فاطمه دسترنج

فاطمه دسترنج

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۳۳ مورد.
۱.

معنا شناسی «اغواء» در قرآن با تأکید بر روابط مفهومی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف قرآنی (آفاق دین) سال دهم بهار ۱۳۹۸ شماره ۳۶ 107 - 130

کلید واژه ها: اغواء اضلال روابط مفهومی معناشناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 399 تعداد دانلود : 559
تحلیل معنایی واژگان و شناخت روابط مفهومی بین آنها، یکی از راه های دست یابی به دقایق معناست، این امر در رابطه با قرآن کریم که از سطوح معنایی متعددی برخوردار است و چینش واژگان آن در نهایت انسجام بوده ضرورتی ویژه می یابد. در این پژوهش، معنای واژه إغواء برحسب روابط بینامتنی میان واحدهای زبان، با روش تحلیلی و توصیفی بررسی گردید. در پرتو شناخت روابط مفهومی این واژه و بسامد بالای همنشینی «ربّ» و «إغواء» نظامی تصویری، نمایان می شود که موجی از تفکر را می آفریند. محورهای دوگانه ای که اشتقاقات واژه «إغواء» در آن استعمال شده یعنی صحنه إعتذار مجرمان در پیشگاه الهی و داستان ابلیس و خروج او از بهشت، تصویرگر نظام فرمانروایی مطلق خداوند است. مفهوم این ریشه واژه، قدر مشترک معانی سامی و عربی یعنی فرو افتادن، طرد شدن است. این واژه علاوه بر داشتن رابطه همنشینی با إضلال و عصی، نوعی هم معنایی نیز با واژگان مذکور دارد. تقابل معنایی این واژه با مفهوم «رشد» نیز حاکی از نوعی بار عاطفی در آن است، به این مفهوم که فرو افتادن و ساقط شدن معنوی و مقامی را تأکید می کند.
۲.

بررسی شبهه ترویج خشونت در آیه چهارم سوره محمد(ص)با تکیه بر نظریه کنش گفتاری جان سرل(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن سال نهم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۱۷) 99 - 114

کلید واژه ها: آیات جهاد کنش گفتاری جان سرل خشونت دینی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 596 تعداد دانلود : 411
از جمله شبهات مطرح شده پیرامون آیات جهاد در قرآن، نسبت دادن خشونت و ترویج آن در قالب احکام و اوامری است که خداوند در برخی از آیات بیان نموده است. این نوشتار با بیان این شبهه و با عنایت به نظریه کنش گفتاری جان سرل، از طریق تحلیل محتوا و گفتمان تولید شده در آیات مورد بحث، جهت ارائه پاسخ به این شبهه، نگاشته شده است. با توجه به این امر کهتا کنون از این زاویه به مسئله حاضر نگریسته نشده بود، تلاش شد تا با محوریّتآیه چهارم سوره محمد6 خوانشی تازه از این آیه و آیات تکمیلی ارائه شود. با بررسی این آیه و سایر آیاتی که فضای بحث را تکمیل کردند، این نتیجه حاصل آمد که توجه به گزاره هایی نظیر بافت درونی و زبانی آیات، مخاطب و طرفین گفتمان، بیان تناسب حکم و جزا در نسبت با جرم، ایجاد پسا کنش بازدارندگی در مخاطب، استفاده مکرّر از کنش گفتاری اظهاری در قالب تعلیل، تعریف، تقیید، تقابل، تحدید و... جهت تنویر فضای فکری مخاطب، ما را به نفی انگاره خشونت در آیه چهارم سوره محمد6و نیز سایر آیات تکمیلی رهنمون می سازد.
۳.

بررسی زبان شناختی روش کاربست ترادف در قرآن (با محوریت آراء علامه طباطبایی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های ادبی - قرآنی سال هفتم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۲۶) 1 - 17

کلید واژه ها: قرآن رویکرد زبانشناختی ترادف روابط مفهومی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 661 تعداد دانلود : 238
ترادف از جمله روابط مفهومی است که مورد توجه اصولیون، عالمان علوم قرآنی و نیز زبانشناسان قرار گرفته است. شناخت روش های کاربست ترادف در تعامل با نوع هم پوشانی واژگان و ترسیم میدان معناشناسی واژگان مترادف و بررسی تمایزات و فروق آن، برای فهم صحیح معانی آیات، ضرورت بسیار دارد؛ لذا سوال اصلی این پژوهش، آن است که روش کاربست ترادف در قرآن به لحاظ زبان شناختی چه صورت هایی دارد؟ بررسی روش کاربست ترادف در قرآن با روش تحلیلی و رویکرد معناشناسی، بیانگر آن است که عنایت به وحدت سیاق و پذیرش فرق بین اصل معنایی واژگان، حاکی از وجود نوعی ترادف نسبی در قرآن است که علامه از آن با عنوان «کالمترادف یا شبه ترادف» یاد می کند؛ بنابراین ترادف به معنای انطباق در هسته اصلی معناشناختی با وجود تفاوت در جنبه های عاطفی، در واژگان متقابل در وسعت معنا و شمول معنایی در جانشین سازی و تفاوت در هم نشین ها امری محقق و واقع است اما به معنای جایگزینی دقیق واژه ها نیست؛ بنابراین با تبیین روابط مفهومی در سطح واژه و با تفکیک بین هم معنایی مطلق و نسبی، وجود هم معنایی مطلق پذیرفته نیست.
۴.

بررسی دلایل ادبی جایگزینی اسم ظاهر به جای ضمیر در سوره های بقره و آل عمران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآن و حدیث سال ۵۲ پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲ 307 - 324

کلید واژه ها: آل عمران اضمار اظهار بقره بلاغت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 276 تعداد دانلود : 461
تحلیل الفاظ و شناخت روابط مفهومی بین آن ها، یکی از راه های دست یابی به دقایق معناست، در رابطه با قرآن کریم که از سطوح معنایی متعددی برخوردار است و چینش واژگان آن در نهایت انسجام است، تحلیل کیفیت کاربست واژگان و توصیف مقوله معنایی آن به وسیله شرایط و چگونگی کاربرد آن از اهمیت بسزایی برخوردار است. مقاله حاضر با روش تحلیلی - توصیفی در راستای بررسی دلایل  اظهار در سوره های بقره و آل عمران به این نتایج دست یافت که سیاق آیات؛ نقش محوری در تبیین دلیل ادبی بکارگیری ضمیر بجای اسم ظاهر داشته و مفاد آیاتی که در آن ها اظهار صورت گرفته، تکالیف و احکام محوله به بندگان و تقابل بین دو امر پسندیده و ناپسند است که در غالب موارد، لفظ جلاله «الله» اظهار شده است. تقریر و تمکین، جاری مجرای مثل شدن، دفع توهم و رفع ابهام و اشاره به عموم حکم از جمله دلایل اظهار است.
۵.

معناشناسی «سلطان» در قرآن با تأکید بر روابط همنشینی و جانشینی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه قرآن و حدیث دوره ۱۴ پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲۹ ۱۳۰-۱۰۱

کلید واژه ها: سلطان معجزه معناشناسی معنای اصلی معنای نسبی همنشینی جانشینی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 595 تعداد دانلود : 78
یکی از واژگان پراهمّیت در حوزه علوم قرآنی کلمه «سلطان» است. بیشتر دانشمندان معتقدند که در قرآن به جای کلمه «معجزه» از واژه های «آیه، بیّنه، برهان و سلطان» استفاده شده است. امّا تاکنون هیچکس مصداق این الفاظ را مشخص نکرده است، بگونه ای که اگر سوال شود سلطان چه نوع معجزه ای است کسی نمی تواند به آن پاسخ دهد؟ در تفاسیر نیز اغلب این کلمه را به معنای حجّت و دلیل معنا کرده اند. اهمّیت موضوع از آنجا دوچندان می شود که درمورد اصالت، ریشه لغوی و معنای این کلمه نیز اتّفاق نظر وجود ندارد. یکی از علومی که توسّط آن می توان به این مهم رسیدگی کرد، معناشناسی است. در این علم تحوّلات معنایی واژگان در گذر زمان و درون متن براساس روابط همنشینی و جانشینی بررسی می شود. در این مقاله کلمه «سلطان» در سه حوزه معنایی مختلف؛ «حکومت سیاسی، حجّت و برهان، معجزه» مورد بررسی قرار گرفته است و در نهایت معنای اصلی/ لغت نامه ای که برای آن درنظر گرفته شد عبارت است از: «مانعی مسلّط بر دیگران است، که آن ها را از مقصودشان منصرف گرداند» و معناهای نسبی که بر اساس آن معنای اصلی در دستگاه معناشناسی قرآن برای سلطان بدست آمدند، عبارتند از: شکافته شدن دریا توسّط حضرت موسی(ع) - داشتن عذر موجّه یا سند معتبر - قدرت و استطاعتی که انسان بر مایملکش دارد - قدرت و اختیاری که ولیّ دمِ مقتول برای کشتن قاتل دارد.
۶.

تحلیل ساختار سوره شمس بر مبنای نظریه کنش گفتاری جان سرل(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های ادبی - قرآنی سال هشتم تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۳۰) 71 - 94

کلید واژه ها: سوره شمس کنش گفتاری جان سرل بافت موقعیت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 460 تعداد دانلود : 700
 کاربست مباحث زبان شناسی در مطالعه متون دینی از جمله قرآن کریم، به خوانش نظام مند آن کمک می کند. یکی از زیر شاخه های زبانشناسی، کاربردشناسی زبان است که در رویکردهایی مانند نظریه کنش گفتاری نمود می یابد. با عنایت به محوریّت تهذیب در سوره شمس و ترسیم نظام ارزشی مطلوب در این سوره، پژوهش حاضر با هدف تبیین ساختار سوره شمس و با روش توصیفی- تحلیلی در صدد پاسخگویی به این سوال است که گونه های مختلف کنش های گفتاری در سوره شمس کدامند؟ و از تحلیل این کنش ها و روابط بین آنها چه نتایجی حاصل می شود؟   بازیابی کنش های گفتاری در پاره گفتارهای موجود، حاکی از ساختار سه بخشی سوره شمس است. پیام اصلیِ سوره در قالب کنش اظهاری، نظام ارزشی جدیدی را تعریف می کند. کنش تعهّدی در قالب سوگندهایی که از موارد کاملاً مشهود و محسوس به سمت امور غیبی و غیر محسوس، سیر می کند اطمینان بخشی و بیان اهمیت موضوع را برای گفته یابان فراهم می نماید. در واقع گوینده گفتمان قصد دارد به واسطه سوگندهایی که یاد می کند، مخاطب را به کنشی که در نظر دارد و اتخاذ وضعیت مطلوبی که در مقابل وضعیت نامطلوب ترسیم می شود، سوق دهد. تعهّدی که در این پاره گفتارها رقم می خورد به این معنی است که گفته یابان، هر یک از دو مسیر اعلام شده در آیات نهم و دهم (به عنوان جواب سوگند) را برگزیند، به تحقیق به آن عاقبت و سرنوشت دچار می شود. در آیه پایانی، ]وَ لَا یخَافُ عُقْبَاهَا[ در قالب کنش اظهاری بر تحقّق عقاب تأکید می شود.    
۷.

کاربست نظریه «کنش گفتاری» در خوانش آیات جهاد(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخی جنگ سال چهارم تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۱۲) 23 - 52

کلید واژه ها: آیات جهاد قتال جنگ کنش گفتاری سرل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 136 تعداد دانلود : 231
بازخوانی روشمند آیات جهاد، با هدف دستیابی به گفتمان قرآن و خوانشی نو از آیات جهاد با استفاده از رویکردهایی مانند نظریه کنش گفتاری، این امکان را به محقّق می دهد تا از زوایای گوناگون به مسئله پژوهشی خود بنگرد و زوایای ناپیدای متن را واکاوی کند. بر این اساس، در پژوهش حاضر که به روش توصیفی تحلیلی صورت گرفته است، در پی آن هستیم تا دریابیم که تحلیل آیات جهاد بر اساس نظریه کنش گفتاری چه نتایجی را در بر دارد؟ یافته های این بررسی حاکی از آن است که میزان کاربست انواع پنج گانه کنش های گفتاری سرل، در آیات جهاد بر اساس بسامد تکرار شامل کنش اظهاری، ترغیبی، اعلامی، عاطفی و تعهّدی است. خداوند در این آیات با استفاده از افعال گوناگونی نظیر تقیید، تصحیح، تبیین، تصریح، تعلیل و... مبحث جهاد و قتال را تبیین و مخاطب را نسبت به جوانب آن آگاه نموده است. بالا بودن میزان کنش اظهاریِ تعلیل، توصیف، آگاهی بخشی، تصریح، تشریح، تبیین و... از یک سو حاکی از آن است که اراده الهی منطبق بر گفتمان ارشاد و ارتقایِ فهمِ مخاطب است و از سوی دیگر نشان دهنده این است که گوینده قصد دارد تا مخاطب پیش از پرداختن به قتال درباره علّت آن بداند.  
۸.

بررسی آیات «تحدّی» براساس نظریه تحلیل گفتمان انتقادی « نورمن فرکلاف»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های ادبی - قرآنی سال هفتم پاییز ۱۳۹۸ شماره ۳ (پیاپی ۲۷) 163 - 178

کلید واژه ها: تحلیل گفتمان آیات تحدی نورمن فرکلاف

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 379 تعداد دانلود : 458
تحلیل گفتمان انتقادی«نورمن فرکلاف» یکی از نظریات مهم در حوزه گفتمان کاوی است که ضمن بیان رابطه میان ملاک های درونی و بیرونی متن و با تکیه بر اشکال زبانی و نشانه ها، درتلاش است قدرت مسلّط جامعه و فضایی را که اثر ادبی در آن شکل گرفته از طریق سه محورِ «توصیف»، «تبیین» و «تفسیر» مورد واکاوی قرار داده و نوعی مفهوم ایدئولوژیک را در ورای متن، بازخوانی کند؛ لذا با عنایت به اهمیت آیات تحدّی در مبحث إعجاز قرآن و تفسیرهای گوناگون پیرامون این آیات، ضرورت خوانشی نو، احساس می شود. دستاورد پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی حاکی از آن است که در سطحِ «توصیف»، واژگان کلیدی در توصیف و نقد گفتار و کردار مشرکان با بسامدهای مختلفی درسیاق آیات تحدّی، تکرار شده که نقشی اساسی در بازنُمود ایدئولوژی حاکم بر جامعه داشته و بازتابی جامع و دقیق از اوضاع و احوال جامعه عصر نزول است. سطح «تفسیر»، ترکیبی از محتوای متن و دانش های زمینه ای و منطبق بر کنشِ متقابلِ تاریخی است که نشان می دهد ساختارهای اجتماعی، چگونه گفتمان را به عنوان کنشِ اجتماعی توصیف کرده و تعیّن می بخشند. در سطح «تحلیل» نیز نظم آهنگ و بلاغت قرآن مهم ترین عامل در کنشِ افراد برای هماردی با قرآن است. هرچند مناسبات اجتماعی عصرِ نزول و ابعاد فرازمانیِ قرآن نیز در نزول آیات مؤثر بوده است.  
۹.

بررسی تطبیقی آیات الجنّه مکّی و مدنی از حیث ساختار و مضمون(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش دینی دوره ۲۰ بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۴۲ 107-129

کلید واژه ها: آیات الجنه مکی مدنی سطوح ساختاری مضمون.

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 543 تعداد دانلود : 865
در اندیشه دینی، « جنّت » جایگاه ابدی نیکوکاران و کانون نعمات الهی است، لذا واکاوی گزاره های قرآنی در توصیف بهشت و نیز ابعاد فرازمانی و فرامکانی قرآن کریم در این حوزه، ضرورتی غیر قابل انکار است. این نوشتار با روش توصیفی - تحلیلی درصدد بررسی آیات الجنّه در سوره های مکّی و مدنی است. نتایج این پژوهش در دو بُعد ساختاری و مضمونی، حاکی از آن است که در بُعد ساختاری، سطح آوایی آیات الجنّه مکّی از نظم آهنگ بیشتری برخوردار است. « انذار و تبشیر » و توصیف معاد، محور اصلی سوره های مکّ ی اس ت لذا لحنها و ریتمهای آیات ، مخاطب را در درک بهتر صحنه های قیام ت تهییج می کند. در بُعد مضمونی، توصیف نعمات مادی در آیات الجنّه مکّی، فراوانی و تکرار بیشتری دارد. اما در آیات الجنّه مدنی نمود ابعاد معنوی بیشتر است و واژگان مشترک در آیات الجنّه مدنی که حلقه اتصالی را میان سور مختلف برقرار ک رده دلیلی ب رای کش ف مف اهیم مشترک سور و بیانگر شرایط و لوازم ورود به بهشت است. قرآن ویژگی های متعدد بهشت و امور مختلف مربوط به زمان ها و مکان های گوناگون را در نظام و چها رچوبی ترسیم کرده که پس از تأمل درباره موضوع های متعدد می توان به وحدت موضوعی آیات الجنّه رسید. آوا و موسیقی آیات الجنّه، متناسب با سیاق معنی و مضامین سخن و اوضاع و مقتضیات مربوط به سخن دگرگون می شوند و به این ترتیب رابطه دقیقی بین مضامین و ساختار آیات الجنّه حاکم است. هماهنگی آیات الجنّه با شرایط مخاطبان، وجهی از اعجاز بلاغی قرآن است که با کاربست الفاظ و تعابیر مردم عصر نزول و بدون تأثیر پذیری از فرهنگ آنان، بُعد فرا زمانی یافته و از مرز واقع گویی خارج نشده است.
۱۰.

گونه شناسی شبهات در مطالعات قرآنی و تبیین طرحواره شبهه پژوهی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه قرآن و حدیث دوره ۱۴ پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲۹ ۲۳۵-۱۹۹

کلید واژه ها: شبهات پاسخ به شبهات شبهه پژوهی قرآن کریم گونه بندی نوع شناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 470 تعداد دانلود : 227
در عصر حاضرگونه شناسی یا نوع شناسی یکی از لوازم پژوهش خصوصاً در مطالعات مرتبط با علوم انسانی است که به عنوان چارچوب و راهنمای محقق محسوب می شود و بر اساس قواعد آن، پدیده ها جهت درک و شناخت بهتر، بر اساس الگویی منطقی تقسیم بندی می شوند. یکی از شاخه های مطالعاتی در حوزه پژوهش های قرآنی که گونه بندی در آن اهمیت دارد، شبهات و انکاریه ها پیرامون قرآن است. با وجود تلاش های مؤثری که در زمینه شبهه پژوهی قرآنی صورت گرفته است به علت تمرکز غالب مؤلفان بر پاسخگویی، ارائه یک گونه بندی جامع از شبهات در حاشیه قرار گرفته است. با توجه به این که تقسیم بندی علمی شبهات یکی از لوازم شبهه پژوهی بوده و پیش نیاز ی برای پاسخ دهی روشمند به شبهات محسوب می شود ضروری است قبل از ارائه هر گونه و دفاع و ردیه بدان پرداخته شود. این مقاله در یک بررسی توصیفی-تحلیلی با مطالعه برخی از گونه بندی های ارائه شده در آثار شبهه پژوهی قرآنی و در نظر گرفتن الگوی شبهات معارضان علیه قرآن، خصوصاً مستشرقان و مسیحیان تبشیری به ارائه یک طرحواره شامل شش نوع کلی شبهات مصادر، شبهات وحیانیت، شبهات استناد به قرآن، شبهات فهم قرآن، شبهات متن و شبهات مربوط به آورندگان وحی اقدام نموده است و به تناسب زیرگونه ها و مصادیق هر یک نیز بر اساس قواعد گونه بندی، گزینش و ارائه نموده است. مبنای کلامی در این نوشتار دفاع از قرآن به عنوان کتابی وحیانی و خطا ناپذیر و مبنای علمی، عنصر شباهت در شبهات بوده و تقسیم بندی براساس الگوی هرمی صورت گرفته است. نقطه قوت این طرحواره آن است که شبهات پراکنده را با قرار دادن در دسته های همگون به صورت گونه های اصلی و فرعی جمع نموده که خود کمک شایانی به دفع توهم کثرت شبهه خواهد بود.
۱۱.

واکاوی اندیشه اعجاز قرآن براساس نظام های تحلیل گفتمان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه قرآن و حدیث دوره ۱۴ بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲۸ 167-183

کلید واژه ها: اعجاز قرآن تحلیل گفتمان گفتمان رخدادی گفتمان هوشمند گفتمان احساسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 381 تعداد دانلود : 366
قرآن کریم به عنوان معجزه پیامبر خاتم(ص) از جهاتی چند دارای اعجاز است. نظریه اعجاز قرآن به عنوان ساختاری گفتمان مدار، مبتنی بر مبحث تحدّی در قرآن است. اهمیّت این مبحث به عنوان مرجع مهمِ نظریه اعجاز قرآن و نیز ارتباطی که این مبحث با دانش های زبانی دارد سبب شد مقوله اعجاز در آیات تحدّی را بر اساس نظام های تحلیل گفتمان مورد بررسی قرار دهیم. نتایج پژوهش حاضر که به روش توصیفی-تحلیلی صورت گرفت حاکی از آن است که تحدّی یک گفتمان دو سویه است که با گفتمان رخدادی از نوع مشیّت الهی، آغاز شده و گفته یابان را باخبر می سازد که قادر نخواهند بود مثل قرآن بیاورند. سپس گفته یابان در مقابل یک نظام هوشمند از نوع کنشی و برنامه مدار قرار می گیرند، در این مسیر با اشاره به عدم امکانِ اثبات صدق ادّعای منکران، توانش آنان در یک گفتمان احساسی از نوع تنشی-عاطفی تحریک شده و آنان در مسیر تحدّی سوق داده می شوند. در این آیات، گفته یابان می توانند سایر همفکران خود را نیز با خود همراه کنند و این امر نشان از نظام گفتمان هوشمند از نوع القایی میان منکران دارد تا با استفاده از راهکارهایی، با دعوت سایرین توان خود را در این مبارزه تقویت نمایند. هرچند نتیجه این گفتمان، حاکی از عدم موفقیت گفته یابان در همانندآوری است.
۱۲.

واکاوی تاثیر تحلیل های نحوی در گفتمان قرآنی آیه وصیّت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای زبانی دوره نهم فروردین و اردیبهشت ۱۳۹۷ شماره ۱ (پیاپی ۴۳) 213-238

کلید واژه ها: اعراب تحلیل نحوی تفسیر فقهی وصیت گفتمان قرآنی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 598 تعداد دانلود : 668
« وصیت » از سنن پسندیده ای است که قرآن کریم با اسلوب های مختلفی بر اهمیت و مطلوبیت آن تأکید دارد. لذا، شناخت معنا و حکم تکلیفی آن با توجه به تحلیل إعراب آیه و توجه به سطح زبانی گفتمان قرآن و نیز سطح فرازبانی و تأثیر عوامل برون زبانی، بسیار اهمیت دارد . پژوهش حاضر ضمن بهره گیری از روش تحلیل محتوا با گزینش آیه ای در محدوده آیات الاحکام، تأثیر تحلیل های متفاوت نحوی در ارائه تفسیر فقهی و نیز میزان تأثیرگذاری پیش فرض های فقهی در گزینش إعراب آیه را به منظور بیان رابطه میان معنای شرعی و دلالت نحوی، بررسی و تبیین کرده است. وجه دستوری آیه وصیت ، حاکی از یک گفتمان دستوری بسته، تابع تغییر وضعیت از بُعد انگیزه بخشی به بُعد معرفتی است که حضور عناصری چون وجود إعراب های مختلف، زمین ه حکم فقهی را در گستره وجوب و استحباب فراهم می کند. از دید قائلان وجوب وصیت ، رابطه ای از نوع دستور بر نظام گفتمانی آیه، حکم فرماست و از این رو، نظام گفتمانی حاکم بر آن از نوع هوشمند و برنامه مدار است. در بُعد استحباب نیز تعبیر «حَقًّا عَلَی الْمُتَّقین» و «بالمعروف» به عنوان یک جریان حسی و عاطفی می تواند به ادراک معنا و کنش منجر شود. بنابراین، گفتمان قرآنی وصیت در بُعد استحباب، تابع نظام گفتمان احساسی و از گون ه تنشی عاطفی است.
۱۳.

بررسی تطبیقی مبانی و روش های حدیث پژوهی جیمز رابسون و خوتیر ینبل(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: حدیث پژوهی سال یازدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲۲ 317-338

کلید واژه ها: حدیث پژوهی جیمز رابسون خوتیر ینبل مستشرقان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 265 تعداد دانلود : 137
حجم بسیار آثار حدیث پژوهی مستشرقان و تأثیرگذاری آن در عرصه جهانی، ضرورت بررسی و تحلیل آرای آنان را می طلبد . بررسی پژوهش های حدیثی «جیمز رابسون» و «خوتیر ینبل»، با فاصله زمانی حدود نیم قرن، با روش تحلیلی و توصیفی، حاکی از توس ع ه مطالعات حدیثی و تنوع در بهره گیری از روش های تاریخ گذاری روایات است . عدم اعتبار و اصالت احادیث، نگرش انتقادی به آثار رجالی و تلقی ناکارآمدی آن در نقد حدیث ، رشد وارونه اسناد، نگرش به احادیث به مثابه گفتمان در حال تکوین، مبانی مشترک آنان و تقدم سند بر متن و مبنا قرار دادن برهان سکوت در ارزیابی احادیث، مهم ترین مبانی مختصّ ینبل است. پژوهش های رابسون به شیوه توصیفی و به گونه گزارش های شبهه برانگیز است ، حال آنکه ینبل از روش علّی و با رویکرد نقد و تحلیل بهره گرفته و شیوه پژوهش های او «تحلیل درون متنی» است و واژه پردازی و بومی سازی اصطلاحات حدیثی از دیگر اختصاصات اوست.
۱۴.

مفهوم شناسی واژه حائک در خطبه 19 نهج البلاغه با رویکرد انتقادی به معادل یابی های آن در ترجمه های فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ترجمه قرآن و حدیث دوره ۸ بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱۵ 191-218

کلید واژه ها: نهج البلاغه خطبه 19 حائک ترجمه نیومارک فرهنگ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 348 تعداد دانلود : 540
نظر به اینکه شمار قابل توجهی از کنایات، حاوی مضامین و پشتوانه های فرهنگی می باشد؛ بازآفرینی و معادل یابی آن در زبان مقصد از چالش های پیش روی مترجمان است. نظریه پردازان ترجمه، شیوه های مختلفی برای رویارویی با این قبیل چالش ها معرفی کرده اند. پیتر نیومارک (1988) یکی از این صاحب نظران است که با ارائه تقسیم بندی پنج گانه از مفاهیم فرهنگی برای بازگردانی آن، راهبردهایی را پیشنهاد داده است. پژوهش پیش رو که با هدف شناسایی چالش های پیش روی مترجمان نهج البلاغه در معادل یابی یکی از مفاهیم و مقولات فرهنگ بنیاد نهج البلاغه سامان یافته است، کوشیده با روش توصیفی تحلیلی و رویکرد انتقادی، معنای صحیح تعبیر کنایی «حائک بن حائک» در خطبه 19 نهج البلاغه را تبیین نماید. بدین منظور ضمن بررسی معانی و کاربرد این تعبیر در روایات مختلف، پنج ترجمه معاصر نهج البلاغه از فیض الاسلام، شهیدی، فقیهی، دشتی و انصاریان انتخاب گردید و با تکیه بر الگوی نیومارک مورد نقد و ارزیابی قرار گرفت. برآیند پژوهش، نشان داد که افزون بر بی پایه بودن شماری از روایاتی که این تعبیر در آن ها به کار رفته، جنبه فرهنگی این تعبیر کنایی از سوی مترجمان یاد شده، مورد غفلت قرار گرفته و آن ها با گرته برداری از تعبیر یاد شده و ارائه توضیحاتی در پانوشت، در انتقال معنا و مفهوم و بار فرهنگی نهفته در آن موفق عمل نکرده و دچار کج فهمی شده اند. با تتبع در کتب تاریخی و شروح نهج البلاغه و در نتیجه آشنایی با بستر فرهنگی این عبارت، معادل کارکردی «ابله نادان»، معادل مناسب تری برای این عبارت است.
۱۵.

تطبیق نظام های تحلیل گفتمان بر نظریه وجوب و استحباب در تفسیر آیات الاحکام (با محوریّت آیه وصیّت)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش دینی دوره ۱۸ پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۳۷ 51-68

کلید واژه ها: نظام های تحلیل گفتمان وجوب استحباب آیات الاحکام آیه وصیت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 991 تعداد دانلود : 53
آیات الاحکام، پایه و اساس استنباط های فقهی بوده و تفاوت در تفسیر این قبیل آیات، تغییر نوع حکم فقهی و به تبع آن عمل مکلّفین را به دنبال دارد. در گفتمان قرآنی، مطللوبیّت برخی اعمال در ساختارهایی بیان شده که حکم فقهی آن همزمان می تواند حمل بر وجوب و نیز استحباب شود. با توجه به ظرفیت هایی که تحلیل گفتمان و نظریه های این رویکرد برای تحلیل آیات الاحکام داراست مقاله حاضر، به شیوه تطبیقی و با مطالعه موردی، احکام مترتّب بر تفسیرهای مختلف آیه وصیّت را در قالب نظام های گفتمانی تبیین نموده و حکم وجوب آیه را منطبق بر نظام گفتمانی « هوشمند » و برنامه مدار می داند که ، نظامی مبتنی بر شناخت و اهداف از پیش تعیین شده است و د ر این نظام، کنشگر طبق دستور، عمل می کند. حکم استحباب آیه نیز منطبق بر نظام گفتمان احساسی و گون ه تنشی عاطفی است. در نظام تحلیل گفتمان « احساسی » وجه عاطفی گفتمان و چگونگی تاثیرگذاری این نظام بر مخاطب در کنار وجه معرفتی آن اهمّیت بسزایی دارد.
۱۶.

تحلیل گفتمان کنش های گفتاری در آیات جهاد(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف قرآنی (آفاق دین) سال دوازدهم پاییز ۱۴۰۰شماره ۴۶ 33 - 58

کلید واژه ها: قرآن کریم تحلیل گفتمان جهاد افعال گفتاری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 414 تعداد دانلود : 242
مفهوم جنگ و جهاد یکی از جستارهای چالش برانگیزی است که عدم فهم صحیح آن، پیامد های سوئی به دنبال داشته است. از آنجا که در آیات قرآن مفهوم جهاد، امری مقدس و متعالی به شمار می رود و قرآن کریم در آیات بسیار و تعابیر مختلف به این موضوع پرداخته است، تحلیل صحیح الگوی بیانی قرآن و نحوه کاربست افعال می تواند به فهم روشمند آیات جهاد مدد رساند. از این رو در پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی به تحلیل گفتمان افعال گفتاری در آیات جهاد پرداخته شد و این نتیجه حاصل آمد که باید برای رسیدن به فعل مضمون در سخن که همان مقصود گوینده است، به ترکیب جامعی از نظام های گفتمانی بر آمده از افعال گفتاری، نظر داشت. از این رو نظام های گفتمانی هوشمند، احساسی و رخدادی که با عنایت به افعال گفتاری آیات جهاد تحلیل شده اند، در ترکیب با یکدیگر تحلیل گفتمان جامع آیات جهاد را روشن می سازند. این گفتمان، گفتمانی ارشادی است که در کنار گفتمان هوشمند، از فشاره های تنشی_عاطفی و احساسی و نیز گفتمان رخدادی مبتنی بر مشیت الهی نیز بهره می برد. در واقع افعال گفتاری، به شکل گیری نظام گفتمانی هوشمند در آیات جهاد، کمک کرده و زمینه را برای انجام کنش، فراهم می کند. نظام گفتمانی احساسی نیز در قالب افعال گفتاری عاطفی و ترغیبی، گفتمان شور و شعور را کامل می نمایند. نظام گفتمانی رخدادی نیز در قالب افعال گفتاری تعهّدی به مرجعی فراتر و مانا اشاره دارد و روشن می سازد مشیّت الهی، نصرت و یاری مجاهدان در راه خداست.
۱۷.

بررسی ورود کلمه معجزه در روایات شیعه با روش تقاطع گیری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سفینه سال نوزدهم تابستان ۱۴۰۱ شماره ۷۵ «ویژه پژوهش های حدیثی» ۷۳-۴۹

کلید واژه ها: روایات سند شیخ صدوق (رح) معجزه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 557 تعداد دانلود : 235
سند روایات از مختصات مطالعات حدیث پژوهی مسلمانان است. و تحلیل های سندی احادیث سرشار از اطلاعات مفید تاریخی است. یکی از کلماتی که امروزه از مباحث مهم علوم قرآنی به شمار می رود، کلمه «معجزه» است. این کلمه در قرآن به کار نرفته ا ست و به جای آن از کلمات «آیه، بیّنه، برهان و سلطان» استفاده شده است. تا قبل از قرن چهارم کلمه «معجزه» در هیچ کتابی دیده نشده است. حتی کتاب های لغت که عهده دار رسیدگی به الفاظ هستند نیز با وجود بررسی مشتقات فراوانی از این کلمه، آن را تعریف نکرده اند. اما وجود آن در روایات معصومین؟عهم؟ که قبل از قرن چهارم می زیسته اند این شبهه را به وجود می آورد که مُبدِع این کلمه ائمه؟عهم؟ هستند. هدف از انجام این پژوهش آن است که آیا معصوم خاصی این کلمه را ابداع کرده و یا اینکه توسط فرد خاصی کلمه معجزه وارد روایات شده است؟ در پایان با روش تقاطع گیری ثابت می شود که معصومین؟عهم؟ این کلمه را به کار نبرده اند و کلمه «معجزه» از قرن چهارم به بعد بر اساس روند نظام مندی ایجاد شده است. از طرفی به نظر می رسد که محرم شیخ صدوق (م381ق) نخستین شخصی است که کلمه معجزه را وارد روایت شیعه نموده است، زیرا ایشان در همه سند های این روایت وجود دارد. همچنین همان روند نظام مند در آثار تألیفی ایشان نیز وجود دارد.
۱۸.

کاربست تحلیل گفتمان در تبیین پیوستگی سوره احزاب (با محوریّت تفسیر المیزان و فی ظلال القرآن)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه قرآن و حدیث دوره ۱۳ پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲۵ 91-114

کلید واژه ها: پیوستگی سوره المیزان فی ظلال القرآن سوره احزاب تحلیل گفتمان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 507 تعداد دانلود : 349
یکی از کارکردهای نظریه پیوستگی سوره، پاسخ به شبهات پراکنده نمایی و گسستگی آیات است. از آنجا که سوره احزاب به دلیل بحث های کلامی و دربرداشتن موضوعات متعدد، در خوانش قرآنی در برخی فرازها با شبهه عدم پیوستگی و انسجام، مواجه است؛ لذا بهره گیری از مطالعات زبان شناسی در حوزه تحلیل گفتمان و کاربست آن در اثبات پیوستگی سوره و رفع شبهه پراکنده نمایی گفتمان های مطرح شده در آن بسیار کارگشاست. از آنجا که علامه طباطبایی و سید قطب از قائلان انسجام و پیوند معنایی آیات یک سوره هستند لذا در این پژوهش با روش تحلیلی و با کاربست تحلیل گفتمان با استناد به آرای تفسیری سید قطب و علامه طباطبایی، سوره احزاب، بررسی و این نتیجه حاصل آمد که سید قطب، بیش از علامه درصدد برقراری ارتباط آیات و فرازهای مختلف سوره با گفتمان محوری سوره است، هرچند دقت علامه در تحلیل ریزگفتمان ها نمود بیشتری دارد. نحوه پردازش مطالب و خوانش آیات در توسط سید قطب و علامه، منطبق بر گفتمان هوشمند از نوع القایی است، در این میان آراء علامه با نظام گفتمانی هوشمند از نوع برنامه مدار و نیز نظام گفتمانی رخدادی از نوع مشیّت الهی تناسب دارد و در آرای سید قطب علاوه بر این نظام ها، نظام گفتمانی هوشمند از نوع مرام مدار نیز دیده می شود. او می کوشد گفتمان مبتنی بر مشیّت الهی را چون محوری کلیدی حفظ نماید و به خاطر سابقه هنری در تصویرسازی های قرآن، در سوره احزاب نیز این نگاه خود را امتداد داده لذا در مواردی، گفتمان احساسی از نوع تنشی عاطفی، نمود دارد.
۱۹.

معنا شناسی «تأویل» در قرآن با تأکید بر روابط مفهومی

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تأویلات قرآنی دوره سوم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۴ 32 - 55

کلید واژه ها: تأویل روابط مفهومی معناشناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 959 تعداد دانلود : 768
تحلیل معنایی واژگان و شناخت روابط مفهومی بین آنها، یکی از راه های دست یابی به دقایق معناست، این امر در رابطه با قرآن کریم که از سطوح معنایی متعددی برخوردار است و چینش واژگان آن در نهایت انسجام بوده ضرورتی ویژه می یابد. در این پژوهش، معنای واژه تأویل برحسب روابط معنایی میان آیات قرآن، با روش تحلیلی و توصیفی بررسی گردید. نتایج پژوهش حاکی از آن است که در پرتو شناخت روابط مفهومی این واژه و بسامد بالای همنشینی « تأویل» و «علم» نظامی تصویری، نمایان می شود که موجی از تفکر را می آفریند. محورهای چندگانه ای که واژه « تأویل » در آن استعمال شده تصویرگر نظامی که ناظر به تحقق حقائق عینی است. این واژه علاوه بر داشتن رابطه همنشینی با إتیان و علم، نوعی هم معنایی نیز با واژگان مذکور دارد. تقابل معنایی این واژه نیز حاکی از وجود نوعی بار عاطفی در آن است که ضرورت علم لدنّی جهت درک حقیقت تأویل را به نوعی تأکید می کند.
۲۰.

إشکالیّات الحکومه والمجتمع الدینی فی نهج البلاغه (العنصر الإجتماعی و الثقافی نموذجاً)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات فی العلوم الانسانیه دوره ۱۹ سال ۱۴۳۳ شماره ۱ 111-125
تعداد بازدید : 511 تعداد دانلود : 888
رؤیه الإمام علی بن أبی طالب (ع) إلی إشکالیّات الحکومه والمجتمع الدینی، تشیر إلی شده تصدع الحکومه الدینیه بسبب بعض العوامل التی تعکس عدم کفاءه مساهمه الدین فی الشأن السیاسی وإداره شؤون المجتمع. وهذا یعنی أنّ آفات الحکومه الدینیه فی العدید من المجالات آفات ثقافیه، وأنّ دائره تأثیرها واسعه للغایه. یتناول هذا البحث التعریف بالثقافه وتبیین أبعاد الضرر وعناصره فی الحک ومه والمجتمع الدینی فی شتی المجالات علی ضوء ما جاء فی نهج البلاغه خلال المنهج الوصفی - التحلیلی.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان