلمات درست از دید یک مقام اجرایی و کارشناسی، حاکم بودن یک روح معنوی و عدالت طلبانه در این حوزه است. ایشان توجه به محیط زیست و منابع طبیعی را نه تنها یک وظیفه دینی بلکه یک وظیفه عدالت طلبانه و در راستای انجام وظایف فرهنگ دینی و اسلامی می دانند.

پژوهش حاضر با هدف بررسی وضعیت آموزش عالی محیط زیست در کشور و ارائه الزامات مورد نظر برای برنامه ریزی در راستای تحقق وضعیت مطلوب تهیه شده است. بررسی ها حاکی از آن است که در سال های اخیر علوم محیط زیست در43 رشته، چهار مقطع تحصیلی و 7 زیر نظام آموزشی در ایران ارائه می شود. طبق بررسی های انجام شده از میان دانشجویان جذب شده در رشته های مختلف در سال تحصیلی 1395 تعداد دانشجویان محیط زیست کشور 14444 نفر بوده است. از نظر جذب دانشجویان محیط زیست در میان زیر نظام های آموزشی، بیشترین تعداد جذب یعنی 8997 نفر معادل 62 درصد، متعلق به دانشگاه آزاد اسلامی بوده است. رتبه بعدی متعلق به دانشگاه پیام نور با 3578 نفر و 25 درصد است و سایر زیر نظام ها با جذب 1869 دانشجو معادل 13 درصد در این سال در رتبه سوم قرار دارند. از نظر توزیع دانشجویان محیط زیست در مقاطع مختلف تحصیلی در سال 95 حدود 6/73 درصد در مقاطع کاردانی و کارشناسی، 23 درصد در مقطع کارشناسی ارشد و 4/3 درصد نیز در مقطع دکترا جذب شده اند. مقایسه این ارقام با آمار مشابه در سال 1390 حاکی از رشد چشم گیر سهم دانشجویان دکترا است که به تبع آن رشد کلیه امکانات مورد نیاز را می طلبد. بررسی وضعیت دانش آموختگان در رشته های مختلف محیط زیست نیز نشان می دهد که در طی دهه80 تعداد 11842 نفر از رشته های مختلف محیط زیست در کشور فارغ التحصیل شده اند. از جمله مهمترین آسیب های شناسایی شده در این زمینه می توان به آمار بالای بیکاری و عدم تطابق  نیاز بازار کار با تعداد و دانش فارغ التحصیلان این رشته نام برد. در ادامه راهکارهایی به منظور افزایش کارایی دانش آموختگان و توزیع متناسب رشته های محیط زیست در کشور ارائه گردیده است .

توافق نامه های بین المللی و منطقه ای نه تنها در زمینه حفظ محیط زیست می تواند مؤثر باشد، بلکه زمینه مناسبی برای همکاری های کشور ها فراهم می کند. تاکنون حدود ۲۸۰ توافق نامه بین المللی و منطقه ای در زمینه حفاظت محیط زیست و مسائل مرتبط با آن منعقد شده است که از این میان حدود ۷۰ توافق نامه و پروتکل جنبه جهانی داشته و بقیه آن ها منطقه ای است. در این مقاله می خواهیم ضمن برشمردن مهم ترین توافق نامه های محیط زیستی که ایران به عضویت آن ها در آمده است، چگونگی استفاده از فرصت های ایجادشده  در گسترش تعاملات میان ایران و همسایگان را تشریح کنیم. اجرای این توافق نامه ها نه تنها به حفظ اکوسیستم و منابع طبیعی منطقه ما کمک می کند، بلکه می تواند بستر مناسبی برای دیگر همکاری ها در زمینه اقتصادی، علمی، اکوتوریسم و حتی سیاسی امنیتی فراهم سازد. بررسی ها نشان می دهد منافعی که همسایگان از برخورداری از محیط زیست سالم کسب می کنند یا ضررهایی که در اثر تخریب محیط زیست بر آنان تحمیل می شود، انگیزه مناسبی خواهد بود تا ضمن الزام به رعایت توافق نامه محیط زیستی مشترک، زمینه لازم برای ایجاد صندوق بین المللی برای سهم بندی منافع یا جبران خسارت های مشترک فراهم شود. از این رو، پیشنهاد ایجاد صندوق محیط زیست مشترک با همسایگان می تواند یکی از راهکارهای مؤثر برای ارتقای کیفیت محیط زیست در سطح همسایگی باشد.  

موضوع محیط زیست و طبیعت و اخلاق محیط زیستی موردتوجه تمام ادیان الهی و غیر الهی بوده است. در عصر حاضر موضوع محیط زیست و طبیعت موردتوجه نه تنها دانشمندان علوم فنی و مهندسی قرارگرفته بلکه موردتوجه فیلسوفان معاصر و رهبران اسلامی ازجمله فقهای شیعه قرار گرفته است. در سال های اخیر حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی و حضرت آیت الله جوادی آملی دو تن از فقهای برجسته جهان تشیع هستند که به این موضوعات به صورت ویژه پرداخته اند. حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران هم از نظر بالاترین مسئول حکومت و هم در جایگاه یکی از رهبران برجسته مذهبی جهان در طی بیست سال گذشته به صورت پیوسته به موضوع محیط زیست و طبیعت توجه داشته است. برای بررسی دیدگاه های مقام معظم رهبری 57 مورد از بیانات ایشان در طی ده سال گذشته (1379-1399) با کلیدواژه های محیط زیست، طبیعت، منابع طبیعی، هوا، آب، خاک، درخت، جنگل، مرتع، تخریب، انرژی، آلودگی، آگاهی، قانون، جرم، تصرف و غیره مورد پردازش آماری، تجزیه وتحلیل قرار گرفت. پردازش این داده ها نشان می دهد که بیشترین تکرار در مورد کلمه درخت و درختکاری با 205 مورد و کمترین آنها مربوط به کلمه آگاهی رسانی با 4 مورد تکرار شده است. اهمیت ویژه رهبری بر درخت و درختکاری از این دیدگاه جالب است که در قرآن کریم نیز کلمه درخت 27 بار و نام درختانی مثل خرما 20 بار تکرار شده است. از نکات مهم دیگر در دیدگاه های مقام معظم رهبری نسبت به محیط زیست و منابع طبیعی آن است که علاوه بر به کارگیری کلمات درست از دید یک مقام اجرایی و کارشناسی، حاکم بودن ادبیات قرآنی و فلسفه اسلامی است. حضرت آیت الله جوادی آملی نیز به عنوان یک از فقهای برجسته جهان تشیع و فیلسوفان اسلامی از سال های 1384 به صورت ویژه به موضوع محیط زیست و طبیعت پرداخته است. بررسی مطالب موجود در سایت رسمی، سخنرانی ها، مقالات و کتب ایشان نشان می دهد خمیرمایه دیدگاه های ایشان بر دو مبنای ادبیات فلسفی و قرآنی قرار دارد. این پژوهش نشان می دهد که دیدگاه های محیط زیستی حضرت آیت الله خامنه ای و حضرت آیت الله جوادی آملی تحت تأثیر ادبیات قرآنی، احادیث و روایات ذکرشده شده از پیامبر گرامی اسلام و امام جعفر صادق، مبانی فقهی معروفی مانند قاعده لاضرر و لاضرار، قاعده تسبیب، قاعده اتلاف و فیلسوفان اسلامی به ویژه ملاصدرا است. با این تفاوت که در دیدگاه های مقام معظم رهبری نظرات کارشناسی و اجرایی نیز کاملاً مشهود است درحالی که در نظرات حضرت آیت الله جوادی آملی نظرات کارشناسی و اجرایی مشاهده نمی شود.

در دهه های اخیر، زیست بوم های طبیعی به دلیل رشد روزافزون جمعیت و افزایش تقاضا به منظور فراهم نمودن امکانات موردنیاز بشر با تغییرات اساسی و تخریب محیط مواجه شده اند ؛ از این رو همواره باید نگران خسارات واردشده بر زیست بوم بود. هدف این پژوهش، ارزش گذاری خدمات زیست بوم جزیره قشم با تأکید بر خدمات پشتیبانی و فرهنگی است. در این پژوهش از پرسشنامه برای مصاحبه و میزان پرداخت گردشگران و بازدیدکنندگان از منابع طبیعی جزیره قشم استفاده شده است. نمونه گیری به صورت تصادفی و از بین بازدیدکنندگان از مجموعه های تفریحی جزیره قشم و در دو مقطع زمانی اسفند و اردیبهشت ماه که بیشترین گردشگر را دارد، صورت گرفت. در این مطالعه تعداد نمونه بر اساس میانگین و واریانس جامعه آماری بازدید کنندگان از جزیره قشم و با کمک پرسشنامه تعیین شد. در نهایت تمایل پرداخت و هزینه توسط بازدیدکنندگان بررسی شد. بررسی تمایل به پرداخت با الگوی لاجیت انجام شد. نتایج نشان دادند که میزان مشارکت بومیان منطقه در حفاظت از اکوسیستم منطقه از اهمیت بالایی برخوردار است. این امر حاکی از اهمیت حضور بومیان و استفاده از ظرفیت های فرهنگی - اجتماعی آنها در بخش توسعه اقتصادی منطقه با بالا بردن ظرفیت سرمایه گذاری در حفظ و نگهداری اکوسیستم است. همچنین نتایج الگوی لاجیت نشان داد 73 درصد از پاسخگویان تمایل به پرداخت و هزینه جهت حفظ اکوسیستم منطقه داشتند. همچنین نتایج روابط متغیرها نشان داد دریافت هزینه ورودی با متغیر سن و تحصیلات، ارتباط معنادار و مستقیمی دارد و متغیر سرمایه گذاری برای توسعه محیط زیست منطقه با همه متغیرها به جز جنسیت، ارتباط معناداری دارد. فراهم سازی زمینه برای ورود بخش خصوصی برای سرمایه گذاری در بخش گردشگری، از اقداماتی است که می توان انجام داد. در نهایت می توان ایجاد رابطه با سرمایه گذاران صنعت گردشگری برای توسعه امکانات قابل ارائه جزیره قشم و سایر سرمایه گذاری های لازم را در اولویت قرار داد.