ساجده عبدی

مؤسسه های پژوهشی به عنوان یکی از اجزای نظام ملی نوآوری و از ارکان نظام پژوهش در هر کشور بخصوص در کشورهای در حال توسعه هستند که نقش واسط بین دانشگاه، صنعت و دولت را ایفا کرده و بدون تمرکز و مدیریت کارآمد بر این مؤسسات، نظام پژوهشی موفق و توسعه یافته دور از ذهن خواهد بود. در ایران مؤسسات پژوهشی مختلفی به لحاظ وایستگی سازمانی در نظام ملی نوآوری ایفای نقش می کنند که به رغم نرخ افزایشی ِشکل گیری مؤسسات، پیرامون کارکردهای آنها ابهاماتی وجود دارد که می توان بخش زیادی از آن را ناشی از موانع و چالش های پیشروی آنها قلمداد کرد. در این میان با توجه به ابلاغ سیاست های کلی اصل 44 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و تأکید بر بحث کاهش حجم و اندازه دولت و در مقابل آن گسترش سهم بخش غیردولتی و خصوصی به عنوان یک سیاست محوری، توجه به تحول مراکز تحقیقاتی خصوصی کشور ضروری است. در این پژوهش، ضمن تأکید بر ویژگی های بارز و مشترک مؤسسات پژوهشی، وضعیت مؤسسه-های پژوهشی خصوصی از ابعاد مختلف همچون وضعیت مجوز تأسیس، توزیع جغرافیایی و ساختاری و نیز حوزه فعالیت و غیره مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته و در راستای رفع چالش های موجود پیشنهادات سیاستی ارائه شده است.

در دهه های اخیر، الزام و ارزش نقش آفرینی پژوهش های کاربردی در هدایت و اثربخشی تصمیم های سیاستی برای سیاستگذاران مسجّل شده؛ به گونه ای که به منظور بهره گیری از نظرات کارشناسی در تشخیص و انتخاب بهترین گزینه های سیاستی، به سمت نهادسازی با مأموریت سیاست پژوهی پیش رفته اند. این پژوهش با هدف ارائه چارچوب ارزیابی عملکرد مناسب برای مؤسسه های سیاست پژوه مبتنی بر رویکرد مأموریت گرایی انجام شد. با بهره مندی از رویکرد پژوهش ترکیبی و روش سنتز چارچوب، مهم ترین ابعاد، شاخص ها و سنجه های ارزیابی عملکرد این مؤسسه ها متناظر با جایگاه کارکردی آن در نظام ملّی نوآوری و مأموریت های اصلی شناسایی شده برای این گونه مؤسسات، انتخاب شده اند. اعتبارسنجی چارچوب ارزیابی عملکرد به روش استدلال آگاهانه بر اساس نظر خبرگان انجام شده و درجه اهمیت اجزای چارچوب بر اساس آزمون t تک نمونه ای تعیین شده است. چارچوب ارزیابی عملکرد حاصل از این پژوهش به صورت نمودار راداری مشتمل بر چهار چارک تناسب، کارایی، اثربخشی و سودمندی، 18 بُعد و شاخص های زیرمجموعه آن، نمایش داده شده است. همچنین مهم ترین نتایج این پژوهش با تمرکز بر وجوه افتراق ارزیابی عملکرد مؤسسه های سیاست پژوه، نشان دهنده محورهایی کلیدی برخاسته از مأموریت های اختصاصی این گونه مؤسسه هاست. عواملی همچون تنوع تخصصی پژوهشگران سیاست پژوهی و فنّی موردنیاز مؤسسه، سیاستمداران متمایز میهمان، مشارکت در گفتمان عمومی حوزه کاری، شبکه سازی سیاستی، برنامه های یادگیری، دانش افزایی از طریق رهبری فکری در فضای سیاستی و حکمرانی خوب، از جمله مهم ترین موارد حائز اشاره است. در دهه های اخیر، الزام و ارزش نقش آفرینی پژوهش های کاربردی در هدایت و اثربخشی تصمیم های سیاستی برای سیاستگذاران مسجّل شده؛ به گونه ای که به منظور بهره گیری از نظرات کارشناسی در تشخیص و انتخاب بهترین گزینه های سیاستی، به سمت نهادسازی با مأموریت سیاست پژوهی پیش رفته اند. این پژوهش با هدف ارائه چارچوب ارزیابی عملکرد مناسب برای مؤسسه های سیاست پژوه مبتنی بر رویکرد مأموریت گرایی انجام شد. با بهره مندی از رویکرد پژوهش ترکیبی و روش سنتز چارچوب، مهم ترین ابعاد، شاخص ها و سنجه های ارزیابی عملکرد این مؤسسه ها متناظر با جایگاه کارکردی آن در نظام ملّی نوآوری و مأموریت های اصلی شناسایی شده برای این گونه مؤسسات، انتخاب شده اند. اعتبارسنجی چارچوب ارزیابی عملکرد به روش استدلال آگاهانه بر اساس نظر خبرگان انجام شده و درجه اهمیت اجزای چارچوب بر اساس آزمون t تک نمونه ای تعیین شده است. چارچوب ارزیابی عملکرد حاصل از این پژوهش به صورت نمودار راداری مشتمل بر چهار چارک تناسب، کارایی، اثربخشی و سودمندی، 18 بُعد و شاخص های زیرمجموعه آن، نمایش داده شده است. همچنین مهم ترین نتایج این پژوهش با تمرکز بر وجوه افتراق ارزیابی عملکرد مؤسسه های سیاست پژوه، نشان دهنده محورهایی کلیدی برخاسته از مأموریت های اختصاصی این گونه مؤسسه هاست. عواملی همچون تنوع تخصصی پژوهشگران سیاست پژوهی و فنّی موردنیاز مؤسسه، سیاستمداران متمایز میهمان، مشارکت در گفتمان عمومی حوزه کاری، شبکه سازی سیاستی، برنامه های یادگیری، دانش افزایی از طریق رهبری فکری در فضای سیاستی و حکمرانی خوب، از جمله مهم ترین موارد حائز اشاره است.

اصطلاح «مرجعیت علمی» اولین بار توسط مقام معظم رهبری در دیدار با دانشجویان امام صادق(ع) در عید غدیر سال 1384 عنوان گردید. هدف این پژوهش، ارائه مدل نظام مند «مرجعیت علمی» مبتنی بر اندیشه و گفتار مقام معظم رهبری، براساس رویکرد کیفی و استفاده از روش تحلیل مضمون است. یکی از فنون تحلیل مناسب در تحقیقات کیفی، تحلیل مضمون است که می توان به خوبی برای شناخت الگوهای موجود در داده های کیفی استفاده نمود. بدین منظور محتوای مرتبط با مضامین مرجعیت علمی از هر یک از بیانات مقام معظم رهبری با برچسب مرجعیت علمی استخراج شد و با طی مراحل روش پژوهش، 38 مضمون اصلی در چهار بُعد علمی، مدیریتی، فرهنگی و سیاسی و شش کارکرد اصلی مداقّه، مراقبه، مداخله، راهبری، زیرساخت و نهادسازی طبقه بندی شد. پس از شناسایی سه گونه مؤلفه مشتمل بر مفاهیم (مضامین و کلیدواژه های اصلی)، ابعاد و کارکردهای مرتبط با مرجعیت علمی، مدل سه سطحی مرجعیت علمی استخراج شد. نتایج نشانگر آن است که مؤلفه های علمی، فرهنگی و مدیریتی به ترتیب بیشترین تأکید رهبری بر مرجعیت علمی بر اساس رویکرد ابعادی است و همچنین مؤلفه «راهبری» در صدر اولویت رویکرد کارکردی مقام معظم رهبری قرار دارد و مؤلفه «نهادسازی» کمترین میزان اهمیت در بین سایر مؤلفه ها را به خود اختصاص داده است که می توان دلیل برتری راهبری در این مقوله را توجه به تدابیر زیرساخت های نهادی و فرهنگی را پس از تحقق جهت گیری های کلان و الزامات سطح سیاست گذاری دانست.

مقدمه: علم باز (علم آزاد یا علم همگانی) واژه ای پیچیده است، و به روندها و جنبش هایی اطلاق می شود و گستره ای از منابع همگانی (باز)، دسترسی همگانی (دسترسی آزاد)، بایگانی همگانی، تا انتشارات آزاد را در برمی گیرد. مقاله حاضر بر جنبش علم باز به عنوان ساختار تقویت کننده زیست بوم آموزش وپرورش پرداخته است. روش شناسی: این مطالعه مروری- تحلیلی و مبتنی بر شواهد است که با تکیه بر مُدل زیست بوم منابع باز به تحلیل مؤلفه های مرتبط شامل ذینفعان یادگیری (افراد، سازمان ها و جوامع) و ابزارهای یادگیری (ابزاری و محتوایی) به همراه ارائه مستنداتِ ملی و بین المللی در هر مورد می پردازد و در انتها، توصیه های سیاستی را در این راستا برای کشور ارائه می کند. یافته ها: نتایج پژوهش ها، داده ها، روش ها و نیز مطالب درسی و تدریس، نرم افزارها و ابزارهای آموزشی می توانند به صورت رایگان در دسترس باشند و بارها مورد بهره برداری شوند. وب 2 و واسپارگاه ها را می توان از جمله ابزارهای یادگیری در ارائه منابع باز معرفی کرد. نتیجه : تصدیق مبحث علم باز و کلیه مؤلفه های آن در توسعه و پیشرفت حوزه آموزش علم اطلاعات و دانش شناسی امری انکارناپذیر است و اساتید، متخصصان و پژوهشگران این حوزه، به دلیل بهره گیری از فناوری های روز دنیا همچون برگزاری کارگاه های وبینار آموزشی، از دستاوردهای منابع آموزشی باز در پیشبرد اهداف این حوزه، بی نصیب نمانده اند.

هدف : پژوهش حاضر در نظر دارد به اهمیت مبحث کتابدار داده ها و نقش آن در حوزه علم سنجی و سایر زمینه های مرتبط بپردازد. روش پژوهش:   این مقاله از نوع گردآوری است و با روش پژوهش اسنادی به شیوه بررسی متون انجام شده است. یافته ها: کتابدار داده دارای مهارت های منحصربه فردی همچون مدیریت دسترسی، سواد داده، مجموعه سازی، نظارت دیجیتال، پشتیبانی انتشار و توسعه سیاست است. از طرفی نگهداری و بایگانی داده ها، فناوری های رایانه ای، ارزیابی علم و فناوری، ارتباطات علمی و مدیریت داده پژوهش، به صورت مشترک از جمله مهارت های کتابدار یا مشاور داده، کتابدار سیستم، علم سنج و یا مدیران محسوب می شوند. نتیجه گیری: با ظهور کتابدار داده، فرصت های شغلی جدیدی برای کتابداران  ایجاد شده است. در آسیا مبحث کتابدار داده هنوز ناشناخته است و لازمه بهره برداری مناسب از آن، ارائه تعریف و تدوین درس در دانشگاه ها، گسترش دامنه کاریابی فارغ التحصیلان و در ادامه ایجاد ردیف های شغلی در مراکز گوناگون است.