امیر مسگر

من الشّائع أنّ بدیع الزّمان الهمذانی هو أوّل من ابتدع فنّ المقامات واستطاع أن یقوم بتطویره من خلال کتاباته. وقد تطرّق بدیع الزّمان فی مقاماته إلی مختلف مسائل عصره واستطاع أن ینقل إلی الأجیال القادمه أهم میزات تلک الفتره الزّمنیّه. وقد اتّجه نحو السّخریه والضّحک کأسلوب لبیان ما یقصده بشکل غیر مباشر، وکان هدفه من ذلک إصلاح المجتمع من خلال نقده اللّاذع. وبما أنّ السّخریه مسیطره علی جمیع أجزاء مقامات الهمذانی، اعتمدنا علی آلیّات القراءه الکرنفالیّه لباختین الّتی تهتمّ بموضوع السّخریّه والضّحک فی الأدب. فبناء علی ذلک ومن خلال توظیف هذه القراءه رکّزنا علی أهمّ ملامح الکرنفالیّه الموجوده فی مقامات الهمذانی وکیفیّه توجیه الدّعوه إلی المتلقین لإعاده النّظر فی طریقه الحیاه والقیم المزیّفه السّائده. انطلاقا بتوعیه أفراد المجتمع. وقد ساعدتنا هذه القراءه فی مقاربه المقامات ودراستها وفتحت الطریق أمامنا للتّعرّف علی أهم المیزات الثّقافیه المسیطره فی المجتمع آنذاک. قد شاهدنا أهمّ ملامح الکرنفالیّه، ألا وهی اللّاتراتبیّه والتّدنیس والغروتیسک فی مقامات بدیع الزّمان الهمذانی. وجمیع هذه الملامح قد ساعدت صاحب المقامات فی الوصول إلی ما یهدف إلیه من إصلاح المجتمع والثّقافه. فباستخدام اللّاتراتبیّه یجعل الترکیز علی الانسان ذاته و یتّخذ موقفا أمام تقدیس الأفراد، کما نری مثل هذا التقدیس فی المقامات وکیفیّه استغلال النّاس للوصول إلی أهداف السّلبیّه، ومنهجنا فی هذه الدّراسه کان تحلیلیّاً توصیفیّاً. فمن خلال هذه القراءه استطعنا أن نستخدم آلیّات رؤیه معاصره فی دراسه نصّ یعود إلی قدیم الأیّام. وقد توصّلنا إلی بعض المعانی الموجوده خلف الأسطر وقلّما نجد التّطرّق إلیها فیما مضی من البحوث.

اللغه والمرأه وتأثیر الثقافه والمجتمع فی إنتاج سلوکها اللغوی موضوع قد شغل بال الباحثین منذ سنوات طویله. نظریه التسلّط من أهمّ النظریات التی درست اختلافات المکانه الاجتماعیه بین الرجل والمرأه وکیفیه انعکاسها على السلوک اللغوی المختصّ بهما. تعدّ الأمثال أبرز عناصر لغویه تبیّن الحیاه الشعبیه فمن الممکن تسلیط الضوء علیها لدراسه لغه المرأه وإدراک هویتها الثقافیه والاجتماعیه. الجزء الأوّل من کتاب "موسوعه الأمثال الشعبیه المصریه والتعبیرات السائره" لإبراهیم "أحمد شعلان" یحتوی فی ثنایاه على کثیر من الأمثال الشعبیه المصریه التی تمیّزت بتسجیل التعبیرات النسائیه. نظراً لأهمّیه اللغه المتداوله أو اللهجه الدارجه فی دراسات علم اللغه الثقافی رأینا أنّنا نفتقر إلى البحث عن کیفیه الهویه الثقافیه والاجتماعیه للمرأه عبر الأمثال المتداوله فی اللهجات العربیه. بالاعتماد على المنهج الوصفی-التحلیلی وحسب الأسلوبیه الإحصائیه تناولنا الأمثال الشعبیه النسائیه وفق الکتاب المذکور وعلى ضوء نظریه التسلّط، فتوصّلنا إلى النتائج التالیه: نسبه المیزات السلبیه للمرأه تفوق میزاتها الإیجابیه. المرأه فی مقام التعبیر عن آرائها تختار کثیرا ما أسلوب الجمله الاسمیه والخبریه وفی مقام التنافس والتحدّی تختار أسلوب تکرار الضمیر وفی مقام بیان التحسّر والفشل وخیبه الأمل والإحباط النفسی تمیل إلى اختیار أسلوب الجمله الإنشائیه فی سلوکها اللغوی. فنلاحظ أنّ المرأه تملک هویه تابعه من الرجل فی الاقتصاد والفکر ومعاییر الجمال ومدى قداستها ودناستها. کما أنّ المرأه تمیل إلى استخدام مفردات بشعه وسیئه فی المفاهیم وتستخدم اللغه التمثیلیه وهذه فی التناقض مع ما أثبتتها نظریه التسلّط أنّ المرأه تمیل إلى استخدام لغه أکثر تأدّبا.

رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی رویکردی نوپاست که پیدایش آن به اواخر قرن بیستم بازمی گردد. این رویکرد امکانات مختلفی را در زمینه تحلیل متن در اختیار خواننده قرار می دهد تا بتواند از طریق به کارگیری آن ها به فهم بهتر یا دقیق تری از متن یا گفتمان دست یابد. از آنجایی که شرط داشتن ترجمه خوب و بی نقص فهم درست متن اصلی است، امکانات این رویکرد می تواند کمک شایانی را به مترجمان جهت فهم متن ارائه دهند. از این رو، در این مقاله برآن شدیم تا با به کارگیری این رویکرد دست به تحلیل داستان تحت المظله نوشته نجیب محفوظ بزنیم تا فهم بهتری از ایدئولوژی و پیام های داستان داشته باشیم و در ادامه نیز با کاربست این نظریه، ترجمه این داستان را که توسط شمس آبادی و شاهرخ صورت گرفته است، مورد بررسی قرار دادیم و دریافتیم که مترجمان درک خوبی از این داستان نداشته اند وبه تبع آن ترجمه خوبی را به مخاطب خود ارائه نداده اند. این در حالی است که با استفاده از نظریه تحلیل گفتمان انتقادی می توانستند حوزه های معنایی و همچنین کلمات کلیدی را درک کنند و ترجمه بهتری از خود به جای بگذارند. علاوه بر این، نویسنده این مقاله با تکیه بر مرحله توصیفِ نظریه تحلیل گفتمان انتقادی که توجه خاصی به بار ایدئولوژیک کلمات محوری دارد به بررسی ترجمه این داستان پرداخت و به این نتیجه رسید که عدم معادل یابی صحیح در ترجمه کلمات و حوزه های معنایی این داستان باعث شده که ایدئولوژی اصلی داستان که از نظر نویسنده این سطور، هرج و مرج و تغییر است به مخاطب منتقل نشود.

بی تردید زن رکن اساسی خانواده است. اگر پزشک و روانشناس و جامعه شناس، برای بهبود وضعیت جامعه تلاش می کنند، یک معلم به ویژه اگر زن باشد کجا می تواند نقش آفرینی کند؟ سروده های حماسی ایلیاد هومر، حماسه های ملی چین و ژاپن، گاتاهای زرتشت، مزامیر داود و قصاید سلیمان و وِداها و اوپانیشادهای هندی، کهن ترین آثار مکتوب بشری هستند. رسالت این متون، از دیر باز گشودن روزنه های شناخت به روی انسان و راهی مطمئن جهت برقراری ارتباط میان آنان بوده است. مارکوس لوکانوس، از شعرای روم قدیم ، در باره ی شعر گفته است: ای نیروی مدهش و شگفت آور الهی...ای شعر! تنها تو می توانی همه را از چنگال مرگ نجات دهی! به خاطر همین نیروی شگفت است که در طول تاریخ ادبای بسیاری در رشته های مختلف اعم از پزشکی و فیزیک و غیره خالق ادبیات شده اند. امروزه منتقدان بسیاری معتقدند که ادبیات، تعادل روانی خواننده و جامعه را برقرار می سازد. سازمان جهانی یونسکو هر ساله برنامه هایی با عنوان ادبیات درمانی، تدارک می بیند. با پیچیدگی های زندگی انسان معاصر و توجه به جایگاه های بالای مدیریتی زنان در جهان، می توان نسخه ی درمانی قابل اطمینانی برای جامعه ی بیمار جهانی نوشت. بایستی با برقراری ارتباط بیشتر میان زنان و اقشار مختلف جامعه، با ادبیات و با به کارگیری توان بالای ارتباطی زنان، جامعه را به سمت آرامش سوق داد. پیشگامی زنان در این فراخوانی، کم هزینه ترین، ساده ترین و در دسترس ترین نسخه ی درمان بیماری جامعه ی جهانی است. اگر جامعه ی جهانی بتواند به این مهم دست یابد، به آرامش  و شکوفایی وامنیت انسان دست یافت.