زهرا حیدری دارانی

تحقق هر آینده مطلوبی در ایران، در گرو مشارکت زنان به مثابه نیمی از کنش گران این آینده است. بررسی میزان احساس تعلق خاطر زنان به آینده و تلاش برای افزایش این احساس، گامی در جهت تقویت امید اجتماعی در جامعه است. آینده پژوهی دانش شناخت و ساخت چنین آینده ای است. یکی از رویکردهای آینده پژوهانه استخراج و تحلیل تصاویر آینده است. این پژوهش با روش تحلیل مضمون به استخراج و تحلیل تصاویر ذهنی زنان متولد دهه شصت از آینده انجام شده و طی چهار مرحله کدگذاری روی داده های حاصل از 15مصاحبه نیمه ساختاریافته از زنان دانشگاهی در شهر اصفهان، شش مضمون فراگیر به دست آمده است. این مضامین که بلوک های سازنده تصاویر آینده ذهن این زنان هستند، عبارت اند از: «در انتظار بهترین آینده»، «آینده جنسیتی»، «عصر انسان»، «دولت من»، «آینده ای که نمی خواهمش» و «بی آیندگی اجتماعی». بنابر نتایج این پژوهش، تحقق هر آینده ای در گرو ایجاد بستر نقد فراگیر وضع موجود، گسترش شکل جدیدی از مشارکت زنان در خلق آینده به منظور ایجاد حسّ تعلق به این آینده است، توصیه راهبردی این پژوهش «اثرپذیری» سیاست ها و سیاست گذاران از این تصاویر و «اثرگذاری» سیاست های آینده بر روی این مضامین است تا منجر به خلق آینده ای پایدار شود.

طرح مسئله: شهر، سامانه ای پیچیده از تعاملات اجتماعی و اقتصادی میان انبوهی از عوامل انسانی و غیرانسانی است که برنامه ریزی و مدیریت آن به رویکردهای جدید نیاز دارد. آینده پژوهی و آینده نگاری ازجمله گفتمان های جدید با ماهیتی فرارشته ای و میان رشته ای و ازجمله رویکردهای مشارکتی هستند که در تلفیق با برنامه ریزی مرسوم شهری دیدگاه های نوینی را در حوزه مدیریت شهر ایجاد می کنند. هدف: هدف پژوهش حاضر، ارائه تصاویر بدیل از آینده شهر اصفهان در چهارچوب روش سناریونگاری است. روش پژوهش: پژوهش حاضر به مثابه پژوهشی کاربردی با بهره گیری از رویکرد تحلیل آثار متقابل، آینده شهر اصفهان را سناریوپردازی کرده است. مشارکت کنندگان در این پژوهش، ۲۱ نفر از خبرگان برنامه ریزی شهری و آینده نگاری بوده اند. نتایج: با استفاده از روش مطالعات کتابخانه ای و رجوع به اسناد بالادستی شهر اصفهان، 22 عامل اولیه اثرگذار بر آینده شهر اصفهان شناسایی شد. از میان این 22 عامل و با استفاده از نرم افزار میک مک، 7 عامل به مثابه عوامل کلیدی انتخاب شدند و در قالب سه پیش ران تغییر یعنی فناوری، اقتصاد شهری و محیط زیست مبنای تدوین سناریوهای پیش روی شهرداری اصفهان قرار گرفتند. این سناریوها، «باغ با وای فای»، «اصفهان ۱۳ تا B13» و «حال همه ما خوب است، اما تو باور نکن»، نام گرفتند. سناریوی اول حالتی خوش بینانه و آرمان شهری، سناریوی دوم حالتی بدبینانه و ویران شهری و سناریوی سوم ادامه وضع موجود را به تصویر می کشد. نوآوری: کاربرد سناریوپردازی و رویکرد مشارکتی به مثابه روشی نوپدید در حوزه مدیریت شهری اصفهان، نوآوری پژوهش حاضر است.

به رغم آن که ساحت میان رشته ای چه از نظر مفهوم پردازی و چه از نظر کاربرد هنوز در میانهٔ راه است، بیشتر مطالعات در این زمینه بر سوژهٔ دانشگاه متمرکز بوده و بر لزوم ایجاد جریان میان رشته ای در دانشگاه توجه نشان داده اند. با وجود این، تجربهٔ زیست دانشگاهی نشان می دهد انسان دانشگاهی که مهارت میان رشته ای را پیش از دانشگاه نیاموخته است، در فهم و کاربری میان رشتگی در دانشگاه نیز ضعیف عمل می کند. از این منظر فارغ از مفهوم «رشته» که یادآور فعالیت تخصصی در دانشگاه است، واژهٔ «میان رشته ای» بیان کننده مجموعه ای از مهارت های زیست در آینده است که باید از نخستین مراحل آموزش پذیری انسان در سبد آموزش او قرار گیرد. این مقاله، کوششی نظرورزانه و تحلیلی استنباطی برای بسط جایگاه میان رشته ای در آموزش های پیشادانشگاهی است که در آن ابتدا امکان پذیری و ضرورت این جایگاه بررسی می شود و سپس برخی از راه کارهای عملی برای نیل به این مقصود تشریح می شود تا تصویری از آیندهٔ مدرسه شکل گیرد. این تکه چسبانی تصویری از مدارس آینده است که در آن انسان میان رشت ه ای برای زیست در محیطی پیچیده، مهارت هایی چون سازگاری، کار گروهی، خلاقیت، تفکر انتقادی و حل مسئله را به دست می آورد.

پژوهش حاضر به مثابه یک پژوهش کاربردی و با هدف آینده نگاری شرکتی در شرکت گاز استان اصفهان انجام شده است. در این پژوهش سبدی از روش های آینده نگاری شامل شش ستون آینده ، تحلیل روند، پنل خبرگان، پویش محیطی و سناریونگاری مورد استفاده قرار گرفته است. مشارکت کنندگان در این پژوهش ۱۵ نفر از مدیران ارشد شرکت گاز استان اصفهان بوده اند که در قالب کارگروه آینده پژوهی در بیش از بیست پنل و نشست تخصصی شرکت داشتند. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که چهار پیشرانِ عمده یعنی ۱. وضعیت ارتباطی کشور با دهکده جهانی، ۲. تنش های سیاسی داخلی و عدم امنیت ناشی از آن، ۳.خصوصی سازی شرکت گاز و ۴. صادرات گاز، فضای آینده ی شرکت گاز را متاثر خواهند کرد. بر مبنای ترکیب های مختلف از این چهار پیشران در نرم افزار سناریوویزارد و استفاده از رویکرد سناریونگاری براساس عدم قطعیت های بحرانی، در نهایت داستانِ سه سناریو با عناوین: ۱. تلاش مضاعف در وضعیت سبز، ۲. یکی به نعل یکی به میخ در وضعیت زرد و ۳. تلاش برای بقاء در وضعیت قرمز تدوین گردید.

در دنیایی که تغییرْ وجه مشخص و ثابت آن است، تغییرات نسلی سرعت بیشتری گرفته اند و نسل به مفهومی با عمر کوتاه تر از یک دهه تبدیل شده است. متولدانِ هر دهه سبک زندگی متفاوتی دارند، نیازهایشان متفاوت است و خواسته ها و آرزوهای دیگری دارند. از این منظر، مطالعه در ویژگی ها و نگرش های یک نسل و مطالعات میان نسلی برای فهم بهتر رفتارهای اجتماعی و نحوه ساخت واقعیت اجتماعی آینده ضروری است. پژوهش حاضر مطالعه ای آینده پژوهانه است که به کشف کلان روایت های شکل دهنده به تصاویر آینده در ذهن دختران دانشجویِ متولد دهه 1370 پرداخته است. داده های این پژوهش از مصاحبه های نیمه ساختاریافته به دست آمده و با روش های کیفیِ تحلیل مضمون و تحلیل روایت، تجزیه و تحلیل شده اند. نتایج تحقیق نشان دهنده 8 کلان روایت از آینده در ذهن مصاحبه شوندگان است. این کلان روایت ها به ترتیب: ۱. گام های کوچک و تغییرات تدریجی، ۲. گذر از زندگی سنتی به زندگی مدرن، ۳. اجتماعِ بی آینده، ۴. رنگِ من، ۵. بهشت وطن، ۶. سهم خواهی زنانه، ۷. آینده بی جنسیت و ۸. همیشه مادر نام گرفتند. در نهایت، یافته های این مقاله نشان می دهد که هر چند مصاحبه شوندگان مانند اکثر جوانان دنیا با دو مقوله ناامیدی اجتماعی و فردگرایی به عنوان تصاویر منفی از آینده مواجه اند، سه روایتِ آینده بی جنسیت، پذیرش نقش مادری و تصویر مثبت از آینده ایران نشان دهنده نقش سازنده زنان متولد دهه هفتاد در آینده کشور است.

امر خیر یا فعالیت های خیرخواهانه تداعی کننده کمک های داوطلبانه به نیازمندان است؛ صرف وقت برای انجام امور داوطلبانه، مانند رسیدگی به سالمندان در آسایشگاه ها، یا صرف پول برای بهبود وضعیت انسانها در حوزه های مختلف با تمرکز بر نیاز اقشار آسیب پذیر و کم درآمد. این ها شناخته شده ترین صورت های امور خیر هستند. اما آیا، در نگاهی جدید، امر خیر می تواند در خدمت توسعه علم و فناوری باشد؟ در این مقاله، با محور قراردادن مهفوم وقف، امکان پذیری و ضرورت و مزایای ترویج فرهنگ امر خیر در کمک به نهاد علم و فناوری بررسی می شود. درنهایت، با بررسی سیر تاریخی زمینه های وقف در ایران و نمونه خوانی الگوهای موفق در دنیا، این نتیجه نهایی به دست می آید که سوق دادن امور خیر به سمت توسعه علم و فناوری، به خصوص در حوزه رشد شرکت های دانش بنیان و کسب و کارهای نوپا (استارت آپ ها)، به ارزش افزوده چندین برابری برای کل جامعه منجر می شود. خیری که مهمترین پیشران آن فرهنگ سازی در بین خیّرین و آحاد جامعه است.