سلیمان عباسی

انگاره شیطان در متون دینی تورات و قرآن کریم همسو با مولفه های خداشناسی و هستی شناسی بازشناسی می گردد. هستی شیطان در پنداره روایی تورات از ناهمسانی یا فقدان وحدت وجودی بهره دارد و با صورت بندی متفاوت، روایی طبیعی و انتزاعی و با کارکردهای گوناگون بازنمون شده است. شیطان در انگاره پیشا اسلامی از ماهیت اسطوره ای در ذیل رب الارباب پرستی خوانش شده است و دگرگونی روایی تورات از شیطان به عنوان موجودی آگاه، خیرخواه و با گمانه مستقل از خدا با کارکرد خاص به موجودی دوراندیش، آزماینده و فریبکار، برآمده از شیوه پیدایی و پدید آمدن تورات در روند تاریخی، همزیستی، همکنشی با تمدن ها(میان رودانی) و پیوند با نظام گفتمانی آنان است، ولی در رهیافت قرآنی با محوریت توحید، معنای نوینی از آن ارائه شده است. تبار شیطان در روایتگری تورات از ماهیت الوهی اساطیری بهره داشته و کارکرد دوگانه او برای نظم زمینی، ذیل خدای برتر قابل خوانش است، اما تبار شیطان در قرآن به عنوان آفریده خداوند و بهره مند از صفت اختیار با کارکرد همگون (وسوسه گر، گمراه کننده،...) روایت شده است. در این جستار با بهره مندی از شیوه معناشناختی هم زمانی و درزمانی و مولفه های همبسته با آن به بازخوانی تبارشیطان از جهت چیستی و کارکردی در متون تورات و قرآن کریم پرداخته و تلاش شده تفاوتهای روایی آن را آشکار سازد.

تاریخ انگاره، از روش های نوین با رویکردی تاریخی است که مفهوم و انگاره مشخص را بررسی و تغییرات مؤلفه ای را در آن شناسایی و گستردگی، تنگنایی و دگرگونی ها را در طول تاریخ - که بر مفهوم ایجاد گشته-، نشان می دهد. مفهوم شیطان به مثابه یک انگاره تاریخی با معناشناسی و ریشه شناسی پیونده خورده که در گستره تحول تاریخی قرار دارد. شیوه کاربست واژگانی جانشین های این مفهوم در متن مقدس و کارکردهای متنوع فریبندگی، هوشمندی و آزمایشگری، کیفیت دوگانه عینی و انتزاعی آن، بازنمونی از همکنشی باورمندان این متن با فرهنگ های ناهمسان و نحوه دگردیسی آن است. در این میان قرآن کریم با روایتگری منسجمانه معنای ویژه از مفهوم شیطان در پیوند با نظام گفتمانی خاص ارائه داده است. این پژوهش با روش توصیفی و تحلیل متن در معنای کلی آن و مبتنی بر وضعیت کاربرد عملی واژگان جانشین شیطان را در روایت گری تنخ و قرآن کریم با سویه در زمانی، شیوه دگرگونی این مفهوم را مورد خوانش قرار داده است.

تقیه در معنای توان سازگاری و تاب آوری زیست های ناهمگون (دیگرباشی، دیگراندیشی و دیگرزیستی) است که به جهت دلبستگی آدمی به دین خاص، شیوه زیستی ناهمسویی را با آن در پیش می نهد. این مؤلفه از فنون راهبردی انسان در شرایط دشوار است که از عقلانیت و اخلاق فایده انگاری بهره دارد که در برابر جبرهای ناهمسان و گوناگون باوری، سیاسی و اجتماعی روش رواداری را پی می گیرد. این شیوه راهبردی برپایه الگوی گفتمانی معصومان(ع) در ساحت های گفتاری و رفتاری در حوزه فراگیر فردی و اجتماعی، سبک زیست ویژه برای باورمندان دینی ایجاد می کند که بتوانند در بزنگاه هایی که ناباوران دینی با بهره جستن از نظام قدرت و به کارگیری خشونت آنان را در تنگناهای ناهمسان قرار دادند دگرزیستی را دنبال کنند. این جستار انگاره تقیه را در متون دینی با خوانش رواداری با سبک زیست میان مایگان همبسته دانسته است و تلاش کرد با روش تحلیلی با بهره مندی از عقلانیت، اخلاق فایده انگاری و زیست میان مایگی انگاره تقیه را در گفتمان معصومان(ع) تبیین نماید.

پنداره این همانی روایت های قرآنی در رویه های ناهمسان گزاره های توصیفی و توصیه ای از متون پیشینی، در درازنای تاریخ اسلام از سوی بدخواهان و ناباوران قرآن کریم نمودار شد. این گمانه در تنگنای انگاره ایدئولوژیکی ناباوران باهدف بی هویت نمایاندن آموزه ها و گزاره های قرآن کریم، با شیوه های گوناگونی پردازش گردید. پاسخگویی باورمندان قرآن در توالی زمانی، از جهت روشی همبسته با شیوه ای ادعایی آنان از سنخ ایدئولوژی بود. خیزش دانش تجربی و پدیدار شدن تئوری های نوین تجربی و فرافکنی آن در نگره های فلسفی و دینی، ادعای برگیری متن دین از نوشتار پیشینی در انگاره بینامتنیت جای گرفت. رهیافت نوین همه آموزه های قرآن کریم به ویژه روایت طوفان را در گستره ساختاری و فهمی برگرفته از متون پیشین دانست. این جستار با سامانه روشی هرمنوتیک، روایت قرآنی طوفان نوح را در سطح متن، با مؤلفه های هرمنوتیکی مؤلف بنیان، در نسبت با متون اساطیری میان رودان و عهدینی، بررسی و نقد نمود و با عناصر گفتمانی متنی، انگاره استقلال آن پردازش کرد.

آدمی در هم کنشی با رویدادهای تنش زا در زیست اجتماعی افزون بر رواداری اخلاقی جهت تحمل سختی ها، با پی گیری منش زیستی بر پایه انگاره تاب آوری و عناصر همبسته به آن در پی ایجاد تعادل زیست روانی است. این انگاره با بن مایه روان شناسی مثبت نگر با خاستگاه تئوری دگرگونش، به دنبال سازواری، کشسانی در جهت چیرگی بر استرس و اضطراب برآمده از تنش ها و بازسازی شرایط زیسته می باشد. این پژوهه با رهیافت معناشناختی در پی برابرسنجی و تطبیق معنایی مفهوم روانشناختی تاب آوری با مفاهیم کاربستی قرآن کریم بسان استقامت، صبر و حلم و راهکار برون رفتی همانند هدفداری زندگی، ایمان، عزت نفس، هوش، خودکارآمدی و خودباوری، مهارت حل مسأله و امیدواری است. فرآورده تاب آوری در آموزه قرآن افزون بر دستیابی به مطلوب های اجتماعی و بروز پیشرفت اجتماعی، شادکامی، عدم پریشانی و خویشتن داری با عینیت یافتگی در انسان تاب آور، روی آوری به منش خوش بینی و مثبت اندیشی، حس همبستگی، تسلط بر خود و رفتار عقلانی را پیش می نهد.

Tolerance, as a moral and legal concept, is a kind of reconciliation, acceptance and coexistence with others, which some people presented by combining the concepts of tasāmoh (easy to take on each other) and tasāhol (tolerance) in religious teachings, receiving a similar concept. Being placed in a different discourse system differentiated the perceptions of this concept. Based on this, tolerance in the Holy Qurʾan is connected with the concept of monotheism as the central core of this discourse from the point of view of ontology, and it expresses the type of relationship between man and Almighty Allah in terms of distance or closeness, and it can be defined by intra-discourse components such as faith, disbelief, hypocrisy and People of the Book in the field of thought and behavior. This concept was used in the liberal discourse with a human-centered approach and a special understanding of realism in the meaning of coexistence, acceptance and alienation, and in the political, social and economic spheres, there was an effort to contrast different ways of behavior and thoughts with the idea that each of the insights has the benefit of the truth. and put them together with the concept of respect and peaceful living. The present essay tried to analyze the concepts of tolerance in the two discourses of liberalism and the Holy Qur'an with a descriptive and analytical method and to explain the reason for the different interpretations of each of these two discourses.