اسماء مظفری نیا

با آنکه بیش از 6 دهه از عمر برنامه ریزی منطقه ای در ایران می گذرد هنوز سایه سنگین شکاف و عدم تعادل فضایی بر مناطق سنگینی می کند. با پذیرش این موضوع که تنوعات منطقه ای در فرایند توسعه امری اجتناب ناپذیر و برای توسعه و پیشرفت یک کشور ضروری هستند می توان گفت که نقش برنامه ریزی منطقه ای ما را وادار ساخته تا خود را با تغییرات علمی در این زمینه وفق دهیم. تبارشناسی جریان توسعه در ایران نشان می دهد که رویکرد انباشت سرمایه و تحمیل نقش های خاص به مناطق عمدتاً بدون هیچ گونه تجزیه تحلیل هزینه فایده اقتصادی و تنها بر اساس رویکرد قطب رشد و تمرکز سرمایه در یک فرآیند تاریخی صورت گرفته است. در این مقاله سعی شده است که به بررسی این مهم پرداخته شود. لذا برای درک چنین وضعیتی به تحلیل شرایط اقتصادی مناطق؛ در قالب نماگرهای توسعه از قبیل: جمعیت و نیروی انسانی (شهری روستایی)، اشتغال و بیکاری، مشارکت اجتماعی، بخش های سه گانه اقتصاد، GDP و .. با استفاده از تکنیک تاپسیس پرداخته شده است. نتایج تحقیق بیانگر این نکته است که سازمان فضایی ایران چند سطحی شده و استان هایی که قطب های توسعه هستند از نظر شاخص های توسعه یافتگی از مناطق پایین دست خود بریده اند و با تمرکز بخشی در زمینه جذب سرمایه، جمعیت و صنعت زمینه های عدم تعادل فضایی درون و برون منطقه ای را سبب شده اند.

فضاهای عمومی شهری یکی از مهم ترین گونه های فضاهای شهری محسوب می شد. فضاهایی که عموم شهروندان از هر قشر، سن، نژاد و صنفی بدون هیچ گونه محدودیتی حق استفاده از آن را دارا هستند .هدف از بررسی و ارزیابی کاربری اراضی با تأکید بر فضاهای عمومی (نمونه موردی محله های منطقه ده تهران) به طور کلی، می توان ارزیابی وضعیت کمی فضاهای عمومی، سطح بندی ،تجزیه و تحلیل، پراکنش و نحوه استقرار فضاهای عمومی در سطح محله های منطقه ده شهر تهران را بیان کرد. پژوهش از نوع کارکردی و از نوع روش اکتشافی و توصیفی – تحلیلی می باشد. جامعه مورد بررسی، کل جمعیت منطقه ده کلانشهر تهران با 818 هکتار وسعت، سه ناحیه و 10 محله می باشد. روش جمع آوری اطلاعات بر اساس روش کتابخانه ای، اسنادی است. اطلاعات مورد نیاز از آخرین طرح تفصیلی منطقه ده تهران و بر مبنای سرشماری نفوس و مسکن سال 1395 جمع آوری گردیده است. سطح بندی ،تجزیه و تحلیل، پراکنش و نحوه استقرار فضاهای عمومی در سطح محله های منطقه ده شهر تهران را بیان کردارزیابی فضاهای عمومی محله های منطقه ده تهران به وسیله 5 شاخص اصلی و 5 زیر شاخص آن ها انجام شده است. تجزیه و تحلیل یافته های پژوهش با استفاده از مدل تاپسیس مدل آنتروپی شانون و نرم افزارGIS و Excelو SPSS انجام شده است. بر این اساس هر یک از محله های منطقه ده تهران از نظر شاخص های مورد نظر رتبه بندی و سطح بندی شده اند که نتایج در جداول و نقشه ها ارائه شده است همچنین سطح و سرانه وضع موجود هر یک از کاربری های عمومی با سرانه و سطح استاندارد مقایسه و در جداول مجزا محاسبه گردیده است.

رشد شتابان شهرنشینی و تمایل مهاجرت روستائیان به محیط های شهری زمینه ایجاد و گسترش پدیده سکونتگاه های غیررسمی و نامتعارف در مجاورت شهرها را بوجود آورده و مفهوم کیفیت زندگی شهری را به عنوان یکی از دغدغه های اصلی مدیریت و برنامه ریزی شهری بیش از پیش با اهمیت نموده است. در همین راستا مقصود اصلی پژوهش حاضر سنجش و طبقه بندی ابعاد کیفیت زندگی ساکنان سکونتگاه های غیررسمی محلات هدف در شهر ارومیه و ارائه راهکارهای ساماندهی درجهت ارتقاء آنها می باشد. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و از نظر هدف کاربردی- توسعه ای است. داده های پژوهش با رویه های مطالعات اسنادی، پرسشنامه گردآوری شده است. با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای، از 31 محله سکونتگاه غیررسمی در شهر ارومیه، 4 سکونتگاه اسلام آباد1، حاجی پیرلو، اسلام آباد2 و طرزیلو به عنوان محلات هدف مورد مطالعه انتخاب شدند. پرسشنامه از 31 شاخص ترکیبی عینی و ذهنی کیفیت زندگی طراحی شده و با استفاده از فرمول عمومی کوکران نمونه ای با حجم 400 نفر برای هر یک از سکونتگاه ها تعیین شده است. در نهایت جهت تحلیل داده ها از نرم افزارهای Excel، Spss و آزمونهای T تک نمونه ای، تحلیل واریانس و دانکن استفاده گردید. نتایج نهایی آزمونT و دانکن در کلیه ابعاد کیفیت زندگی نشان می دهد که سکونتگاه های غیررسمی طرزیلو و اسلام آباد2 در وضعیت مطلوب، حاجی پیرلو در سطح متوسط و اسلام آباد1 در وضعیت نامناسبی نسبت به سایر محلات قرار دارند و طبقات یک تا چهارم جدول دانکن را جهت اولویت بندی محلات هدف به خود اختصاص داده اند.

مقدمه: رشد شتابان سکونتگاههای غیررسمی پیامدهای منفی زیادی را برای شهرها و مدیریت شهری ایجاد می کند. این امر باعث نزول سطح کیفیت زندگی ساکنان شهر ارومیه شده است. هدف این پژوهش تحلیل کیفیت زندگی ساکنان سکونتگاههای غیررسمی محلات هدف در شهر ارومیه است. روش: این تحقیق با روش شناسی کمی و به شیوه پیمایش انجام شده است. در آن با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای، از 31 محله سکونتگاه غیررسمی در شهر ارومیه، 4 سکونتگاه اسلام آباد 1، حاجی پیرلو، اسلام آباد 2 و طرزیلو به عنوان محلات موردمطالعه انتخاب شدند. با استفاده از فرمول کوکران، نمونه ای با حجم 400 نفر برای هر یک از سکونتگاهها تعیین شد. ابزار تحقیق، پرسشنامه بود و برای تحلیل داده ها از نرم افزارهای Excel، SPSS و آزمون t استفاده شد. یافته ها: میانگین وضعیت کلی کیفیت زندگی ساکنان سکونتگاههای غیررسمی اسلام آباد 2 و حاجی پیرلو، بر اساس طیف لیکرت، در سطح متوسط، سکونتگاه غیررسمی اسلام آباد 1 در سطح پایین تر از حد متوسط و در وضعیت نامطلوب و سکونتگاه غیررسمی طرزیلو بالاتر از حد متوسط ارزیابی شده است. بحث: یکی از کارهای مهم برنامه ریزان شهری و مدیران شهرها شناسایی نابرابریهای شاخصهای کیفیت زندگی در سطح محلات نابسامان است. چون برنامه ریزان شهری اعتقاد دارند که برنامه ریزیها باید همسو با بهبود کیفیت زندگی به عنوان یکی از مهم ترین اهداف سیاستهای عمومی جامعه باشد. درواقع نتایج کار در بهبود ساماندهی نواحی محروم شهر و ایجاد فرصت برابر برای شهروندان و ارتقای سطح عواملی که بر رضایتمندی ساکنان از کیفیت زندگی تأثیر می گذارد، کمک می کند.