محمدحسین قنادان زاده

امروزه در سازمان های دولتی و غیردولتی، وجود برنامه راهبردی فناوری اطلاعات (برفا) می تواند به تحقق اسناد کلان بالادستی همچون چشم انداز، مأموریت، اهداف و راهبردهای کلان کمک کند. مشکل اساسی چه در بعد نظری و چه در بعد عملیاتی این است که تحلیل مؤلفه های برفا برای تحقق اسناد کلان بالادستی کمتر مورد توجه قرار گرفته است؛ مسئله اصلی این پژوهش، عدم شناسایی این مؤلفه ها برای هر یک از اسناد کلان بالادستی است. بنابراین، هدف از این پژوهش در مرحله اول، شناسایی مؤلفه های هر یک از این اسناد بالادستی و سپس شناسایی مؤلفه های برنامه راهبردی فناوری اطلاعات برای تحقق آن اسناد است. این مهم با مورد مطالعه دانشگاه امام صادق علیه السلام انجام شده است. روش شناسی این پژوهش براساس مطالعه موردی آمیخته است که در دو مرحله کیفی-کیفی و براساس نوع شناسی مورس انجام شده است؛ در مرحله اول کیفی، با تحلیل مستندات، مؤلفه های اسناد کلان بالادستی شناسایی شده، و در مرحله دوم با استفاده از ابزار چندروشی همچون مصاحبه، مشاهده مشارکتی، گروه کانونی و مطالعه اسناد به شناسایی مؤلفه های راهبردی فناوری اطلاعات در تحقق اسناد کلان دانشگاه پرداخته شده است. این پژوهش با شناسایی 111 اقدام از برفا به منظور تحقق اسناد کلان بالادستی دانشگاه امام صادق علیه السلام نشان دهنده این موضوع است که برفا می تواند در مقابله با تهدیدات روزافزون همچون ویروس کرونا به خوبی نقش خود را ایفا نموده و موضوعات گوناگون همچون جذب و نگهداری نیروی انسانی، رشد فزاینده علمی، ارتقای برنامه های آموزشی و پژوهشی و غیره در دانشگاه را بهبود دهد.

امروزه سازمان های مختلف به منظور جذب، توسعه و نگهداشت سرمایه های انسانی خود به نظام سازی منابع انسانی می پردازند و در این راستا، طراحی مدل شایستگی یکی از رایج ترین شیوه ها برای شناخت اقتضائات شغلی خاص و تصمیم گیری مناسب ناظر به انواع نظامات منابع انسانی است. در میان گستره سازمان های متعدد، سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران و به طورکلی صنعت رسانه به موجب دارابودن نقش راهبردی در جهت دهی ها و رفتارسازی ها در عرصه های مختلف اعم از سیاسی، فرهنگی و اجتماعی، از اهمیت بسیاری برخوردار است؛ به گونه ای که به کارگیری افراد فاقد شایستگی های لازم و دغدغه های همسو با سیاست های نظام و آرمان های انقلاب اسلامی آسیب زا شمرده می شود؛ بنابراین مسئله پژوهش پیشرو فقدان یک مدل جامع شایستگی های عوامل تولید در صنعت رسانه مطابق با گفتمان انقلاب اسلامی و بیانات مقام معظم رهبری می باشد. به منظور طراحی مدل شایستگی عوامل تولید، بیانات مقام معظم رهبری در دیدار اصحاب رسانه و سازمان صداوسیما و همچنین احکام صادره برای مدیران آن سازمان مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت. نتایج تجزیه وتحلیل داده های کیفی که به روش تحلیل مضمون و با نرم افزار Maxqda2020 انجام شده است، شناسایی 330 مضمون پایه، 69 مضمون سازمان دهنده و 16 مضمون فراگیر ذیل چهار دسته از شایستگی های عمومی، فنی و تخصصی، مدیریتی و ارزشی - اخلاقی و طراحی مدل های چهارگانه شایستگی است که به ترتیب ویژگی های اجتماعی و مهارت های ذهنی؛ آگاهی هنری و ارتباط موثر با مخاطب؛ مدیریت ارتباطات میان فردی و تفکر راهبردی؛ و در نهایت شاخص های رفتاری اجتماعی و شاخص های سیاسی و ملیتی نمونه هایی از مضامین سازمان دهنده ذیل ابعاد چهارگانه نامبرده هستند.

رهبری تحول آفرین، سبکی از رهبری است که در آن رهبر و پیروان تلاش می کنند با تشویق و الهام بخشی به سطوح متعالی، موفقیت سازمان را موجب شوند. آموزه های اسلام به عنوان مجموعه ای دربردارنده ابعاد گوناگون سعادت دنیوی و اخروی انسان ها است که توجه به موضوع سرپرستی، رهبری و روابط میان فردی، از جمله آن ها شمرده می شود. نوشتار پیش رو درصدد است تا از طریق بررسی گفتارهای امیرالمؤمنین (علیه السلام) به عنوان الگوی انسان کامل و با الهام گیری از سبک تحول آفرین، الگوی رهبری تعالی بخش را ارائه نماید. به منظور دستیابی به مؤلفه های مدل رهبری تعالی بخش، متن کتاب شریف نهج البلاغه با روش تحلیل مضمون مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت که نتیجه طبقه بندی آن در نرم افزار Maxqda2020، شامل 819 کد اولیه، 186 مضمون پایه، 27 مضمون سازمان دهنده و 6 مضمون فراگیر بوده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که مدل رهبری تعالی بخش مبتنی بر شخصیت امیرالمؤمنین (علیه السلام)، شامل شش بعد اصلی «هدایت راهبردی»، «هم افزایی میان فردی»، «پرورش قدرت شناختی»، «تقویت آینده نگری راهبردی»، «توسعه زیرساخت های رشد» و »پشتیبان در توسعه فردی» است. در مجموع الگوی رهبری تعالی بخش علوی، نه تنها می تواند یک جایگزین مناسب و اسلامی بر سبک رهبری تحول آفرین غربی باشد، بلکه می تواند به عنوان یک الگوی کامل و بی نقص به جهانیان معرفی شود؛ چرا که انتقادات وارده به سبک رهبری تحول آفرین مانند سوءاستفاده از قدرت و عدم توجه به اخلاق، دیگر در الگوی رهبری تعالی بخش علوی مطرح نیستند.

دنیای سرشار از تغییر و چالش امروز، سازمان ها را با چالش های متعددی روبه رو کرده است و مدل های رایج برنامه ریزی راهبردی در چنین شرایطی تا حدی، اعتبار خود را از دست داده اند. به منظور مقابله با این چالش ها، یکی از پارادایم های توصیه شده، تفکر راهبردی است. تفکر راهبردی مدیران را به انعطاف پذیری مناسب در تصمیم گیری ها مجهز کرده و می تواند به عنوان یک پارادایم غالب در عصر حاضر به کار گرفته شود. اگرچه تفکر راهبردی مفهومی ناشناخته در حوزه مدیریت راهبردی نیست، اما مسئله ای که وجود دارد، عدم تناسب مدل های غربی با فرهنگ و بافت اسلامی جامعه ایران است. علاوه بر این، در اغلب مدل های تفکر راهبردی، جنبه نظری از جنبه عملی پیشی می گیرد و این مسئله باعث می شود مخاطبان این مدل ها را انتزاعی و غیرعملیاتی بدانند. این پژوهش به منظور حل این مسئله، از اندیشه های راهبردی سردار قاسم سلیمانی برای طراحی الگوی تفکر راهبردی مطلوب خود استفاده کرده است. در این راستا، از روش تحلیل مضمون استقرایی - قیاسی به منظور تجزیه وتحلیل داده ها و پاسخ به سؤالات استفاده شد و بخش قیاسی پژوهش به کمک مدل پنج بخشی تفکر راهبردی لیدکا (1998) انجام شد. در تجزیه وتحلیل داده ها به کمک نرم افزار Maxqda2020، تعداد 458 مضمون پایه، 79 مضمون سازمان دهنده و 20 مضمون فراگیر شناسایی شد. در نهایت 20 مضمون فراگیر شناسایی شده ذیل ابعاد چهارگانه تفکر عملیاتی، تفکر ارزشی، تفکر ایدئولوژیک و تفکر انسانی طبقه بندی شد که ابعاد اصلی تفکر راهبردی سردار قاسم سلیمانی را نشان می دهد.