منصور میرزانیا

لقد جاء ذکر الیمن کثیرا فی النصوص الإیرانیه القدیمه وفی تاریخ فارس القدیم وقد تحدثت کتب و أساطیر کثیره عن ملوک الیمن وعن هاماوران " حمیر " وأبرزها کتاب الشاهنامه للفردوسی الذی یعتبر أحد أهم الوثائق المتعلقه بالتاریخ الإیرانی وغیرها من الکتب. وسنرى أسطوره الملک الضحاک الذی تحدث عنه کثیر من المؤرخین والذین إلی الآن لم یعرفوا من الضحاک وکیف أن بعضهم نسبه إلی بعض ملوک الیمن فی زمن دوله حمیر. کما سنرى أن هناک من المعالم والسمات الیمنیه التی عرفت بها الیمن قدیماً وإلى الآن وما تغنى به الشعراءالإیرانیون کسهیل الیمن وعقیقها وسیفها و ... ونهدف من خلال هذه الدراسه إلی تعریف وجیز بالتاریخ الیمنى المرتبط بالتاریخ الفارسی ولما کان له من روابط قویه ومتینه منذ القدم ونتاج ذلک هو التأثر والتأثیر بین تاریخین عظیمین الیمن وإیران . ولقد کتبت هذه المقاله مستمداً من دواوین الشعراءُ ومن التاریخ الإیرانی ولکن ما یزال الباب مفتوحاً لکل الدارسین والباحثین للتعرف على الحقائق التاریخیه بین إیران والیمن آملین تحقیق الغایه المقصوده والفائده المنشوده من خلال هذه الدراسه ووصولها إلی ذهن القارئ لیطلع أکثر على الروابط الأدبیه والتاریخیه بین هذین البلدین الشقیقین .

نظامی از جمله شعرای مشهور در ترکیب سازی است. از میان واژگانی که در خمسه برای آفریدن تصاویر بکر مورد توجه قرار گرفته نام آلات و اصطلاحات مربوط به موسیقی است. نظامی ضمن آشنایی کامل با ابزار و اصطلاحات موسیقی، آنها را در سه زمینه بزم، رزم و مسایل عرفانی و زاهدانه- متناسب با محتوای هر یک از مثنوی های خمسه- به خوبی به کار گرفته است. در مخزن الاسرار این ابزار در خدمت زهد و عرفان قرار گرفته اند، حال آنکه محتوای بزمی خسرو و شیرین ایجاب می کند ترکیبات در خدمت بزمها و عاشقانه ها باشد. همچنین از آنجا که لیلی و مجنون داستان عشقی نافرجام است این ابزار برای بیان لحظات درد آلود و اندوهبار دو عاشق به کار رفته اند، از سوی دیگر چون هفت پیکر دنیایی هوس آلود را مصور می کند، بنابراین ابزار موسیقی، هوس و شور و تمایلات نفسانی را به اوج می رسانند. در شرفنامه نیز که داستان کشور گشاییهای اسکندر است، موسیقی رزمی کاربرد بیشتر و بهتری دارد. نظامی در اقبالنامه دوباره مجال پیدا می کند مانند مخزن الاسرار به اخلاق بگراید و موسیقی را به خدمت مضامین حکمی درآورد بنابراین نظامی با مهارتی که از خود به خرج داده با این ابزار متناسب با موضوع تصاویری بکر آفریده است.

در تاریخ ادبیات ایران هیچ شاعری در ضمن سروده های خود، به اندازه نظامی به بایدها و نبایدهای شعر و شاعری توجه نشان نداده است و پایبندی او به این آرا در مخزن الاسرار بیش از دیگر منظومه هاست. شاعر جز در مواردی نادر، به تمام آنچه خود در باب شعر و شاعری گفته، التزام داشته است. با توجه به آنچه در این خصوص پیشنهاد می کند، می توان او را نخستین شاعری دانست که در زمینه شعر و شاعری به صدور بیانیه اقدام کرده است. او در بیانیه اش شاعران را به ترک تعلق، ریاضت کشی و دین ورزی، وقت شناسی در سرودن شعر، تازه گویی و گزیده گویی و دیرپسندی توصیه می کند و از کهن پیشگان و حسودان، دروغ، هجو و سرقت مضامین دیگران بر حذر می دارد و ضمن برتر شمردن سخن منظوم بر منثور، و غیرقابل ترجمه دانستن شعر، و تاکید بر آراستگی و ویرایش آن می گوید: باید از شعر فروشی پرهیز کرد، اما خریدار شایسته سخن را از دست نداد.